ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរដែលឡើងសោយរាជ្យនិងព្រះរាជ្យវង្សានុវង្សខ្មែរដែលទទួលបានគោរមងារដោយមានការគាំទ្រព្រមទាំងជ្រោមជ្រែងពីសំណាក់សៀមមានព្រះនាមដូចតទៅៈ
ខ្សែរាវង្សអាណាចក្រទិសខាងលិច
ខ្សែរាវង្សអាណាចក្រទិសខាងលិច
ភូមិសាស្រ្តនយោបាយ កម្ពុជា ឆ្នាំ ១៧៩៥ ជាសម័យ អន្តរកាល គ្មានស្តេច ស្ថិតក្រោម ការគ្រប់គ្រង សៀម លាវ ចាម យួន និង ការបះបោរទិសខាងលិច
- ១.ព្រះបាទធម្មរាជា (អង្គចន្ទទី ១ ) ១៤៨៦-១៥០៤
- ២.ព្រះពញ្ញាអុង(ញាតិវង្ស)សៀមតែងតាំងជាចៅហ្វាយខេត្តសុវណ្ណខ័តលោក
- ៤.ព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ ១៦០៣-១៦១៨
- ៥.សម្តេចព្រះកែវហ្វាអង្គអឹម រាជ្ជកាលទី១ ១៦៩៩-១៧០០
- (រាជ្ជកាលទី២ ១៦១០-១៧២២ រាជ្ជកាលទី៣ ១៧២៩
- ៦.ព្រះរាមាធិបតីព្រះអង្គនន់ អង្គនន់ទី២ [១៧៧៥-១៧៧៩]
- ៧.ព្រះនារាយ៍រាមាធិបតីព្រះអង្គអេង [១៧៧៩-១៧៩៦]
- ៨.ព្រះឧទ័យរាជាអង្គចន្ទ (អង្គចន្ទទី២) ១៨០៦-១៨៣៤
- ៩.ព្រះអង្គស្ងួន(ព្រះញាតិវង្ស)សៀមតែងតាំងជាមហាឧបរាជ
- ១០.ព្រះអង្គអឹម(ព្រះញាតិវង្ស) សៀមតែងតាំងជាមហាឧបរាជ
- ១១.ព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សរាធិបតីព្រះអង្គឌួង ១៨៤០-១៨៥៩
Library Nokorphnom បណ្ណាល័យនគរវ្នំ 5 April 2016 ·
អាណាចក្រខែត្រ បាត់ដំបង សម័យលោកម្ចាស់ ចន្លោះពីឆ្នាំ១៧៩៥~១៩០៧ គ្រប់គ្រង៦ជំនាន់ រយៈពេល ១១២ឆ្នាំ ក្រោមចំនុះឲ្យអាណាចក្រក្រុងទេព នគរសៀម។ ចៅហ្វា បែន ងារជាចៅហ្វាទុលហៈ (នាយករដ្ឋមន្ត្រី) បានកាន់កិច្ចការព្រះនគរជំនួស បន្ទាប់ពីព្រះបាទ អង្គ អេង ដែលជាព្រះបិតាបស់ ព្រះអង្គ ឌួង សុគតទៅ នៅឆ្នាំ១៧៩៦ ដោយព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គ អេង ដូចជា ព្រះអង្គ ចន្ទ ព្រះអង្គអ៊ឹម ព្រះអង្គ ឌួង នៅវ័យកុមារតូចៗ ដូចនេះកិច្ចការនគរ ត្រូវដឹកនាំដោយ ចៅហ្វាទុលហៈ បែន ហើយខែត្របាត់ដំបងត្រូវឋិតជាខេត្តស្វ័យត័ត្រួតត្រាដោយខ្សែ ស្រឡាយត្រកូល ចៅហ្វា បែន រឺសម័យលោកម្ចាស់ រយៈពេល៦ជំនាន់ ដោយចំនុះឲ្យ នគរសៀម រហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៧ ទើបព្រះបាទ ស៊ីសុវត្តិ និងរាជបារាំង យកពីសៀមមកឲ្យខ្មែរវិញ។
ផែនទី បំព្រួញរាជវង្សខ្មែរ មកពី អាណាចក្រទាំង ៤
ផ្ទះភូមិគ្រឹះ ចៅហ្វា ឈុំ លោកម្ចាស់ សព្វថ្ងៃយកធ្វើជាសាលាខេត្ត បាត់ដំបង ។
- ១. នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ដែលមានកំណើតខ្មែរ
- ២. រឿងរ៉ាវបាត់ដំបងក្នុងទស្សនៈសៀម
- ៣. ព្រះអង្គ អេង
- ៤. ព្រះអង្គ អេង (ចប់)
- ៥. រាជបុត្រីថៃឈាមខ្មែរចូលទិវង្គត
- ៦. History of Battambang
- ៧. ក្រុងស្យាមចាត់ព្រះរាជពិធីបុណ្យរំលាយព្រះសពអតីតបុត្រីស្ដេចថៃដែលមានឈាមខ្មែរ
- ៨. ស្រមោលទំនាក់ទំនងថៃ-ខ្មែរ
- ៩. ពស់ក្បាលពីរ៖ ប៉ុក ផល្គុន ឬ ព្រះពិសេស ពានិជ
- ១០. អត្ថបទប្រែ៖ នៅពីក្រោយ ព្រះរាជតម្រាស់ រាមាទី៤ រឿងការបាត់បង់ប្រទេសខ្មែរ “ខ្ញុំសូមប្រាប់លោកដោយក្ដីឈឺចាប់បំផុត”
១. នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ដែលមានកំណើតខ្មែរ
គួង អភ័យវង្ស
ควง อภัยวงศ์
ឧត្ដមសេនីយត្រី គួង អភ័យវង្ស កើតថ្ងៃទី១៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩០២ គឺជាអតីតនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ៤អណត្តិ និងជាអ្នកបង្កើតគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យដំបូងបំផុតរបស់ប្រទេសស្យាម។
ផែនទី ខេត្ត ស្យាមនគរ ឬ សៀមរដ្ឋ ១៨៦៧ ដល់ ១៩០៧
ផែនទី ខេត្ត ស្យាមនគរ ឬ សៀមរដ្ឋ ១៨៦៧ ដល់ ១៩០៧
ឧត្ដមសេនីយត្រី គួង អភ័យវង្ស គឺជាមនុស្សម្នាក់ក្នុងចំណោមសមាជិកដទៃទៀតរបស់ក្រុមគណៈរាស្ត្រ ដែលបានធ្វើបដិវត្តផ្លាស់ប្ដូររបបរាជាធិបតេយ្យផ្ដាច់ការមកជារាជាធិបតេយ្យអាស្រ័យរដ្ឋធម្មនុញ្ញា នាឆ្នាំ១៩៣២ និងធ្លាប់មានបណ្ដាស័ក្ដិជា ហ្លួងកោវិទអភ័យវង្ស។
ឧត្ដមសេនីយត្រី គួង អភ័យវង្ស គឺជាអ្នកដែលបង្កើតក្រសួងគមនាគម ក្រៅពីនេះ ក៏ធ្លាប់កាន់តំណែងជាច្រើនដូចជាអធិបតីក្រុមប្រៃសណីយ៍ទូរលេខ, រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងពាណិជ្ជ, រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងហិរញ្ញវត្ថុ, រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងក្សេត្រាធិការ និងរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃ។
ប្រវត្តិ
នាយ គួង អភ័យវង្ស កើតថ្ងៃទី១៧ ខែឧសភា ឆ្នាំ១៩០២ នៅខេត្តបាត់ដំបង (កកន៖ ថៃបានប្រែឈ្មោះជាខេត្តព្រះដំបង សូមអានប្រកាស រឿងរ៉ាវបាត់ដំបងក្នុងទស្សនៈសៀម) ដែលខណៈនោះ ស្ថិតក្នុងមណ្ឌលបូព៌ា របស់រាជអាណាចក្រស្យាម ជាបុត្ររបស់ ចៅពញាអភ័យភូបេស (ឈុំ អភ័យវង្ស) (កកន៖ លោកម្ចាស់ឈុំ គឺជាបុត្ររបស់ព្រះកថាថន ញ៉ុញ ដែលជាបុត្ររបស់ហ្លួង អង្គដូង ហេតុដូចនេះ គួង អភ័យវង្ស គឺជាចៅទួតរបស់ព្រះបាទ អង្គដួង) ដែលជាអ្នកសម្រេចរាជការខេត្តបាត់ដំបង។
នាយ គួង អភ័យវង្ស បានទទួលមរណភាពនាថ្ងៃទី១៥ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩៦៨ ក្នុងអាយុ៦៦ឆ្នាំ ដោយរោគាពាធ។
ត្រកូលអភ័យវង្ស
ពីនាមត្រកូលរបស់នាយ គួង គឺ “អភ័យវង្ស” ជាត្រកូលដែលបន្តពូជពង្សពី ចៅពញាអភ័យភូបេស្ស និងចៅពញាកថាថនធរនិន្ទ្រ ដែលជាអ្នកគ្រប់គ្រងដែនដីមណ្ឌលបូព៌ា ដែលជាខេត្តដែនក្នុងប្រួទេសកម្ពុជានាបច្ចុប្បន្ន តាំងពីរជ្ជកាលទី១ រហូតដល់រជ្ជកាលទី៥ ដែលជាការផ្សែផ្សំសញ្ជាតិថៃនិងខ្មែរ រហូតមិនអាចញែកចេញពីគ្នាបាន។ គ្រាមួយនៅពេលមានការបោះឆ្នោត នាយ ខួង អភ័យវង្ស ត្រូវបានបក្សម្ខាងទៀតចោទប្រកាន់ថាខ្លួនមានបុព្វបុរសមិនមែនជនជាតិថៃ តែជាជនជាតិខ្មែរ ឆ្លើយតបចំពោះការចោទប្រកាន់នេះ នាយ ខួង បានអះអាងក្នុងឆ្នាំ១៩៦៣ពីកំណើតត្រកូលនេះឲ្យអ្នកស្ដាប់ពិចារណា និងកាត់សេចក្ដីដោយខ្លួនឯង ដោយសារខ្លួនឯងមិនអាចសម្រេចបាន។
ការសិក្សា
- ចាប់ផ្ដើមសិក្សាអក្សរជាមួយ ខុន ឧទ័យរាជភក្ដី អ្នកមើលការខាងមាតា
- សាលារៀនទេពគិរិន្ទ្រ ឆ្នាំ១៩១០ អត្ដលេខ ទ.ឝ.៦៤៦
- សាលារៀន អាសាំសិន
- សិក្សាវិជ្ជាវិស្វកម្មយោធា នៅប្រទេសបារាំង
- រយៈពេលតម្រុងតំណែងជានាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ
អណត្តិទី១៖ ០១ សីហា ១៩៤៤ ដល់ ៣១ សីហា ១៩៤៥ (គណៈរដ្ឋមន្ត្រីទី១១)
អណត្តិទី២៖ ៣១ មករា ១៩៤៦ ដល់ ២៤ មីនា ១៩៤៦ (គណៈរដ្ឋមន្ត្រីទី១៤)
អណត្តិទី៣៖ ១០ វិច្ឆិកា ១៩៤៨ ដល់ ២១ កុម្ភៈ ១៩៤៩ (គណៈរដ្ឋមន្ត្រីទី១៩)
អណត្តិទី៤៖ ២១ កុម្ភៈ ១៩៤៩ ដល់ ០៨ មេសា ១៩៤៩ (គណៈរដ្ឋមន្ត្រីទី២០)
បកប្រែផ្នែកខ្លះពីវីគីភីឌា ភាសាថៃ
រឿងរ៉ាវបាត់ដំបងក្នុងទស្សនៈសៀម
កកន៖ មិត្រៗជាទីមេត្រី! អាណាចក្រកម្ពុជាត្រូវបានទទួលស្គាល់ និងដឹងឮតាមអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រថាជាចក្រភពដ៏ធំអស្ចារ្យក្នុងជ្រោយសុវណ្ណភូមិនេះ។ សម័យកាលក្រោយៗ មកអាណាចក្រនេះបានធ្លាក់ចុះអានុភាពខ្លួនបន្តិចៗម្ដងៗ គ្មានថ្ងៃរើរួចរហូតដល់ផែនដីនេះត្រូវបានជាតិកុលសម្ព័ន្ធផ្សេងៗ វាយដណ្ដើមយកមកកាន់កាប់រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។
ប្រទេសសៀម ឬថៃបច្ចុប្បន្ន បានឈ្លានពានខែត្រភាគខាងលិចរបស់ខ្មែរនេះ តាំងពីសតវត្សរ៍១៥-១៦-១៧-១៨ និងបានកាប់កាប់ខែត្រនេះអស់រយៈពេលយ៉ាងធំ។
តាមសន្ឋិសញ្ញាបារាំង-សៀម ចុះថ្ងៃទី ២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩០៧ សៀមត្រូវប្រគល់ឲ្យកម្ពុជាវិញនូវទឹកដីដែលខ្លួនធ្លាប់កាន់កាប់ជាងមួយសតវត្សរ៍នោះ គឺបាត់ដំបង សៀមរាបអង្គរ សិរីសោភ័ណ និងចុងកាល់ ដោយប្តូរនិងខែត្រត្រាត និងតំបន់ដាចសេ (ដែនដីលាវ ) ប៉ែកខាងលើនៃទន្លេមេគង្គ។ ប៉ុន្មានខែក្រោយមក ព្រះករុណា ព្រះបាទ សិរីសុវត្ថិ ទ្រង់បានចេញព្រះរាជប្រកាសលេខ៦៦ ចុះថ្ងៃទី៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩០៧ កំណត់ដែនដីបាត់ដំបង ត្រូវបែងចែកជា៣ខែត្រ គឺ ខែត្របាត់ដំបង ខែត្រសៀមរាប និងខែត្រសិរីសោភ័ណ។ (គេហទំព័រខែត្របាត់ដំបង)។
នៅចុងសតវត្សរ៍ទី១៨ ដល់ដើមសតវត្សរ៍ទី២០ បាត់ដំបង បានធ្លាក់ក្រោមអំណាចត្រួតត្រា ជិះជាន់របស់ពួកសៀម អស់រយៈពេលជាងមួយសតវត្សរ៍ ហើយស្ដេចរាមាទី១ របស់សៀមបានប្រែឈ្មោះខែត្រភាគខាងលិចរបស់ខ្មែរនោះជា “ខែត្រព្រះដំបង”។
តទៅនេះខ្ញុំសូមជូនសេចក្ដីរឿងរ៉ាវខែត្រព្រះដំបង តាមទស្សនៈសៀមដូចតទៅ៖
ខែត្រព្រះដំបង(จังหวัดพระตะบอง)
ខែត្រព្រះដំបង ជាខែត្រមួយក្នុងចំណោមខែត្រ៤ របស់ប្រទេសថៃ ដែលយកបានត្រឡប់ពីបារាំងសែស ក្នុងគ្រា គ.ស១៩៤១ ដោយបង្កើតក្រុងព្រះដំបង ឡើងជាខែត្រព្រះដំបង ដែលផ្ទៃដីដើមរបស់ខែត្រតាំងនៅភូមិភាគបូព៌ា (បើគិតទីតាំងភូមិសាស្ត្រប្រទេសថៃ បាត់ដំបងគឺស្ថិតនៅបូព៌ាប្រទេស) ក្នុងសម័យរជ្ជកាលទី៥ ហើយត្រូវបានធ្លាក់ក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់បារាំងសែសក្នុងឆ្នាំ១៩០៧។ នៅពេលចប់សង្គ្រាមលោកលើកទី២ ថៃបានបាត់បង់ដែនដីខែត្រវិបុលសង្គ្រាម ទៅឲ្យបារាំងសែស ដែលពេលនោះគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជា។ បច្ចុប្បន្នដែនដីទីនោះ គឺខែត្រព្រះដំបង (បាត់ដំបង) និងក្រុងប៉ៃលិន ប្រទេសកម្ពុជា។
ក្រុមសិល្បករបានកំណត់ខែត្រព្រះដំបងប្រើត្រាប្រចាំខែត្រ ដោយមានរូបពញាគោត្រត្របង ឈរកាន់ដំបង តាមតំណាលរឿងនៅទីនោះដែលកើតជាហេតុឈ្មោះខែត្រ។
ត្រាប្រចាំខែត្រព្រះដំបង មានរូបមនុស្សឈរកាន់ដំបង និងមានអក្សរសរសេរពីខាងក្រោមថា จังหวัดพระตะบอง (ប្រែថា៖ ខែត្រព្រះដំបង)
រចនាសម្ព័ន្ធគ្រប់គ្រង
ក្នុងគ្រាដំបូងនៃការតាំងខែត្រនេះ ត្រូវបានបែងការគ្រប់គ្រងចេញជាស្រុកចំនួន៧ តាមព្រះរាជប្រកាសចុះថ្ងៃទី ២៣ ខែកក្កដា គ.ស១៩៤១ ដូចតទៅនេះ៖
១. ស្រុកមឿងព្រះដំបង តាមឈ្មោះដើម
២. ស្រុកព្រហ្មយោធី តាមឈ្មោះដើមស្រុកសង្កែ
៣. ស្រុកអធិកទេវតេជ តាមឈ្មោះដើមស្រុកឫស្សី (មោងឫស្សី?)
៤. ស្រុកមង្គលបុរី តាមឈ្មោះដើម
៥. ស្រុកស៊ីសុផុន តាមឈ្មោះដើមសេរីសោភ័ណ
៦. ស្រុកសិន្ធុសង្គ្រាមជ័យ តាមឈ្មោះដើមស្រុកទឹកជោរ
៧. ស្រុកប៉ៃលិន តាមឈ្មោះដើម
តមករាជការបានផ្លាស់ប្ដូរការគ្រប់គ្រងខែត្រព្រះដំបងជាថ្មី ដោយបំបែកស្រុកស៊ីសុផុន និងស្រុកសិន្ធុសង្គ្រាមជ័យ ទៅជាខែត្រវិបុលសង្គ្រាម នាខែធ្នូ ឆ្នាំដដែរនេះ។
មកដល់ គ.ស១៩៤៦ ខែត្រព្រះដំបងមានស្រុកគ្រប់គ្រងចំនួន៥ គឺ ស្រុកមឿងព្រះដំបង ស្រុកព្រហ្មយោធី ស្រុកអធិកទេវតេជ ស្រុកមង្គលបុរី និងស្រុកប៉ៃលិន។
ក្រោយមកនៅខែមេសា គ.ស១៩៤៣ ស្រុកអធិកទេវតេជ ត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះមកជាស្រុករណនភាកាស បន្ទាប់ពីមេបញ្ជាការទ័ពអាកាស (ពលទោ ហ្លួងអធិកទេវតេជ) លាចេញពីតំណែង។
ផែនទីខែត្រព្រះដំបង (ស្ដែងដោយផ្ទៃពណ៌ក្រហម)
ចំណាំ៖
- ឈ្មោះស្រុកផ្សេងៗ ក្នុងបណ្ដាខែត្រទាំងបួន ដែលបានពីបារាំងសែសនោះ ភាគច្រើនតាំងឈ្មោះតាមបុគ្គលដែលមានជ័យក្នុងសង្គ្រាមនៅឥណ្ឌូចិន។ នៅខែត្រព្រះដំបង មានឈ្មោះស្រុកដែលមានលក្ខណៈដូចតទៅនេះ៖
- ស្រុកព្រហ្មយោធី តាំងឈ្មោះតាម នាយពលឯកហ្លួងព្រហ្មយោធី (មិករ ព្រហ្មយោធី តំណែងចុងក្រោយជា ពលឯក)
- ស្រុកអធិកទេវតេជ តាំងឈ្មោះតាម ពលអាកាសទោ ហ្លួងអធិកទេវតេជ (បុណ្យចៀម កោមលមិស្រ) មេទ័ពអាកាស
- ស្រុកសិន្ធុសង្គ្រាមជ័យ (ក្រោយមកបំបែកទៅជាខែត្រវិបុលសង្គ្រាម) តាំងឈ្មោះតាម នាយពលត្រី ហ្លួងសិន្ធុសង្គ្រាមជ័យ (សិន្ធុ កមលនាវិន តំណែងចុងក្រោយគឺពលរឿឯក) មេបញ្ជាការទាហានជើងទឹក និងជាមេទ័ពជើងទឹកនៅគ្រានោះ៕
ប្រែពី៖ វីគីភីឌៀភាសាថៃ
- ព្រះអង្គ អេង ព្រះអង្គ អេង (ចប់)
កកន៖ ប្រសិនបើលោកអ្នកមិនស្គាល់ថៃឲ្យបានជ្រៅទេ លោកអ្នកក៏ប្រហែលមិនបានដឹងថាថៃដឹងអ្វីពីយើង (ខ្មែរ) ចេះអ្វីពីយើង ស្គាល់អ្វីពីយើង ។ល។ នោះទេ។ ជនថៃមិនតិចទេ ដែលគេមានជំនាញពីខ្មែរ។ ស្គាល់ខ្មែរច្បាស់ជាងខ្មែរស្គាល់ខ្លួនឯងផងទៀត។ នៅពេលដែលជាតិខ្មែរបានចម្រុងរុងរឿង យើងសង្ឃឹមថានឹងមានអ្នកជំនាញជាជនជាតិខ្មែរយើង អំពីប្រទេសនានានៅលើពិភពលោក ដើម្បីបានជាប្រយោជន៍ដល់ខេមរប្រទេស។
ខ្ញុំបានឃើញថាជនជាតិថៃនេះបានសរសេរពីប្រវត្តិទាក់ទងនឹងខ្មែរយើងច្រើនគួរសមណាស់ ហើយជាធម្មតាទេ ដែលគេសរសេរទាញយកចំណុចវិជ្ជមានដាក់ខ្លួនគេជាដរាប នេះហើយជាចំណុចលើសទាក់ទងនឹងជាតិគេ សម្រាប់ជនជាតិគេ នេះហើយជាអ្វីដែលខ្មែរគួរពិចារណាឡើងវិញ។
ដូចយើងបានដឹងស្រាប់ហើយ ម្ដងនោះ ជាតិខ្មែរសឹងតែនឹងបាត់រូបរាងដោយសារសង្គ្រាមរវាងពួកយួន និងសៀម វ៉ៃដណ្ដើមគ្នាយកស្រុកខ្មែរ។ ទម្រាំតែខ្មែរដោះដៃចេញបានពីពួកទាំងពីរនេះ ប្រទេសយើងសឹងតែរលាយសាបសូន្យទាំងវប្បធម៌ ទាំងផែនដី។
ចុល្លតា ភ័ក្ដីភូមិន្ទ្រ (จุลลดา ภักดีภูมินทร์) គឺជាអ្នកជំនាញខាងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃខ្មែរមួយរូបដែលបានសរសេរអត្ថបទជាច្រើនទាក់ទងនឹងខ្មែរសៀម សម័យដែលស្រុកយើងធ្លាក់ក្រោមការត្រួតត្រារបស់សៀម។ អត្ថបទជាច្រើនត្រូវបានគាត់សរសេរ និងយកទៅចុះក្នុងទស្សនាវដ្ដីនានា ដើម្បីឲ្យជាតិគេបានយល់ បានដឹង។ ឈ្លៀតពេលទំនេរ ខ្ញុំបានបកប្រែអត្ថបទមួយចំនួនមកជាភាសាខ្មែរ យកមកដាក់នៅទីនេះសម្រាប់ជាឯកសារ ឬអ្នកណាមានចំណាប់អារម្មណ៍អានក៏តាមសប្បាយ។
អត្ថបទដែលលោកបានសរសេរនោះមានចំណងជើងថា «นักองเอง» ប្រែជាខ្មែរថា អ្នកអង្គ អេង គឺជាព្រះមហាក្ស័ត្រិយ៍ខ្មែរយើងនេះឯង ក៏ប៉ុន្តែ ផ្ទៃអត្ថបទទាំងមូលនិយាយភាគច្រើនទាក់ទងនឹងព្រះអង្គ ដួង ទៅវិញ។ ដើម្បីកុំឲ្យខាតពេល សូមអញ្ជើញអានអត្ថបទប្រែ ដើម្បីទុកជាគតិដូចតទៅ៖
ព្រះអង្គ អេង
ដោយ៖ ចុល្លតា ភ័ក្ដីភូមិន្ទ្រ
ប្រែ៖ សុភ័ក្ត្រ
ច្បាប់ទី២៦០៥ ឆ្នាំទី៥០ ប្រចាំថ្ងៃអង្គារ ទី២១ ខែកញ្ញា ព.ស.២៥៤៧ (គ.ស.២០០៤)
ចាប់តាំងពីការបង្កើតក្រុងទេពរតនកោសិន្ទ្រ (១) “ព្រះករុណា” (ខ្មែរហៅព្រះមហាក្ស័ត្រិយ៍ខ្លួនថា “ព្រះករុណា” ប្រហាក់ប្រហែលនឹងជនជាតិថៃដែលហៅថា “នៃហ្លួង” ‘ในหลวง’) របស់ខ្មែរ បានមករស់នៅក្រុងរតនកោសិន្ទ្រ តាំងពីក្មេងៗរហូតស្ដេចផែនដីថៃបានលើកឲ្យសោយរាជ្យ ជា “ព្រះករុណា” នោះ មាន៣ព្រះអង្គ គឺ៖
អ្នកអង្គ អេង (ថៃហៅ ព្រះអង្គ អេង) នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសម្ដេចព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាចុឡាលោក មហារាជ នៅក្រុងទេពមហានគរ តាំងពីព្រះជន្ម៩វស្សា និងសោយរាជ្យក្នុងព្រះជន្ម២១វស្សា អ្នកអង្គ ដួង (ព្រះអង្គ ដួង) ឱរសអ្នកអង្គ អេង នៅក្នុងផែនដីរជ្ជកាលទី៣ នៅក្នុងទេពមហានគរ តាំងពីព្រះជន្ម១៦វស្សា ត្រឡប់ទៅខ្មែរវិញជាមួយពញាបតិន្ទ្រតេជោ (សិង្ហ) នៅពេលមានព្រះជន្ម៤៣ ទម្រាំបង្ក្រាបយួនបាន និងឡើងសោយរាជ្យនៅព្រះជន្ម៥១វស្សា។
អ្នកអង្គ រាជាវតី (២) ឱរសអ្នកអង្គ ដួង នៅក្នុងផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅ រជ្ជកាលទី៤។ ប្រសូតនៅក្នុងទេពមហានគរ ក្នុងផែនដីព្រះបាទសម្ដេចព្រះន័ងក្លៅ។ រហូតដល់ព្រះជន្ម២០វស្សា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅ ព្រះរាជទានព្រះផ្នួសរួចហើយ ព្រះអង្គត្រឡប់ទៅខ្មែរវិញធ្វើជាព្រះមហាឧបរាជនៅក្នុងផែនដីព្រះបិតា គឺអ្នកអង្គ ដួង។ ក្រោយមកបានបន្តរាជពីព្រះបិតា នៅពេលព្រះជន្ម២៣វស្សា។
ព្រះអង្គ ដួង ទ្រង់រស់នៅប្រទេសថៃយូររហូតដល់២៩ឆ្នាំ រហូតដល់ជនជាតិថៃនៅក្រុងទេពមហានគរសម័យនោះ គិតថាទ្រង់ជាស្ដេចថៃទៅហើយ និងនាំគ្នាហៅព្រះអង្គ ដួង យ៉ាងស្និទ្ធស្នំ ដូចហៅស្ដេចថៃយ៉ាងនោះដែរ និងមានសាវឡឹកជាជនថៃ ធិតាខុនណាង និងអ្នកអង្គម្ចាស់ និងអង្គម្ចាស់ជាច្រើនផងដែរ។
ដោយសារតែព្រះករុណាខ្មែរ មួយព្រះអង្គៗមករស់នៅក្នុងក្រុងទេពមហានគរមានរយៈពេលយូរៗ នៅពេលត្រឡប់ទៅគ្រងរាជ្យវិញ ពិធីការផ្សេងៗនៅក្នុងរាជសំណាក់មានតែងតែឆ្លងទំនៀមបែបផែនដូចរាជសំណាក់ថៃដែរ ជាពិសេសព្រះអង្គរាជាវតី ឱរសព្រះអង្គ ដួង ដែលទ្រង់ចេះស្ទាត់ភាសាថៃជាងភាសាខ្មែររបស់ទ្រង់ទៅទៀត ដោយសារទ្រង់ប្រសូតនៅក្នុងក្រុងទេពមហានគរ ក្នុងរជ្ជសម័យទី៣ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅ ទ្រង់ឧបត្ថម្ភថែរក្សារហូតមក រហូតដល់អាយុគ្រប់បួស។
ព្រះអង្គរាជាវតីនេះ នៅពេលព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជ្យជួនពេលល្មមដែលបារាំងបានមកកាន់កាប់យួន ទើបគ្របឥទ្ធិពលចូលមកដល់ខ្មែរ និងដោយសារបារាំងគិតថា ខ្មែរក្លាយជារបស់យួន និងរបស់ថៃផង ព្រោះបានបញ្ជូនសួយសាអាករទៅឲ្យទាំងយួន និងថៃ ដូចនេះបារាំងគិតថា នៅពេលដែលយួនបានក្លាយជារបស់បារាំងហើយ ខ្មែរក៏ត្រូវក្លាយជារបស់បារាំងដែរ។
ហេតុដូចនេះហើយ នៅក្នុងពិធីរាជាភិសេកព្រះអង្គរាជាវតីនោះ ទាំងបារាំង និងថៃ ទើបតែងតាំងខ្ញុំរាជការឲ្យទៅចូលរួមពិធីរាជាភិសេកព្រមគ្នា។
នៅខណៈគ្រងរាជ្យនោះ ក៏ត្រូវបារាំងបង្ខិតបង្ខំរហូតមក និងរហូតដល់បង្គាប់ឲ្យចុះព្រះនាម លើសិទ្ធិសញ្ញាប្រគល់អំណាចឲ្យបារាំងគ្រប់គ្រង។
រឿងនេះព្រះអង្គរាជាវតី ឬ សម្ដេចព្រះនរោត្ដមព្រហ្មបរិរក្ស (តាទួតរបស់នរោត្ដម សីហនុ) ទ្រង់បានចេញចុតហ្មាយសម្ងាត់មួយថ្វាយព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅថា ទ្រង់នៅស្វាមីភ័ក្ដិ និងមិនមានគំនិតចាកចេញពីថៃទេ ដោយសារតែរាជការសៃហ្កនបាននាំទូកប្រយុទ្ធ និងកាំភ្លើងធំមកដាក់ពីមុខក្រុងភ្នំពេញ ហើយបង្ខំឲ្យចុះហត្ថលេខា។
នៅមានមិត្រអ្នកអានសង្ស័យពីរឿងសឹកយួន ដែលចៅពញាបតិន្ទ្រតេជោ ចេញទៅធ្វើសង្គ្រាមយូររហូតដល់ទៅ១៥ឆ្នាំ។
(តពីលេខមុន) នៅមានមិត្រអ្នកអានសង្ស័យពីរឿងសឹកយួន ដែលចៅពញាបតិន្ទ្រតេជោ ចេញទៅធ្វើសង្គ្រាមយូររហូតដល់ទៅ១៥ឆ្នាំ។
សូមសរុបរឿងសឹកយួន-ខ្មែរ-ថៃ ដែលជាវីរកម្មរបស់ចៅពញាបតិន្ទ្រតេជោ “ខុនពលកែវ” គូព្រះទ័យព្រះបាទសម្ដេចព្រះន័ងក្លៅ ដែលចេញទៅធ្វើសឹកសង្គ្រាម ចាត់ការឲ្យស្រុកខ្មែរស្ងប់សុខ នឹងអភិសេកឲ្យព្រះអង្គ ដួង ឡើងគ្រងរាជ្យជាសម្ដេចព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សាធិបតី ជាព្រះចៅផែនដីខ្មែរ (តាំងពីព.ស.២៣៧៦-ព.ស.២៣៩០) សរុបដូចតទៅនេះ៖
នៅព.ស.២៣៧៦ ពួកយួននៅក្រុងសៃហ្កនក្បត់ចំពោះស្ដេចវៀតណាមមិនណាង (ឱរសរបស់សឿងឡុង) ព្រះបាទសម្ដេចព្រះន័ងក្លៅ ទ្រង់ថ្នាក់ថ្នាំងនឹងយួនមកហើយ តាំងពីរជ្ជកាលទី២ រហូតមកដល់ដើមរជ្ជកាលព្រះអង្គ ដោយយួនព្យាយាមយាយី រហូតគាំទ្រអ្នកអង្គ ច័ន្ទ (បងប្រុសច្បងរបស់ព្រះអង្គ ដួង) ឲ្យក្រអឺតក្រទមជាមួយនឹងថៃ រួចបានចូលទៅគ្រប់គ្រងជាម្ចាស់របស់ខ្មែរ។
ហេតុនេះហើយទើបទ្រង់មានព្រះរាជតម្រិះថានឹងយកខ្មែរចេញពីអំណាចយួនមកវិញ កុំឲ្យយួនបានចិត្តពេក ទើបទ្រង់ឲ្យចៅពញាបតិន្ទ្រតេជោ ជាមេទ័ពជើងគោក ឲ្យចៅពញាព្រះឃ្លាំង (តិស) ជាមេទ័ពជើងទឹក លើកទៅវាយក្រុងខ្មែរ និងយួនតាមដែនសមុទ្ទ និងចូលទៅវាយបង្ក្រាបជាមួយកងទ័ពជើងគោកចូលវាយសៃហ្កនជាមួយគ្នា។ កងទ័ពជើងគោកនោះ នៅពេលចូលដល់ដែនខ្មែរ សម្ដេចព្រះឧទ័យរាជា (អ្នកអង្គ ច័ន្ទ, បងប្រុសព្រះអង្គ ដួង) ក៏ភៀសទៅសៃហ្កន ពួកខ្មែរទើបចុះចូល ចៅពញាបតិន្ទ្រ ទើបវាយក្រុងជាយដែនយួន ចូលទៅសន្ធប់ជាមួយកងទ័ពជើងទឹក ដែលកំពុងរង់ចាំចូលវាយបន្ទាយធំរបស់យួន ដែលជាផ្នែកព្រែកជីក តែកងទ័ពជើងទឹកមានភាពចុះខ្សោយ ពួកខ្មែរដែលនៅភាគខាងក្រោមជាប់នឹងអាណាខេត្តយួន ឃើញកងទ័ពថៃធ្វើការមិនសម្រេច ក៏នាំគ្នាក្បត់ ទាំងកងទ័ពថៃដែលខ្វះខាតស្បៀងអាហារ ក៏ត្រូវលើកទ័ពត្រឡប់ទៅវិញ។
យួនបានការទើបតាំងរាជការ និងទាហាននាំ សម្ដេចព្រះឧទ័យរាជា (អ្នកអង្គ ច័ន្ទ) ត្រឡប់មកនៅភ្នំពេញវិញ។ ខ្មែរទើបធ្លាក់ក្នុងអំណាចយួនកាន់តែខ្លាំងឡើង។ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះន័ងក្លៅ ទើបរាជានុញ្ញាតឲ្យចៅពញាបតិន្ទ្រ តាំងទ័ពនៅខេត្តបាត់ដំបង(៣) ដែលជាសិទ្ធិខាតរបស់ថៃ ព្រមជាមួយនឹងខេត្តសៀមរាប (៤) តាំងពីរជ្ជកាលទី១ ដោយសម្ដេចព្រះនារាយណ៍រាមាធិបតី (អ្នកអង្គ អេង) ថ្វាយជាសិទ្ធិខាតដល់ថៃ (ដែលចៅពញាអភ័យធិបេស្ស ឬអភ័យភូបេស្ស (៥) ដើមត្រកូល “អភ័យវង្ស” ជាអភិបាលខេត្តគ្រប់គ្រងរហូតមក)។
រហួតមកដល់ព.ស.២៣៧៧ សម្ដេចព្រះឧទ័យរាជា (អ្នកអង្គ ច័ន្ទ) ទ្រង់ពិរាល័យ មិនមានព្រះរាជបុត្រ ទើបត្រូវយួនលើកស្រីឲ្យឡើងសោយរាជ្យ និងជម្លៀសយករាជ្យវង្សខ្មែរ និងខុនណាងធំតូចទៅស្រុកយួនអស់។ ពួកយួនក៏បានចូលមកគ្រប់គ្រងខ្មែរដូចជាគ្រប់គ្រងស្រុកយួនដែរ ដោយបានផ្លាស់ប្ដូរទំនៀមទម្លាប់ប្រពៃណីខ្មែរឲ្យទៅជាយួន, រើវត្តអារាម សឹកព្រះសង្ឃសាមណេរអស់ជាច្រើនអង្គ។ ពួកខ្មែរត្រូវបង្គាប់ធ្វើស្រែយ៉ាងទារុណ ក្ដៅក្រហាយ នាំគ្នាបះបោរ។ ស្រុកខ្មែរក៏កលោហលរហូតដល់ព.ស.២៣៨០ ពួកខុនណាងក៏នាំគ្នាមករកចៅពញាបតិន្ទ្រតេជោ ដែលតាំងបន្ទាយទ័ពនៅក្រុងបាត់ដំបង សុំមករស់នៅជាមួយថៃវិញ និងសុំកម្លាំងទៅជួយបង្ក្រាបយួន និងសុំព្រះរាជទាន ព្រះអង្គ ដួង ប្អូនប្រុសសម្ដេចព្រះឧទ័យរាជា ដែលកំពុងរស់នៅក្រុងទេពមហានគរ ឲ្យមកគ្រងខ្មែរវិញ។
ហេតុដូចនេះហើយ ទើបព្រះបាទសម្ដេចព្រះន័ងក្លៅ ទ្រង់ប្រោសឲ្យពញាបតិន្ទ្រតេជោលើកកងទ័ពចូលទៅខ្មែរ និងប្រោសឲ្យព្រះអង្គ ដួង ទៅជាមួយកងទ័ពចៅពញាបតិន្ទ្រតេជោផងដែរ មានព្រះបរមរាជឱង្ការថា បើខ្មែរស្ងប់រៀបរយពេលណា ឲ្យអភិសេកព្រះអង្គ ដួង ឡើងគ្រងរាជ្យខ្មែរ។
ចៅពញាបតិន្ទ្រតេជោ ត្រូវរស់នៅខ្មែរ ស៊ូសង្គ្រាមជាមួយយួនយូររហូតដល់ទៅ ១៤-១៥ឆ្នាំ តាំងពីព.ស.២៣៧៦ រហូតដល់ព.ស.២៣៩០ ទើបសឹកស្ងប់បាន។
នៅពេលព្រះអង្គ ដួង ឡើងគ្រងរាជ្យ ជាសម្ដេចព្រះហរិរក្សរាមាឥស្សាធិបតី ព្រះបាទសម្ដេចព្រះន័ងក្លៅ ប្រោសព្រះរាជទានចុតហ្មាយព្រះរាជទានព្រះបរមរាជឱវាទទៅព្រះអង្គ ដួង ជាច្រើនខប្រការ ដែលសំខាន់នោះគឺ៖
- ប្រសិនបើតែងតាំងពញាមន្ត្រីខ្មែរតទៅ ឲ្យតាំងអំណាចក្នុងចិត្តថា មនុស្សនោះជាមនុស្សដែលចាស់ទុំ ឲ្យពិនិត្យមើលសតិបញ្ញា ជាតិត្រកូល ភាពត្រឹមត្រូវ ការសឹកសង្គ្រាមខ្លាំងក្លា បើគិតថាសមរម្យហើយគួរតែងតាំងតាមសមគួរ។ ឲ្យអ្នកតូចគួរខ្លាចអ្នកធំជាលំដាប់តគ្នា កុំឲ្យអ្នកតូចមានអំណាចហួសលើសអ្នកធំ។ កុំឲ្យយល់មុខក្រែងចិត្តបុគ្គល។ កុំត្រចៀកស្រាលចិត្តទន់។ មន្ត្រីខ្មែរទាំងអស់ស្រឡាញ់ទ្រទ្រង់ព្រះអង្គ ដួង ជាម្ចាស់ហើយ ព្រះអង្គ ដួង ក៏ត្រូវគោរពស្រឡាញ់មន្ត្រីពញាខ្មែរជាអ្នកតូចអ្នកធំទាំងអស់នោះវិញជាលំដាប់តាមសមគួរ។ រសវាចាក៏ឲ្យសុភាពទន់ភ្លន់ ឲ្យជាទីនិយមគោរពស្រឡាញ់ពីសំណាក់ពញាមន្ត្រីខ្មែរ និងពលព្រៃស្រុកផ្សេងៗទាំងពួង។
- ធ្វើខ្លួនឲ្យពញាមន្ត្រីខ្មែរទាំងឡាយទាំងពួងខ្លាចអំណាច កុំឲ្យប្រមាថបាន។ ការខ្លាចនោះមាន៣ប្រការគឺ ខ្លាចអាជ្ញាប្រការ១ ខ្លាចបុណ្យវាសនាប្រការ១ ខ្លាចសតិបញ្ញាប្រការ១។
- តែខ្លាចបុណ្យវាសនា ខ្លាចសតិបញ្ញានោះ ទាំងស្រឡាញ់ ទាំងខ្លាច ជាពិសេសសតិបញ្ញានេះឯង។
- ឲ្យប្រយ័ត្នចំពោះមន្ត្រីទាំងនោះ កុំឲ្យឥច្ឆាឫស្យាបែកសាមគ្គីគ្នា និងឲ្យពិនិត្យពិច័យយ៉ាងល្អិតល្អន់កុំឲ្យមន្ត្រីទាំងនោះទៅបៀតបៀនអាណាប្រជារាស្ត្រឲ្យមានភាពក្ដៅក្រហាយ។
- ឲ្យត្រចៀកវាងវៃរកស្ដាប់ដំណឹងរាជការ គិតអ្វីមួយឲ្យគ្រប់ធួន រក្សាការពារខ្លួន ទាំងផ្នែកខាងក្រៅទាំងផ្នែកខាងក្នុង កុំមានភាពប្រមាថ។
នៅក្នុងចុងបញ្ចប់នៃព្រះលិខិតនោះ ទ្រង់ថា៖
“ព្រះបាទសម្ដេចព្រះពុទ្ធចៅយូហួរ មិនមានព្រះរាជបំណងចង់បានផលប្រយោជន៍អ្វីពីស្រុកខ្មែរទេ ក្រៅពីព្រះកិត្តិយសដែលស្ដារសង្គ្រោះស្រុកខ្មែរឡើងវិញនោះ មិនឲ្យព្រះពុទ្ធសាសនានៅស្រុកខ្មែររលាយបាត់បង់ប៉ុណ្ណោះ៕”
កកន.
៣. សៀមហៅខេត្តបាត់ដំបងថាព្រះដំបង (พระตะบอง)។ សូមមើលប្រកាសដែលនិយាយអំពីខេត្តនេះ (រឿងរ៉ាវបាត់ដំបងក្នុងទស្សនៈសៀម)
៤. ខេត្តសៀមរាប នេះសៀមហៅថា ស្យាមរាដ្ឋ (เสียมราฐ) ប្រែថាទឹកដីរបស់សៀម
៥. ចៅពញាអភ័យធិបេស្ស ឬអភ័យភូបេស្ស នេះជាមន្ត្រីខ្មែរទេ តែក្បត់នឹងផែនដីខ្លួនទៅអំណបជាមួយនឹងស្ដេចថៃ រហូតបានគ្រប់គ្រងបាត់ដំបង របៀបជាអាណាចក្រមួយចន្លោះព្រះនគរកម្ពុជា និងសៀម រហូតឲ្យសៀមផ្ដាច់ខេត្តនេះពីខ្មែរបាន
- ៥. រាជបុត្រីថៃឈាមខ្មែរចូលទិវង្គត
រាជបុត្រីថៃឈាមខ្មែរចូលទិវង្គត ថ្ងៃព្រហស្បតិ៍ 28 ខែកក្កដា 2011
Posted by សុភ័ក្ត្រ in ภาษาไทย.
សម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី (ថៃ៖ พระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี) បានចូលទិវង្គតហើយ កាលពីរសៀលថ្ងៃទី២៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១១ នេះ ក្នុងព្រះជន្ម៨៥វស្សា។ ព្រះអង្គគឺរាជបុត្រីទោលដែលមានតំណពូជវង្សជាជាតិ និងព្រះញាតិវង្សខ្មែរ (អានអត្ថបទ៖ សាវតារត្រកូល «អភ័យវង្ស») នៃអតីតព្រះមហាក្ស័ត្រិយ៍ថៃ រជ្ជកាលទី៦ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះមង្កុដក្លៅចៅយូហួ។
ព្រះរាជប្រវត្តិ
សម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី ប្រសូតនៅថ្ងៃទី២៤ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩២៥ ជាព្រះរាជធិតាអង្គទោលនៃព្រះបាទសម្ដេចព្រះមង្កុដក្លៅចៅយូហួ ជាមួយនឹងព្រះនាងចៅសុវទនា ព្រះវររាជទេវី នៅឯព្រះទីន័ងទេពស្ថានពិលាស ក្នុងក្រុមព្រះមហាមន្ទីរ ព្រះបរមមហារាជវាំង ក្រុងទេពមហានគរ តែមុនមួយថ្ងៃប៉ុណ្ណោះដែលព្រះបិតាទ្រង់ចូលសុវណ្ណគត។
តំណពូជពង្សរាជត្រកូលខ្មែរ
អាចនិយាយបានថា សម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី គឺជាខ្សែព្រះញាតិវង្សនៃនគរចំនួនពីរគឺក្រុងស្យាម (ខាងព្រះបិតា) និងក្រុងកម្ពុជាធិបតី (ខាងព្រះមាតា)។ ដោយរាប់ខាងព្រះញាតិមាតារបស់ទ្រង់ សម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី គឺមានឈាមញ័រជាខេមរជន ដ៏មានបណ្ដាស័ក្ដិខ្ពង់ខ្ពស់ជាអ្នកគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង ឬជាពូជពង្សដែលបានក្បត់នគរខ្មែរទៅចំណុះនគរសៀមផងដែរ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ សម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី ក៏មានជាប់ខ្សែស្រឡាញជាមួយនឹងព្រះញាតិវង្សខ្មែរផងដែរ។
ព្រះមាតារបស់សម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី គឺព្រះនាងចៅសុវទនា ព្រះវររាជទេវី ដែលជាអគ្គមហេសីនៃព្រះមហាក្ស័ត្រិយ៍ថៃ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះមង្កុដក្លៅចៅយូហួ នោះគឺជានារីខ្មែរមួយរូបតំណពង្សលោកម្ចាស់បាត់ដំបង ដែលមាននាមដើមជា គ្រឿកែវ អភ័យវង្ស។ នាង គ្រឿកែវ អភ័យវង្ស នេះគឺជាចៅស្រីរបស់ជំទាវស្រីសុន្ទ្រនាដ ជាអ្នកដែលមានជំនាញខាងនាដសិល្បៈ និងតន្ត្រីថៃ ហើយដែលជាឱកាសនាំទៅដល់ជិតដិតនឹងព្រះចៅផែនដីសៀម។
ជំទាវ ស្រីសុទ្ទ្រនាដ នេះជាចៅទួតរបស់ចៅចមមាតា អៀម បុស្បា ដែលជាព្រះមហេសីនៃព្រះករុណា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ នរោត្តម បរមរាមាទេវាវតារ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី ហើយដែលត្រូវជាទួតនៃព្រះករុណាព្រះមហាវីរក្ស័ត្រិយ៍ នរោត្ដម សីហនុ។ ហេតុដូចនេះ សម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី និងសម្ដេចព្រះ នរោត្ដម សីហនុ គឺជាព្រះញាតិនឹងគ្នា ពីតំណពង្សរាជត្រកូលជំទាវស្រីសុន្ទ្រនាដ និងចៅចមមាតា អៀម បុស្បា នេះឯង។
ការចូលទិវង្គត
សម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី បានចូលទៅប្រថាប់រក្សារោគសរសៃឈាម នៅឯមន្ទីរពេទ្យសិរិរាជ នាក្រុងបាងកក តាំងពីថ្ងៃទី១៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១១ តែអាការៈបានធ្ងន់ទៅរហូតទ្រង់បានចូលទិវង្គតនៅវេលាម៉ោង១៦និង៣៧នាទី នាថ្ងៃពុធ ទី២៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១១ (ម្សិលមិញនេះ) រួមព្រះជន្មវស្សា៨៥ឆ្នាំ។
ការកំណត់ធ្វើពិធីបុណ្យព្រះសព ត្រូវបានព្រះមហាក្ស័ត្រិយ៍ថៃទ្រង់រាជានុញ្ញាតិឲ្យរាជវង្សថៃកាន់ទុក្ខចំនួន១០០ថ្ងៃ ចាប់តាំងពីថ្ងៃអស់ព្រះជន្ម។ ចំណែកឯរដ្ឋាភិបាលថៃវិញ បានប្រកាសឲ្យគ្រប់មន្ទីររដ្ឋ បង្ហូតទង់ជាតិថៃពាក់កណ្ដាលដង និងកាន់ទុក្ខកំណត់១៥ថ្ងៃ ចាប់តាំងពីថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១១ តទៅ៕
ខាងក្រោមនេះគឺជាគំនូសតារាងខ្សែស្រឡាញខាងព្រះមាតា ដែលមានតំណវង្សជាខ្មែរនៃសម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី៖
- ៦. History of Battambang
Statues of Ta Dambong Kranhoung, the founder of Battambang. The top one was constructed before 1975 but has now been destroyed. The bottom one is a new version constructed in the 1990s.
Shared by S K MONOHA of Cambodia, France
During the pre-Angkor and Angkor eras, the areas to the north and to the north west of the Tonle Sap Lake were known as the territories of Amogha Boreak and Bhima Boreak. During the Angkor period, the territory of Amogha Boreak was significantly prosperous because the land was so fertile that rice crops, fruit and vegetables produced excellent yields. Many Khmer people settled there as indicated by the existence of so many ancient temples in the area. With the exception of the temples of Wat Banon, Ek Phnom, Baseth, Stung, Banteay Tey, Banteay Chmar, etc,other monuments, which were built by dignitaries and subjects at the time as places of worship to God and other deities of Buddhism and Hinduism, almost completely disappeared.Between the 15th century and the 18th century the area was invaded by the Siamese army, forcing landowners off their land and splitting up their families.From the late 18th century until early in the 20th century, the Siamese ruled Battambang and placed it under the rule of the Lord Chaofa Ben family, which was later known as the Aphaiwong Family. This lasted for 6 generations and ended in 1907. While under Thai rule, the province was a changwat of Thailand called Phra Tabong (a sacred stick).Battambang ferryThe French Siamese Treaty of March 23, 1907, obliged the Siamese to return territories that they had occupied for more than a century. These included Battambang, Siem Reap and Angkor, in exchange for Trat province and the area of Dach Se (Lao territory) in the upper catchment area of the Mekong River. On December 6 1907, His Majesty Preah Bat Sisowath issued a royal declaration splitting Battambang into 3 provinces: Battambang, Siem Reap and Serei Sophorn. In 1925, Battambang was divided again into two provinces: Battambang and Siem Reap, with Battambang having two districts: Battambang and Serei Sophorn. By 1940, Battambang consisted of 7 districts: Battambang, Sangke, Maung Russey, Monkol Borei, Toeuk Cho, Serei Sophorn, and Bei Thbaung.
In May 1953, the Poi Pet administration was founded and ordered under the district of Serei Sophorn which was divided into two districts: Serei Sophorn and Banteay Chmar. In March 1965, the administration of Poi Pet, was elevated to the status of a district named O Chrov. In July 1965, part of the territory of Maung Russey was separated to become the administration of Kors Kralor. In March 1966, another new district Thmar Pouk was founded and the district of Banteay Chmar was cut off from the province of Battambang for incorporation into Oddor Meanchey province, another newly founded province. In the early years of the Khmer Rouge, two new districts were established: Banan and Kors Lor. During the 3 years and 9 months of the Killing Fields, Battambang saw its people evacuated by Pol Pot’s men from the city and towns and relocated to remote and mountainous areas. The province of Battambang, once known as the rice bowl of the country, was turned into a site of torture, killings, and starvation.
The province of Battambang was completely liberated from the genocidal regime on January 13, 1979. At that time, the People’s Committee of commune-Sangkat was founded through the first-ever elections in 1983. Between 1979 and 1986, Battambang had 9 districts and one provincial town.
In 1986, three new districts were created: Banan, Bovel, and Ek Phnom. Until that point, Battambang had 12 districts and 1 provincial town. In 1988, however 5 districts were separated and incorporated into the newly founded province of Banteay Meanchey.
In 1998, following the integration of the remaining territory of the former Democratic Kampuchea, the province of Battambang saw part of its territory separated for the municipality of Pailin, while 4 new districts were established: Samlot, Kamreang, Phnom Proeuk and Sampov Loun. In 2000, part of the district of Maung Russey was split off to become the district of Koas Krolor.
ប្រវត្តិខេត្តបាត់ដំបងក្នុង«សម័យលោកម្ចាស់» (កោះសន្តិភាព)
ថ្ងៃទី ១៧ ខែ សីហា ឆ្នាំ ២០១៧ម៉ោង ១៥:០៣សុវណ្ណ
ខេត្តបាត់ដំបង ៖ នៅក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ខេត្តបាត់ដំបង ធ្លាប់គ្រប់គ្រងដោយប្រទេសសៀម និងប្រទេសបារាំង បើទោះបីជាមានការត្រួតត្រាផ្ទាល់ដោយអង្គស្ដេចខ្មែរគ្រប់ជំនាន់ និងស្ដេចត្រាញ់ ឬវរៈបុរសខ្មែរ ល្បីៗមួយចំនួនក្នុងសម័យនោះក្ដី ។
បើយោងតាមសៀវភៅ«បាត់ដំបង សម័យលោកម្ចាស់»ខេត្តបាត់ដំបង ស្ថិតក្រោមអំណាចសៀមអស់រយៈជាងមួយសតវត្ស ចាប់ពីឆ្នាំ១៧៩៥ ដល់ឆ្នាំ១៩០៧ ។ សម័យនោះត្រួតត្រាដោយគ្រួសារស្ដេចត្រាញ់ខ្មែរ«ចៅហ្វ៊ាបែន» ដែលក្រោយមកគេប្ដូរឈ្មោះថា«ត្រកូលអភ័យវង្ស» ។ គ្រួសារនេះបានត្រួតត្រាខេត្តបាត់ដំបង និងខេត្តសៀមរាបអស់រយៈពេលជាង១សតវត្ស ហើយតំណែងនេះបានបន្តរហូតដល់កូនចៅនៃគ្រួសារនេះទៀតផង ។ នៅឆ្នាំ១៨៦៣ ប្រទេសកម្ពុជាក៏បានធ្លាក់ក្រោមអាណាព្យាបាលបារាំងដែរ ខណៈសៀមកំពុងគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង។ ខេត្តបាត់ដំបង កាលនោះមានស្រុកតែ៤ទេ គឺស្រុកបាត់ដំបង ស្រុកមោងឫស្សី ស្រុកមង្គលបុរី និងស្រុកស្រែអន្ទាក់ ។
សៀវភៅដដែលសរសេរថា បាត់ដំបងជាតំបន់ទំនាបល្បាប់ប្រកបដោយជីវជាតិ លាតសន្ធឹងពីទិសអាគ្នេយ៍ទៅពាយ័ព្យ ។ នៅខាងនរតីមានជួរភ្នំ ខ្ពស់ៗដែលគេហៅថា ជួរភ្នំក្រវាញមានឈ្មោះល្បី ដោយសារតែសំបូរដើមក្រវាញ ដែលគេត្រូវការទិញយកទៅធ្វើថ្នាំកែរោគ ផ្សេងៗ ។ អ្នកស្រុកនៅទីនោះប្រកបមុខរបបេះក្រវាញលក់ គេហៅថា«ពួកសួយក្រវាញ» ។ ស្ទឹងសង្កែ គឺជាស្ទឹងដ៏សំខាន់ហូរកាត់ទីប្រជុំជនបាត់ដំបង ។ ស្ទឹងសង្កែមានប្រភពនៅភ្នំទឹកព្រិល ជាភ្នំខ្ពស់មួយនៅតំបន់ប៉ៃលិន ដែលគេហៅថា«ស្រុកលើ» និងមានប្រភពទឹក តូចៗជាច្រើនហូរចូលស្ទឹងនេះ ។
ខេត្តបាត់ដំបង មានតំបន់ប្រវត្តិសាស្ត្រជាច្រើន ដែលពាក់ព័ន្ធក្នុងសម័យលោកម្ចាស់ និងមុនសម័យលោកម្ចាស់ នេះបើយោងតាមឯកសារនានា ។ គ្រួសារ«ចៅហ្វាបែន ឬត្រកូលអភ័យវង្ស»បានគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង អស់រយៈពេលជាង១សតវត្ស គឺចាប់ពីលោកកថាថន ញ៉ុញ បន្តដល់កូនប្រុសគឺលោកកថាថន ឈុំ ។
អ្នកស្រុកបាត់ដំបងនាសម័យនោះហៅលោកកថាថន ញ៉ុញ និងលោកកថាថន ឈុំ ថាជា«លោកម្ចាស់» ។ ប៉ុន្តែដើម្បីកុំឱ្យច្រឡំគ្នា អ្នកស្រុកហៅលោកកថាថន ញ៉ុញថា«លោកម្ចាស់ព្រះកោដ្ឋ»ដោយសារសពលោកញ៉ុញ ត្រូវគេតម្កល់ទុកក្នុងកោដ្ធមុនពេលបូជា រីឯលោកកថាថន ឈុំ គេហៅថា«លោកម្ចាស់បស្ចិម»ដោយសារលោកធ្លាប់រស់នៅបស្ចិមបុរី នៃប្រទេសសៀម ។
សៀវភៅ«បាត់ដំបង សម័យលោកម្ចាស់»សរសេរទៀតថា កាលពីជំនាន់ដើម បាត់ដំបងមិនសូវមានមនុស្សប៉ុន្មានទេ ។ ផ្ទៃដីមួយភាគធំជាតំបន់ព្រៃ។ ក្នុងសម័យនោះគេឃើញលោកម្ចាស់តែងចេញទៅបរបាញ់សត្វ នៅតំបន់អូរស្រឡៅ និងនៅរាំងកេសី ដែលជាវាលស្បូវដ៏ធំធេង(ស្រុកសង្កែបច្ចុប្បន្ន) ។ មនុស្សជំនាន់ដើម ភាគច្រើនតែងប្រមូលផ្ដុំគ្នារស់នៅតាមដងស្ទឹងសង្កែ តែមានតិចតួចរស់នៅតាមដងស្ទឹងមោងឫស្សី និងស្ទឹងមង្គលបុរី រីឯភូមិឋានដែលនៅឆ្ងាយពីដងស្ទឹង មានតែភូមិកំពង់ព្រះ និងភូមិគាស់ក្រឡប៉ុណ្ណោះ ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៨៨៤ អ្នកប្រាជ្ញជនជាតិបារាំងម្នាក់ គឺលោកប្រ៊ីយាង ដែលបានមកដល់បាត់ដំបង បានសន្និដ្ឋានថា ប្រជាជននៅខេត្តបាត់ដំបងក្នុង«សម័យលោកម្ចាស់»មានប្រហែល១០ម៉ឺននាក់ប៉ុណ្ណោះ តែនេះមិនមែនជាការសន្និដ្ឋានតាមរយៈការធ្វើជំរឿនទេ ។ នៅក្នុងឯកសារសរសេរថា ក្នុងសម័យលោកម្ចាស់ ប្រជាជននៅក្នុងបាត់ដំបង បានបែងចែកជ ា៣វណ្ណៈ គឺវណ្ណៈអភិជន វណ្ណៈរាស្ត្រសាមញ្ញ និងវណ្ណៈទាសករ ។ សម័យនោះ គេបានចាត់ទុកចិន និងយួន ជាជនបរទេស រីឯសៀម និងកូឡា គេចាត់ទុកថា ជាជនជាតិជាមួយគ្នា ។ ប៉ុន្តែសៀមដែលមានគំនិតទុច្ចរិតបានបោកប្រាស់ខ្មែរថា លាវ និងមនជាបងប្អូនគ្នាមានសាច់ឈាមកំណើតតែមួយ ។
សៀវភៅ«បាត់ដំបងសម័យលោកម្ចាស់»រៀបរាប់ថា ជនជាតិចិន បានមកតាំងនៅបាត់ដំបងយូរហើយ ថែមទាំងបានសង់ព្រះវិហារនៅផ្លូវលេខ១ និងនៅចុងស្ពានដែកត្រើយខាងកើត តាំងពីមុនសម័យលោកម្ចាស់ទៀតផង ។ តាំងពីពេលនោះមក ចិនបានប្រកបរបតែម្យ៉ាងគត់គឺធ្វើពាណិជ្ជកម្ម ។ ជំនាន់នោះចិន តែងនាំគ្រឿងឧបភោគ បរិភោគពីស្រុកក្រៅ មកលក់នៅបាត់ដំបង ហើយពួកគេរស់នៅតែក្នុងទីប្រជុំជនទេ ដែលផ្ទុយពីយួនដែលចូលចិត្តរស់នៅតាមដងស្ទឹង ប្រកបរបបនេសាទ និងសិប្បកម្ម ។ ជនជាតិចិនមួយចំនួនរកស៊ីមានបានរហូតលោកម្ចាស់ផ្ដល់ឋានៈផ្ដល់ងារខ្ពង់ខ្ពស់ ហើយត្រូវស្លៀកពាក់ដូចខ្មែរ គឺស្លៀកសំពត់ក្បិន ពាក់អាវកត្រង់ ពាក់សក្តិយសដូចនាម៉ឺនមន្ត្រីខ្មែរដែរ ។ ប៉ុន្តែពួកគេមិនព្រមកាត់កំប៉ោយសក់ដែលជាទម្លាប់ទាល់តែសោះ រហូតអ្នកស្រុកបាត់ដំបង នាំគ្នានិយាយឡកឡាយថា«កំប៉ោយចិនក្បិនខ្មែរ» ។ ការនិយាយឡកឡាយនេះ បានធ្វើឱ្យពួកអភិជនចិនទ្រាំមិនបាន ក៏នាំគ្នាកាត់កំប៉ោយចេញទៅ តែខ្មែរបែរជាបង្កើតពាក្យមួយឃ្លាទៀតបង្អាប់ចិនថា«ចិនដាច់កំប៉ោយ» ។
បើនិយាយអំពីបញ្ហាសុខុមាលភាពវិញ បើតាមឯកសារដដែល នៅក្នុងសម័យលោកម្ចាស់ ប្រជាជននៅខេត្តបាត់ដំបង រស់នៅត្រដាបត្រដួសពិបាកជន្នះនឹងធម្មជាតិបំផុត ។ ជំងឺរាតត្បាតផ្សេងៗបានសម្លាប់មនុស្សជាច្រើនក្នុង មួយឆ្នាំៗភាគច្រើនជាកុមារ ។ លោកម្ចាស់ត្រូវគេរិះគន់ថា មិនមានគំនិតបង្កើតមន្ទីរពេទ្យ ដើម្បីសង្គ្រោះប្រជារាស្ត្រឡើយ ។ ប្រជារាស្ត្របានពឹងផ្នែកទាំងស្រុងលើថ្នាំខ្មែរ និងមន្តអាគមស្ដោះផ្លុំ ។
ប៉ុន្តែលោកម្ចាស់ ហាក់បានចាប់អារម្មណ៍ខ្លាំងទៅលើការរៀបចំហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធនៅតាមដងស្ទឹងសង្កែ ដែលជាកន្លែងទីប្រជុំជនដ៏ធំនៅក្នុងខេត្តបាត់ដំបង ។
ប្រវត្តិសាស្ត្របានបង្ហាញថា នៅឆ្នាំ១៩០៧ បាត់ដំបង ជាទីប្រជុំជនតូចមួយមានផ្លូវមួយខ្សែស្របតាមដងស្ទឹង ហើយអ្នកស្រុកបានសង់លំនៅឋានរកេតរកូតតាមដងផ្លូវនេះ ។ គេបានបែងចែកទីក្រុងបាត់ដំបង ជា២សង្កាត់ក្នុងសម័យនោះ គឺសង្កាត់មុខកំផែង និងសង្កាត់ស្វាយប៉ោ ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងសម័យលោកម្ចាស់ ការរៀបចំឱ្យមានទីផ្សារសម្រាប់លក់ដូរ និងសកម្មភាពធ្វើពាណិជ្ជកម្មក្នុងខេត្ត ហាក់មានភាពទន់ខ្សោយនៅឡើយ ។ ប្រជារាស្ត្របានដាក់តាំងផលិតផលលក់ផ្ទាល់ដី តែមានរាន តូចៗសម្រាប់លក់បបរ និងនំចំណី ។ នៅតាមផ្ទះចិន មានលក់គ្រឿងឧបភោគ បរិភោគ តែគ្មានលក់គុយទាវ កាហ្វេទេ រីឯទឹកកកក៏គ្មានដែរក្នុងសម័យនោះ តែមានកន្លែងមួយធ្វើទឹកកក គឺធ្វើសម្រាប់តែលោកម្ចាស់ប៉ុណ្ណោះ ។
ដោយសារកង្វះផ្លូវគមនាគមន៍ក្នុងសម័យនោះ បានធ្វើឱ្យអ្នកបាត់ដំបង ចេះរស់ដោយការប្រឹងប្រែងខ្លួនឯង មិនសូវពឹងពាក់បរិក្ខារមកពីខាងក្រៅពេកទេ ។ អ្នកបាត់ដំបង អាចធ្វើឧបករណ៍សម្រាប់កសិកម្មបានស្ទើរគ្រប់ជំពូក ។ ពួកគអាចធ្វើផ្ទះបានដោយប្រើប្រាស់តែធនធាននៅក្នុងស្រុក ។
ប៉ុន្តែជំនាន់នោះ លោកម្ចាស់បានរៀបចំឱ្យមានការសាងសង់ផ្ទះមានលក្ខណៈសម្គាល់ជាផ្ទះខ្មែរ មានម៉ូដ មានឈ្មោះត្រឹមត្រូវ ។ លោកម្ចាស់បានណែនាំឱ្យប្រជារាស្ត្រសង់ផ្ទះតាមក្បួនតម្រា ដែលមានចែងទុកតាំងពីបុរាណមក ។ គេមិនដែលបំភ្លៃរាងរៅផ្ទះឱ្យខុសពីក្បួនខ្នាតបុរាណទេ ។ សំណង់ផ្ទះថ្ម ចាំបាច់ត្រូវការជាងមានបច្ចេកទេសខ្ពស់ដូចជាសង់វិហារ អគាររដ្ឋ សាសារៀន ជាដើម ។ សម័យនោះគេមិនសូវប្រើស៊ីម៉ង់ត៍ទេ គឺគេប្រើកំបោរលាយក្រដាសប៉ុយ ស្ករក្អម និងជ័រទឹក បង្កើតបានជាសំណង់សម្រាប់សាងសង់លំនៅឋានរឹងម៉ាំ(ថ្មបាយអរ) ។
នៅក្នុងសម័យលោកម្ចាស់ គេបានសាងសង់ព្រះហារ និងសំណង់រឹងមាំដទៃទៀត ភាគច្រើននៅក្នុងទីប្រជុំជនស្រុកបាត់ដំបង ជាពិសេសនៅស្របតាមដងស្ទឹងសង្កែ។ សំណង់ទាំងនោះមានដូចជា វត្តអារាម សំណង់ផ្ទះថ្ម អគារសាលាខេត្តចាស់ និងផ្ទះធ្វើពីឈើរប្រណីត ។…។ សំណង់ក្នុងសម័យលោកម្ចាស់ដែលស្ថិតក្រោមអាណានិគមបារាំង ស្ទើរទាំងអស់បានបន្សល់ទុករហូតមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។ សំណង់មួយចំនួនមានអាយុកាលជាង៣០០ឆ្នាំកន្លងមកហើយ ដូចជាវត្តសំរោងក្នុង នៅស្រុកឯកភ្នំជាដើម ។ ដោយឡែកសំណង់អគារសាលាខេត្តចាស់ ស្ពានថ្មចាស់ សំណង់ផ្ទះថ្ម នៅក្នុងក្រុងបាត់ដំបងសព្វថ្ងៃ ផ្ទះបុរាណនៅភូមិវត្តគរ និងព្រះវិហារជាច្រើនទៀត សុទ្ធតែមានអាយុជាង១០០ឆ្នាំ ។ សំណង់ទាំងនេះសុទ្ធតែធ្វើពីប្រភេទឈើប្រណីត និងថ្មបាយអរ ដែលផ្សំឡើងពីវត្ថុធាតុដើមបីប្រភេទដូចខាងលើនេះ ហើយសំណង់ទាំងនេះ នៅតែបង្ហាញពីភាពរឹងមាំនៅឡើយមកដល់សព្វថ្ងៃ ។
សំណង់បុរាណជាង៨០០កន្លែងដែលជាកេរ្តិ៍ដំណែលក្នុង«សម័យលោកម្ចាស់» ហើយកំពុងឈរស្កឹមស្កៃនៅក្នុងទីក្រុងបុរាណ នាបច្ចុប្បន្ននេះ ត្រូវគេចាត់ទុកថាជាសំណង់បេតិកភណ្ឌ ដែលអាជ្ញាធរកំពុងអភិរក្សយ៉ាងយកចិត្តទុកដាក់បំផុត ។
ភ្ញៀវទេសចរជាតិ និងអន្តរជាតិបានហៅទីក្រុងវ័យចំណាស់មួយនេះថា ជាទីក្រុងបុរាណ ឬ ទីក្រុងបេតិកភណ្ឌ ដែលកំពុងទាក់ទាញ ភ្ញៀវទេសចរយ៉ាងខ្លាំង ។ មិនត្រឹមតែជាសំបុកកំណប់ទ្រព្យបុរាណទេ ខេត្តបាត់ដំបង ត្រូវគេចាត់ទុកថា ជាខេត្ត«ជង្រុកស្រូវ»ដ៏ធំបំផុតនៅក្នុងព្រះរាជាណាចកម្ពុជា និងជាខេត្តដែលមានសក្កដានុពលផ្នែកកសិកម្ម និងឧស្សាហកម្ម ។
វិស័យទេសចរណ៍នៅក្នុងខេត្តប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនេះគឺជាគោលដៅដ៏ធំបំផុតសម្រាប់ការអភិវឌ្ឍរបស់រាជរដ្ឋាភិបាល ដែលគេចាត់ទុកថា ជាឧស្សាហកម្មគ្មានផ្សែង ។
បាត់ដំបងគឺជាខេត្តមួយស្ថិតនៅភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេសកម្ពុជា ដែលបច្ចុប្បន្នមានផ្ទៃដីទំហំ១១.៧៤៨គីឡូម៉ែត្រការ៉េ មានព្រំប្រទល់ខាងលិចទល់ខេត្តប៉ៃលិន និងប្រទេសថៃ ខាងកើតទល់ខេត្តពោធិ៍សាត់ និងបឹងទន្លេសាប ខាងជើងទល់ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ និងខេត្តសៀមរាប និងខាងត្បូងទល់ខេត្តពោធិ៍សាត់។ ខេត្តនេះមានស្រុកចំនួន១៣ និងក្រុង១ ហើយមានឃុំ៩២ សង្កាត់១០និងមានភូមិចំនួន៧៩៩ ។ ខេត្តបាត់ដំបង មានប្រជាពលរដ្ឋចំនួន២៥៨.៦៨២គ្រួសារ មានពលរដ្ឋចំនួន១.០២៥.០៥០នាក់ក្នុងនោះមានស្ត្រីចំនួន៦០២.៩៩៤នាក់ ។
ខេត្តបាត់ដំបងមានតំបន់ទេសចរណ៍ជាង៣៦កន្លែង ។ នេះបើយោងតាមរបាយការណ៍របស់មន្ទីរទេសចរណ៍ខេត្ត ។ តំបន់ទេសចរណ៍ទាំងនោះបានបែងចែកជា៤ប្រភេទគឺ១-រមណីយដ្ឋានប្រវត្តិសាស្ត្រដែលមានប្រាសាទបុរាណ២-រមណីយដ្ឋានធម្មជាតិដែលមានតំបន់ទេសចរណ៍បែបធម្មជាតិ ពិតៗ ៣-រមណីយដ្ឋានធម្មជាតិកែច្នៃ(អាងកំពីងពួយ)និង៤-រមណីយដ្ឋានវប្បធម៌ ដូចជាភូមិវប្បធម៌មានផ្ទះ ឬសំណង់បុរាណ…។ បច្ចុប្បន្ន ទីតាំងតំបន់ទេសចរណ៍ទាំងនេះកំពុងទាក់ទាញភ្ញៀវទេសចរបំផុត ខណៈអាជ្ញាធរខេត្ត និងមន្ទីរជំនាញកំពុងមមាញឹកខ្លាំងណាស់ដែរ ក្នុងការរៀបចំកែលម្អនិងអភិឌ្ឍន៍ឱ្យកាន់តែប្រសើរឡើង ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះពេលនេះរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា កំពុងរៀបគម្រោងស្នើសុំអង្គការយូណេស្កូដាក់បញ្ចូលអគារបុរាណជាសម្បតិ្តបេតិកភណ្ឌពិភពលោក៕
- ៧. ក្រុងស្យាមចាត់ព្រះរាជពិធីបុណ្យរំលាយព្រះសពអតីតបុត្រីស្ដេចថៃដែលមានឈាមខ្មែរ
ក្រុងស្យាមចាត់ព្រះរាជពិធីបុណ្យរំលាយព្រះសពអតីតបុត្រីស្ដេចថៃដែលមានឈាមខ្មែរ ថ្ងៃចន្ទ 9 ខែមេសា 2012
ថ្ងៃនេះ (ច័ន្ទ ០៩ មេសា ២០១២) នៅឯក្រុងទេពមហានគរ នៃរាជអាណាចក្រថៃ មានចាត់ព្រះរាជពិធីដ៏ធំអស្ចារ្យមួយ គឺព្រះរាជពិធីបុណ្យរំលាយព្រះសព សម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី (ថៃ៖ พระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี) នៅឯមណ្ឌលពិធីវាលព្រះមេរុ ស្នាមហ្លួង ក្បែរព្រះបរមមហារាជវាំង ក្រុងទេពមហានគរ។
សម្តេចព្រះចៅភគិនីធើចៅហ្វាពេជ្ររ័ត្នរាជសុតាសិរិសោភាពណ្ណវតី ព្រះអង្គគឺរាជបុត្រីទោលដែលមានតំណពូជវង្សជាជាតិ និងព្រះញាតិវង្សខ្មែរ (អានអត្ថបទ៖ សាវតារត្រកូល «អភ័យវង្ស», អានព្រះរាជប្រវត្តិរបស់ទ្រង់នៅទីនេះ) នៃអតីតព្រះមហាក្ស័ត្រិយ៍ថៃ រជ្ជកាលទី៦ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះមង្កុដក្លៅចៅយូហួ។ ប្រសូតនៅថ្ងៃទី២៤ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩២៥ ព្រះអង្គបានចូលទិវង្គត កាលពីរសៀលថ្ងៃទី២៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១១ ក្នុងព្រះជន្ម៨៥វស្សា។
ដើម្បីជាព្រះកិត្តិយសដល់ព្រះអង្គ រាជការក្រុងស្យាមបានចាត់ពិធីបុណ្យតាំងពីពេលទ្រង់ចូលទិវង្គតរហូតដល់ពិធីបុណ្យរំលាយព្រះសពកាលពីព្រឹកមិញនេះ ដោយមានពិធីចាត់ក្បួនដង្ហែរព្រះកោដ្ឋពីព្រះបរមរាជវាំងចូលមកសណ្ឋិតឯមណ្ឌលពិធីព្រះមេរុ ស្នាមហ្លួង ដើម្បីប្រារព្ធពិធី។ ព្រះរាជពិធីដង្ហែរព្រះសពត្រូវបានរៀបចំឡើងយ៉ាងអស្ចារ្យ ក្រោមការយាងចូលរួមពីសំណាក់ក្រុមព្រះញាតិវង្សថៃ មន្ត្រី ជំទាវ ខុនណាង ខ្ញុំរាជការ ទាហាន ស៊ីវិល ព្រមអាណាប្រជានុរាស្ត្រថៃ ច្រើនកុះករ៕
- ៨. ស្រមោលទំនាក់ទំនងថៃ-ខ្មែរ
ស្រមោលទំនាក់ទំនងថៃ-ខ្មែរ ថ្ងៃអាទិត្យ 23 ខែមីនា 2014
លោកអ្នកនាងជាទីមេត្រី ស្ថានីយទូរទស្សន៍ជាតិថៃ NBT បានផលិតកម្មវិធីមួយឈ្មោះថា អាស៊ានស្តរីយ៍ (ASEAN Story) ដំណើរការដោយលោក អតិស័ក្ដិ សិរីសម (อดิศักดิ์ ศรีสม) ដែលនិយាយរឿងល្អៗជាច្រើនទាក់ទងនឹងប្រទេសអាស៊ាន ក្នុងនោះមានប្រទេសកម្ពុជាយើងផងដែរ។
មានវគ្គមួយដែលនិយាយអំពី «ស្រមោលទំនាក់ទំនងថៃ-ខ្មែរ» ដែលលោកឲ្យឈ្មោះ និយាយដល់ប្រវត្តិខេត្តភាគខាងលិចកម្ពុជា ដែលម្ដងនោះធ្លាប់ត្រូវបានគ្រប់គ្រងដោយថៃ (សៀមកាលណោះ) អស់ជាច្រើនឆ្នាំ តាមរយៈត្រកូលមួយដែលខ្មែរកំណត់ថាជនក្បត់ជាតិ ខណៈថៃឲ្យឈ្មោះថាអ្នកស្វាមីភ័ក្ដិ, ត្រកូលអភ័យវង្ស។ ខ្ញុំបានធ្លាប់ដាក់ប្រកាសជាច្រើនស្ដីអំពីរឿងរ៉ាវបាត់ដំបងក្នុងទស្សនៈសៀម និងសាវតារត្រកូល «អភ័យវង្ស» នេះផងដែរ។
ដោយគិតថាកម្មវិធីនេះមានសារប្រយោជន៍ជាប្រវត្តិសាស្ត្រដល់ជនជាតិខ្មែរនានា ខ្ញុំបានចំណាយពេលបកប្រែមកជាខេមរភាសា និងធ្វើវីដេអូឡើងវិញ ព្រមជាមួយភាសាដែលបានបកប្រែនៅពីក្រោមវីដេអូ។ សូមអញ្ជើញលោកអ្នកនាងទស្សនាយកជាចំណេះដឹងដូចតទៅ៖
៩. ពស់ក្បាលពីរ៖ ប៉ុក ផល្គុន ឬ ព្រះពិសេស ពានិជ
ពស់ក្បាលពីរ៖ ប៉ុក ផល្គុន ឬ ព្រះពិសេស ពានិជ ថ្ងៃចន្ទ 31 ខែមីនា 2014
កកន៖ ខ្ញុំបានដាក់ប្រកាសជាច្រើនទាក់ទងនឹងខេត្តបាត់ដំបង ដូចជាប្រកាស, ស្រមោលទំនាក់ទំនងថៃ-ខ្មែរ, សាវតារត្រកូល «អភ័យវង្ស», រឿងរ៉ាវបាត់ដំបងក្នុងទស្សនៈសៀម… ជាដើម។ល។ ថ្ងៃនេះខ្ញុំសូមលើកជូនបុគ្គលម្នាក់ទៀត ក្នុងត្រកូលអភ័យវង្ស អ្នកកតាំងចលនាខ្មែរឥស្សរៈ និងក្រោយមកជាសមាជិកសភាតំណាងរាស្ត្រថៃ ខេត្តព្រះដំបង ឬបាត់ដំបង។
នាយ ប៉ុក ផល្គុន ឬ ប៉ុក គុណ ឬឈ្មោះជាភាសាថៃថា ព្រះពិសេស ពានិជ (ថៃ៖ พระพิเศษพานิช) ឬ វិបូល ប៉ុកមន្ត្រី (ថៃ៖ วิบูล ปกมนตรี) ជាជនជាតិខ្មែរពីកំណើត ដែលមានតួនាទីឆ្នើមក្នុងការចាត់តាំងចលនាខ្មែរឥស្សរៈ ដើម្បីប្រឆាំងនឹងការគ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាពីសំណាក់ប្រទេសបារាំង និងមានទំនាក់ទំនងយ៉ាងជិតស្និទ្ធជាមួយនឹងប្រទេសថៃ រហូតបានក្លាយជាសមាជិកសភា ខេត្តព្រះដំបង (បាត់ដំបង) របស់រាជការថៃផងទៀត*។
ប៉ុក ផល្គុន (ឈ្មោះដើម) ជាកូនរបស់ឧកញ៉ាមហាមន្ត្រី អតីតសេនាបតីក្រសួងព្រះបរមរាជវាំងខ្មែរ និងបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយនាង ឆ្អន អភ័យវង្ស ប្អូនស្រីរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ គួង អភ័យវង្ស និងជាអ្នកកតាំងចលនាខ្មែរឥស្សរៈឡើង នៅឯក្រុងបាងកក ប្រទេសថៃ កាលពីឆ្នាំ១៩៤០។
បន្ទាប់ពីចលនាខ្មែរឥស្សរៈបែកបាក់ ដោយសារទំនាស់ផ្ទៃក្នុងនោះ នាយ ផល្គុន ត្រូវបានជ្រើសតាំងជាតំណាងរាស្ត្រថៃ ប្រចាំខេត្តព្រះដំបង (បាត់ដំបង) នៅក្នុងរដ្ឋការរបស់នាយ គួង អភ័យវង្ស។ នៅពេលដែលនាយ គួង អភ័យវង្ស លាលែងពីតំណែងនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ ហើយខេត្តបាត់ដំបង ត្រូវបានប្រគល់មកឲ្យបារាំងកាន់កាប់វិញនោះ, នាយ ផល្គុន រួមជាមួយអតីតសមាជិកខ្មែរឥស្សរៈមួយចំនួនទៀត បានបង្កើតគណៈកម្មាធិការំដោះជាតិខ្មែរ (KNLC) នាឆ្នាំ១៩៤៨ និងបន្តប្រឆាំងនឹងវត្តមានរបស់បារាំងនៅកម្ពុជាដដែល និងនៅឆ្នាំ១៩៤៩ នាយ ផល្គុន ក៏បានឡើងធ្វើជាប្រធានគណៈកម្មាធិការនេះ។ ទោះបីជាយ៉ាងនេះក្ដី មិនដល់មួយឆ្នាំផង នាយ ក៏ត្រូវបានដកចេញពីតំណែង ក្នុងបទចោទប្រកាន់ប្រើប្រាស់ថវិកាមិនត្រឹមត្រូវក្នុងការទិញដូវអាវុធ។
* នាយ ព្រះពិសេស ពានិជ (ឈ្មោះថៃ) ឬ នាមដើម ប៉ុក ផល្គុន បានជាប់ឆ្នោតជាតំណាងរាស្ត្រខេត្តព្រះដំបង (បាត់ដំបង) ឈុតទី៤ មណ្ឌល២ ក្នុងការបោះឆ្នោតទូទៅ របស់សភាតំណាងរាស្ត្រថៃ កាលពីខែមករា ឆ្នាំ១៩៤៦ ខណៈដែលពេលនោះបាត់ដំបងស្ថិតក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់ប្រទេសថៃ។
- ១០. អត្ថបទប្រែ៖ នៅពីក្រោយ ព្រះរាជតម្រាស់ រាមាទី៤ រឿងការបាត់បង់ប្រទេសខ្មែរ “ខ្ញុំសូមប្រាប់លោកដោយក្ដីឈឺចាប់បំផុត”
អត្ថបទប្រែ៖ នៅពីក្រោយ ព្រះរាជតម្រាស់ រាមាទី៤ រឿងការបាត់បង់ប្រទេសខ្មែរ “ខ្ញុំសូមប្រាប់លោកដោយក្ដីឈឺចាប់បំផុត” ព្រះបរមឆាយាលក្ខណ៍ រាមាទី៤ ដែលផ្ញើទៅព្រះរាជទានចក្រពត្តិណាប៉ូលីអ៊ុងទី៣ នាក្រុងប៉ារីស
ព្រឹកព្រលឹមដ៏ស្រស់ថ្លានារដូវរងានៃថ្ងៃទី១៩ ខែមករា ឆ្នាំ១៨៦៧ ព្រះចមក្លៅ (រាមាទី៤) ទ្រង់បានធ្វើពង្រាងព្រះរាជហត្ថលេខា (ចុតហ្មាយ) ដ៏តក់ស្លុតមួយច្បាប់ទៅក្រុងបារីស ដោយបានរៀបរាប់ពីទោមនស្សព្រះទ័យរបស់ព្រះអង្គឯងដោយមិនមាននរណាបានដឹងសូម្បីតែបុគ្គលជំនិតបំផុត ដ្បិតជាការសម្ងាត់។ ព្រះរាជហត្ថលេខានោះត្រូវបានធ្វើឡើងយ៉ាងខ្លីតែមានន័យចំចិន្ដាអ្នកទទួល ដូច្នេះថា…
“ខ្ញុំសូមប្រាប់លោកដោយក្ដីឈឺចាប់បំផុត ដោយបណ្ដាលមកពីហេតុការណ៍ដែលមិនគួរឲ្យកើតមានឡើងជាច្រើនគ្រា ដែលបានធ្វើឡើងម្ដងហើយម្ដងទៀតដោយពួកអ្នកតំណាងរដ្ឋាភិបាលបារាំងសែស។ ហេតុការណ៍ដែលមិនគួរឲ្យកើតមានឡើងទាំងនោះដោយមិនចាំបាច់សង្ស័យទេដែរថារដ្ឋាភិបាលរបស់សម្ដេចចក្រពត្តិមិនបានដឹង…។ យើងសូមឲ្យលោកមេត្តាផ្ដល់ភាពយុត្តិធម៌ចំពោះការតវ៉ារបស់ពួកយើង និងធ្វើការសម្រេចចិត្តដើម្បីអនុញ្ញាតឲ្យយើងបានរក្សា និងគ្រប់គ្រងតទៅដោយសន្តិ នូវបណ្ដាខេត្តក្រុងផ្សេងៗដែលស្ថិតនៅក្រោមអំណាចរបស់យើងអស់ពេលជាយូរណាស់មកហើយនោះ យ៉ាងហោចណាស់ក៏ជាងបួនរជ្ជកាលតគ្នាមកជារយៈវេលា៨៤ឆ្នាំ។ ទាំងនេះយើងក៏សុំឲ្យបញ្ឈប់ការប្រព្រឹត្តដោយមិនត្រឹមត្រូវមួយចំនួនដែលជាការរុកកួនដល់សន្តិសុខនៃរដ្ឋរបស់យើង”១
រាមាទី៤ ឆ្លងព្រះអង្គប្រដាប់គ្រឿងរាជឥស្សរិយាភរណ៍ “លេ ចង ដននើរ៍” ដែលចក្រពត្តិណាប៉ូលីអ៊ុងទី៣ ព្រះរាជទានមកថ្វាយនាឆ្នាំ១៨៦៣ ។ សុភអក្សរនេះមិនបានធ្វើឲ្យព្រះចក្រពត្តិបារាំងណាប៉ូលីអ៊ុងទី៣ ផ្លាស់ប្ដូរព្រះទ័យឡើយសូម្បីបន្តិច។ មិនតែប៉ុណ្ណោះថែមទាំងបន្ថែមល្បឿនផែនការដាក់បញ្ចូលខ្មែរទៅក្នុងចក្រភពបារាំងសែសកាន់តែលឿនផងទៀត។
ឆ្នាំ១៩៩៧ ឬ ១៣០ឆ្នាំ ក្រោយអំពីព្រះរាជហត្ថលេខាសំខាន់ច្បាប់នេះ អ្នកនិពន្ធបានទៅឃើញ “ឧត្ដុង្គមានជ័យ” ចំណុចបញ្ចប់នៃមោទនភាពមួយរបស់ប្រវត្តិសាស្ត្រសៀម នេះគឺជារាជធានីបណ្ដោះអាសន្នមួយដែលសម្ដេចព្រះន័ងក្លៅ (រាមាទី៣) ប្រោសឲ្យចម្លងតាមក្រុងទេពមហានគរ (បាងកក) ទៅសាងទុកជាព្រះកិត្តិយស។ ការទៅដល់ទីនោះគឺប្រកបដោយភាពរំភើបបំផុត តែអ្វីដែលបានឃើញនោះគឺជារឿងដែលព្រះចមក្លៅទ្រង់ខ្លាចព្រះទ័យបំផុត ត្រូវមានអ្វីមួយដែលលាក់កំបាំងក្នុងព្រះសុភអក្សរនោះ។
ឧត្ដុង្គមានជ័យ ថ្ងៃនេះត្រូវបានបោះបង់ចោលសល់តែសំណង់បែកបាក់យ៉ាប់យ៉ឺន។ មានស្លាកអក្សរតូចៗ មាត់ផ្លូវជាអក្សរឡាតាំងថា “UDONG”។ ភាពអស្ចារ្យដែលជាឫសដ្ឋាននៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរត្រកូលរតនកោសិន្ទ្របានបាត់បង់ទៅអស់រលីង ដោយមិនមានសំណល់អង្គបតិន្ទ្រដែលស្ដេចខ្មែរធ្លាប់គោរពបូជា សូម្បីតែឈ្មោះរបស់វីរបុរសពីសៀមក៏មិនមាននរណាបានឮ។ គ្រប់យ៉ាងជាអតីតដែលគ្មានស្លាកស្នាម។ តំណាលដែលធំធេងអស្ចារ្យបានក្លាយជាបំណែកតូចៗដែលលាក់កំបាំងក្នុងរវាងបន្ទាត់ល្អិតៗក្នុងពង្សាវតារថៃ តែក៏បានធ្វើឲ្យបេះដូងអ្នកមកទស្សនារីកធំឡើងបានក្នុងខណៈនោះដែរ។
ខ្មែរធ្លាប់បានធ្លាក់ជាប្រទេសរាជរបស់ថៃមកតាំងពីសម័យក្រុងស្រីអយុធ្យា។ នៅពេលដែលថៃបាត់បង់ក្រុងទៅឲ្យភូមានោះ ក្រុងនានាដែលធ្លាប់ជាចំណុះឆ្លៀតឱកាសតាំងខ្លួនឯករាជ្យ។ នៅឆ្នាំ១៧៨២ ខណៈដែលរាជវង្សខ្មែរកើតការដណ្ដើមអំណាចគ្នា ពញាយមរាជ (បែន) ខុនណាងសៀមបានលួចនាំអ្នកអង្គអេង រជ្ជទាយាទខ្មែរដែលនៅសល់តែមួយព្រះអង្គគត់ភៀសចូលមកក្រុងទេព។ ព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វាយ (រាមាទី១) ទ្រង់ព្រះករុណាទទួលឧបការៈព្រះអង្គម្ចាស់តូច ដែលមានព្រះជន្មត្រឹម១០វស្សាធ្វើជាព្រះរាជបុត្រធម៌។ ចំណែកឯសម្ដេចព្រះអនុជាធិរាជម្ចាស់ក៏ក្រាបទូលសុំព្រះប្រយូរញាតិខាងស្រីដែលមកជាមួយ គឺអ្នកអង្គអ៊ី និងអ្នកអង្គភា ជាបាទបរិចារិកាក្នុងព្រះរាជវាំងបវរ២។ សម្ព័ន្ធភាពដ៏ជិតស្និទ្ធរវាងព្រះរាជវង្សថៃនិងខ្មែរបានកើតឡើងចាប់តាំងពីពេលនោះមក។
ព្រះពុទ្ធយ៉តហ្វា ប្រោសឲ្យសាងវាំងឡើងមាត់ស្ទឹងគូព្រះនគរឆៀងមាត់ស្ទឹងហ្លត ហៅថាវាំងស្ដេចខ្មែរឲ្យពំនាក់នៅរហូតអ្នកអង្គអេងព្រះជន្ម២២វស្សា ទើបប្រោសឲ្យត្រឡប់ទៅគ្រប់គ្រងខ្មែរ។ ទ្រង់ព្រះនាមថាព្រះនារាយណ៍រាមាធិបតី និងទ្រង់បានផ្ដល់បំណាច់ឲ្យលោកម្ចាស់បែនជាពញាអភ័យភូបេស្រ (ដើមកំណើតត្រកូលអភ័យវង្ស) (អានប្រកាស៖ សាវតារត្រកូល «អភ័យវង្ស») គ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង (កកន៖ សៀមហៅព្រះដំបង, សូមអានប្រកាស៖ រឿងរ៉ាវបាត់ដំបងក្នុងទស្សនៈសៀម) សៀមរាប ដែលព្រះនារាយណ៍រាមាធិបតី ទូលថ្វាយឲ្យកាត់ចេញផ្នែកក្រៅពីខ្មែរនេះជាកម្មសិទ្ធិរបស់ថៃ។ ឱរសព្រះចៅផែនដីខ្មែរគ្រប់ព្រះអង្គត្រូវចូលមកទទួលការបណ្ដុះបណ្ដាលសិក្សាក្នុងព្រះរាជសំណាក់ថៃឯក្រុងទេព។ ចៅហ្វាខ្មែរជំនាន់ក្រោយមកបានទទួលការឧបការៈដូចព្រះរាជបុត្រធម៌នៃព្រះចៅផែនដីថៃគ្រប់ព្រះអង្គ។ សម្ព័ន្ធភាពយ៉ាងជិតស្និទ្ធបានបណ្ដាលឲ្យមានភ័ក្ដីភាព។
នៅដើមរជ្ជកាលទី៤ (រាមាទី៤) ពាក្យបដិញាគ្រាបព្វជនកំពុងត្រូវបានលុបចោលយ៉ាងអប្បយស។ បារាំងសែនបានបញ្ជូនឆារល្ស ដេ មុនទិញេ (Charles de Montigny) ជាទូតចូលមកគាល់ឯក្រុងទេព និងបានសូមអនុញ្ញាតដើម្បីបានចូលទៅទស្សនាព្រះរាជសំណាក់ខ្មែរ ឯក្រុងឧដុង្គមានជ័យ។ នាឆ្នាំ១៨៦០ ព្រះចមក្លៅ ទ្រង់ស្ថាបនាអ្នកអង្គរាជាវតី (ព្រះនរោត្ដម) ទៅគ្រប់គ្រងក្រុងកម្ពុជា។ ក្រុងបារីសឃើញចង្វាក់ល្អទើបបញ្ជូន ម. ក្រងឌិយែរ៍ ចូលមកគាល់ក្សត្រិយ៍ខ្មែរអង្គថ្មី ហើយក៏ឆ្លៀតឱកាសបង្ហាញឲ្យឃើញផលប្រយោជន៍ដែលខ្មែរនឹងទទួលបាន បើធ្វើកិច្ចសន្យាជាមួយបារាំងសែស។
ចំណែកខ្មែរមិនបានសង្ស័យទេដែរថា បារាំងសែសត្រូវការប្រើជ័យភូមិរបស់ខ្លួនជាមូលដ្ឋានក្នុងការពង្រីកឥទ្ធិពលទៅកាន់ប្រទេសចិន និងកម្ចាត់តួនាទីរបស់សៀមមិនឲ្យមានតទៅទៀត។
រដ្ឋាភិបាលថៃបានរារាំងការធ្វើបែបនេះ។ រាមាទី៤ ទ្រង់មានព្រះរាជហត្ថលេខាសម្ដែងភាពឈឺចាប់ព្រះទ័យដែលមិនធ្លាប់បើកបង្ហាញពីមុនមកមកដល់មុនទិញេ (សូមអានសុភអក្សរខាងលើ) មកក្រុងបារីស។
ស្ថានការណ៍ដ៏អាក្រក់នេះ រាប់ជាវិបត្តិដែលព្រះព្រះចមក្លៅ (រាមាទី៤) ទ្រង់ទោមនស្សសោកសៅព្រះរាជហឫទ័យយ៉ាងខ្លាំងក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ដោយសារមិនធ្លាប់មានប្រទេសមហាអំណាចណាហ៊ានប្រឆាំងនឹងព្រះរាជអំណាចរហូតដល់ថ្នាក់នេះ។ ព្រះអង្គទ្រង់ចាត់ថាការកាត់បន្ថយសិទ្ធិជាម្ចាស់អធិរាជរបស់ព្រះអង្គនោះ គឺជាការអាប់ឱនដល់ព្រះបរមតេជានុភាពរបស់បុព្វមហាក្សត្រិយាធិរាជម្ចាស់នៃបឋមវង្សចក្រី ក៏ដូចជារបស់ព្រះបរមរាជបុព្វបុរសគ្រប់រជ្ជកាល។ នៅខណៈដែលព្រះអង្គទ្រង់ឈ្វេងយល់ពីភាពមិនអាចជំទាស់នឹងព្រះរាជវិនិច្ឆ័យរបស់ព្រះចៅណាប៉ូលីអ៊ុងទី៣ បាននោះ ព្រះអង្គបានមើលឃើញពីការបាត់បង់ព្រះរាជអាណាចខេត្តនានាជាទីស្រឡាញ់បំផុតដែលនឹងមិនមានថ្ងៃវិលវិញបាន។
នៅគ.ស.១៨៦០ នេះ ទ្រង់មានព្រះរាជតម្រិះឲ្យរើប្រាសាទខ្មែរចំនួនពីរយកមកទុកនៅក្នុងក្រុងទេព ដើម្បីទុកជាអនុស្សាវរីយ៍។ ទ្រង់កំណត់ឲ្យរើយកមកទុកឯភ្នំមហាសួគ៌មួយប្រាសាទ និងឯវត្តបទុមវ័នមួយប្រាសាទទៀត។ ព្រះអង្គបានជ្រើសយកប្រាសាទតាព្រហ្មដ៏ស្រស់ស្អាតជាប្រាសាទទី១ (ឯកលក្ខណៈរបស់ប្រាសាទមានដើមស្ពង់ធំមួយដុះចាក់ឫសទៅតាមកំពែងនានា-កំណត់អ្នកនិពន្ធ) តែបែរជាមិនបានសម្រេច ដោយមានអាភេទជាកងទ័ពខ្មែរបូរាណចេញមកពីព្រៃសម្លាប់ខុនណាងដែលទទួលខុសត្រូវការងារបាត់បង់ជីវិតទៅ ទើបព្រះអង្គបញ្ជាឲ្យបញ្ឈប់ផែនការទាំងអស់ ទើបទ្រង់បញ្ជាឲ្យចម្លងប្រាសាទនគរវត្តខ្នាតតូចមួយជំនួសវិញ ដោយយកមកដាក់ក្នុងបរិវេណវត្តព្រះស្រីរតនសាស្ដារាម ដូចដែលឃើញមកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។
(ឆ្វេង) រូបព័ត៌មានស្ដីអំពីព្រះចៅសិរីសុវត្ថិទ្រង់ទទួលបានការស្វាគមន៍យ៉ាងអធិកអធមនៅឯប៉ារីស (គ.ស.១៩០៦), (ស្ដាំ) រូបព័ត៌មានស្ដីអំពីព្រះចៅសិរីសុវត្ថិនាំក្រុមនាដកខ្មែរសម្ដែងឯក្រុងម៉ារសីល៍
នៅគ.ស.២០០០ អ្នកនិពន្ធមានឱកាសទៅទស្សនកិច្ចពិព័រណ៍សារព័ត៌មានបូរាណឯក្រុងប៉ារីស និងបានរកឃើញភ័ស្តុតាងបន្ថែមចំនួន៤-៥ ទាក់ទងនឹងការបាត់បង់ប្រទេសខ្មែរផ្នែកខាងក្នុង នារជ្ជកាលរាមាទី៥ និងរឿងរ៉ាវទាក់ទងនឹងព្រះរាជទស្សនកិច្ចរបស់ព្រះចៅសិរីសុវត្ថិស្ដេចយាងមកក្រុងប៉ារីសដើម្បីចរចាទទួលយកដែនដីពីស្យាមវិញ ដែលរាប់ថាជាការបាត់បង់ជាផ្លូវការរៀងរហូត ទើបបាននាំមកចុះផ្សាយនៅទីនេះបន្ថែមដើម្បីឲ្យសាច់រឿងពេញបរិបូរណ៍។
(ឆ្វេង) រូបព័ត៌មានស្ដីអំពីព្រះចៅសិរីសុវត្ថិស្ដេចបំពេញព្រះរាជទស្សនកិច្ចប្រទេសបារាំងសែសដើម្បីចរចាទទួលយកដែនដីខ្មែរត្រឡប់មកវិញ (គ.ស.១៩០៦), (ស្ដាំ) រូបព័ត៌មានស្ដីអំពីការប្រគល់ដែនដីខ្មែរផ្នែកខាងក្នុង សម័យរាមាទី៥ (គ.ស.១៩០៧)
ព្រះចុលចមក្លៅ ទ្រង់មានព្រះរាជវិនិច្ឆ័យក្នុងការគ្រប់គ្រងអធិបតេយ្យលើខេត្តខណ្ឌសីមាយ៉ាងខ្លាំងក្លាក្នុងរជ្ជកាលបន្តមក។ នៅពេលកើតវិបត្តិ រ.ស.១១២ នោះ ចាំបាច់ត្រូវលះបង់ដែនដីផ្នែកខាងស្ដាំរបស់ទន្លេមេគង្គជាថ្មីទៀត ដោយបារាំងសែសបានវាយយកចន្ទបុរីជាថ្នូរ តែក្រោយពីចាកចេញទៅបែរជាទៅវាយយកស្រុកត្រាតជំនួសវិញ។
ស្រុកត្រាតនេះ បារាំងសែសយល់ថាពលរដ្ឋជាប្រជាជនខ្មែរ តែក្រោយមកពេលដឹងថាសុទ្ធជាថៃនោះ ក៏ព្យាយាមរកវិធីផ្លាស់ប្ដូរដែនដីជំនួសវិញ។
គង់ចាំបានថាតាំងតែពីរជ្ជកាលទី១ ក្សត្រិយ៍ខ្មែរបានថ្វាយស្រុកបាត់ដំបង (កកន៖ ថៃហៅព្រះដំបង) សៀមរាប (កកន៖ ថៃហៅសៀមរាដ្ឋ ប្រែថាដែនដីរបស់សៀម) ជាកម្មសិទ្ធិដាច់ខាតរបស់ថៃ និងរាប់ថាជាអភិសិទ្ធិពេញច្បាប់ដែលគ្រប់គ្នាទទួលស្គាល់។ នៅចន្លោះពេលនោះបារាំងសេសកំពុងធ្វើផែនការសាងផ្លូវរថភ្លើងព្រៃនគរ-ហាណូយ វិធីដែលអាចកាត់បន្ថយថវិកាបានច្រើនបំផុតនោះគឺការកសាងដោយឆ្លងកាត់បាត់ដំបង និងផ្នែកខាងស្ដាំនៃទន្លេមេគង្គ ហេតុដូចនេះហើយទើបសំឡឹងមើលឃើញដែនដីខ្មែរផ្នែកខាងក្នុងរបស់សៀមយ៉ាងល្អិតល្អន់បំផុត។
បញ្ហា “សិទ្ធិសភាពក្រៅអាណាខេត្ត” ជាប្រធានបទនយោបាយដែលនាំមកនូវភាពលំបាកក្នុងការគ្រប់គ្រង និងការកាត់ក្ដីតាមច្បាប់របស់ថៃ សោយសិទ្ធិសញ្ញាច្បាប់គ.ស.១៨៥៦ កំណត់ថា ជនបារាំងសេសស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់កុងស៊ុលបារាំងសែសប្រចាំក្រុងបាងកក ដែលជាអំណាចមិនស្របច្បាប់ជ្រៀតជ្រែងការងារផ្ទៃក្នុងរបស់សៀម។ សិទ្ធិនេះឈានទៅដល់ការគ្រប់គ្រងប្រជាជនប្រភេទឯទៀតៗ ដែលអះអាងខ្លួនថាស្ថិតក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់បារាំងសែសដែរ ជាហេតុបង្កឲ្យមានការមិនអនុវត្តតាមច្បាប់ទម្លាប់នានារបស់ថៃ។ មនុស្សអស់ទាំងនោះមានតាំងពីពួកចិនមិនពីកូសាំងស៊ីន, ពួកក្បត់ជនជាតិខ្មែរ រហូតដល់ទៅជនជាតិយួនកាន់សាសនាគ្រឹស្ត ដែលគេចពីក្ដៅមកពឹងត្រជាក់ ។ល។ និង។ល។ សាងជម្លោះនានាប្រការរវាងរដ្ឋការថៃ និងបារាំងសែស។
នៅគ.ស.១៩០៦ ប្រធានគណៈកម្មការព្រំដែនសញ្ជាតិបារាំងសែសឃើញឱកាសល្អ ទើបស្នើឲ្យមានការផ្លាស់ប្ដូរខេត្តត្រាត និងផ្នែកខាងឆ្វេងជាមួយខេត្តបាត់ដំបង, សៀមរាប និងសេរីសោភ័ណ ហើយនឹងលុបចោលសិទ្ធិសភាពក្រៅអាណាខេត្តឲ្យថៃ។ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាផ្នែកនយោបាយ, សេដ្ឋកិច្ច នានាដែលសៀមបានជួបប្រទះមកនោះ និងដើម្បីកុំឲ្យមានបញ្ហាកង្វល់ផ្សេងទៀតនោះ ព្រះចុលចមក្លៅ ទ្រង់កាត់ព្រះទ័យលើកដែនដីខ្មែរចំណែកចុងក្រោយ ដែលជាខេត្តប្រទេសរាជដែលសៀមស្រឡាញ់ជាទីបំផុត ឲ្យទៅខ្មែរក្នុងអាណាព្យាបាលរបស់ថៃបន្តទៅ។
ប្រវត្តិការណ៍ដ៏ធំអស្ចារ្យរបស់ខ្មែរនៅក្នុងយុគចក្រពត្តិនិយម គឺការដែលប្រមុខសំខាន់ “អង្គទី២” ពីបូព៌ាឆ្ងាយស្ដេចយាងបំពេញព្រះរាជទស្សនកិច្ចបារាំងសែស នាគ.ស.១៩០៦ មុនការដែលព្រះចុលចមក្លៅ ស្ដេចនឹងបំពេញព្រះរាជទស្សនកិច្ចទ្វីបអឺរ៉ុបនៅឆ្នាំ១៩០៧។ រដ្ឋការបារាំងសែសបានទូលអញ្ជើញព្រះចៅសិរីសុវត្ថិប្រមុខខ្មែរឲ្យស្ដេចយាងទៅបារាំងសែសជាផ្លូវការ ដើម្បីពិភាក្សាបញ្ហារាជការ និងត្រៀមទទួលត្រឡប់មកវិញទឹកដីខ្មែរប៉ែកខាងក្នុងពីសៀមវិញ ដែលបារាំងសែសចង់ឲ្យកើតឡើងមុនពេលដែលរជ្ជកាលទី៥ ស្ដេចយាងចេញពីប្រទេសសៀម។
ព្រះចៅសិរីសុវត្ថិទ្រង់ទទួលបានការស្វាគមន៍យ៉ាងកក់ក្ដៅក្នុងឋានៈ “ព្រះចៅផែនដីធំរបស់ព្រះរាជអាណាចក្រសំខាន់នៃបូព៌ាទិស”។ ប្រជាជនប៉ារីសមានការអបអរជាមួយនឹងការផ្សព្ធផ្សាយវប្បធម៌ខ្មែរដ៏អស្ចារ្យដែលជាអច្ឆរិយវត្ថុមួយក្នុងចំណោម៧យ៉ាងមោទន។
ខ្មែរបានឆ្លងកាត់វិបត្តិនានាយ៉ាងច្រើនពីការគ្រប់គ្រងរបស់មហាអំណាចដទៃទៀត ដូចជាសហរដ្ឋអាមេរិក និងពីខ្មែរគ្នាឯងក្នុងយុគខ្មែរក្រហម។ អធិរាជរបស់ព្រះចៅផែនដីសៀមលើប្រទេសរាជក្នុងភូមិភាគនេះប្រដូច “ឪពុកគ្រប់គ្រងកូន” រាប់ជាភ័ស្ដុតាងសំខាន់នៃស្ថានការណ៍នៅពីក្រោយនយោបាយក្នុងរបបសម្បូរណាញាសិទ្ធិរាជ្យ ក្នុងសម័យរាមាទី៤ និងទី៥ ដែលគួរជាទីស្វែងយល់៕
ឯកសារយោង៖
១. ពេញស្រី ដុក (เพ็ญศรี ดุ๊ก.) ការបរទេសជាមួយនឹងឯករាជ្យ និងអធិបតេយ្យរបស់ថៃ, បាងកក រាជបណ្ឌិត្យស្ថាន ព.ស.២៥៤២
២. រួមរឿងទាក់ទងជាមួយយួន និងខ្មែរក្នុងសម័យរតនកោសិន្ទ្រ, សៀវភៅរំឭកបុណ្យឈាបនកិច្ចសពលោកឃោសិត វេជ្ជាជីរៈ ខែមេសា ព.ស.២៥០៧
៣. សៀរភៅ A Travers Le Monde គ.ស.១៩០៧ រឿងសិទ្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម៖ ចុឡាលង្ករណ៍ និងសិរីសុវត្ថិ និងសារព័ត៌មាន Le Petit Journal ចុះថ្ងៃទី២៤ ខែមិថុនា និង ១ កក្កដា គ.ស.១៩០៦
ពូជក្បត់ជាតិ
កាលពីប៉ុន្មានថ្ងៃមុន ខ្ញុំបានបញ្ចប់សៀវភៅមួយក្បាលដែលមានចំណងជើងថា «បាត់ដំបងសម័យលោកម្ចាស់» ដែលនិពន្ធដោយលោក តូច ឈួន បោះពុម្ពគ្រាទី ២ (១៩៩៤) ។
ដំបូងឡើយ ឃើញសៀវភៅនោះកម្រាស់ក្រាស់ ស្មានថាត្រូវប្រើពេលយូរក្រែល តែចៃដន្យសៀវភៅនោះអក្សរធំៗ ដូច្នេះខ្ញុំចំណាយពេលតែមួយយប់ក៏ចប់សព្វគ្រប់ល្មមនឹងយល់ការណ៍យល់សេចក្ដីរឿងរ៉ាវអាចសរសេរ អត្ថបទនេះបាន ។
សៀវភៅនេះជារួមសំដៅទៅលើត្រកូលមួយនាម អភ័យវង្ស ដែលបានគ្រប់គ្រង ខែត្របាត់ដំបងដល់ទៅ ៦ជំនាន់ រៀងពីឆ្នាំ ១៧៩៥ ដល់ ១៩០៧ គឺរយៈពេល ១១២ឆ្នាំ យូរជាងអាណានិគមបារាំងដែលដាក់គ្រប់គ្រងនគរខ្មែរដែលមានរយៈកាលត្រឹម ៩០ឆ្នាំ។
ជនទីមួយដែលគ្រប់គ្រងខែត្រនេះឈ្មោះ បែន ងារជា ឧកញ៉ាយមរាជ(១) មានកំណើតនៅខែត្រទ្រាំង (ខែត្រតាកែវសព្វថ្ងៃ) ។ បែន នេះក្រោយមកត្រូវបាន ស្ដេចសៀម ហៅទៅ ស្រុកសៀមហើយបញ្ជាឲ្យគេចៀរស្លឹកត្រចៀកចោល តែក្រោយមកក៏ជញ្ជួនមកស្រុកខ្មែរវិញដោយសាជននេះជានាយទាហានមានថ្វៃដីល្អ ។ ចម្បាំងរាំងជល់បន្តមានតទៅ ដរាបដល់ពេលដែល ស្ដេចអង្គអេង(២) ឡើងសោយរាជ្យ ហើយ បែន នេះទៅគ្រប់គ្រង ខែត្របាត់ដំបង វិញ (បាត់ដំបង សៀមរាប សិរីសោភ័ណ) ។ បែន នេះក្រោយមកក៏ឡើងទៅ ស្ដេចសៀម វិញ លែងឡើងមក ស្ដេចខ្មែរ ដូចមុន ដូច្នេះខែត្រខណ្ឌនោះក៏ក្លាយជារបស់ សៀម ចាប់ពីឆ្នាំនោះមកដរាបរៀងដល់ បារាំង យកពី សៀម វិញតាមសិទ្ធិសញ្ញា ២៣ មិនា ១៩០៧ ។
បែន ដែលមានងារពេញថា «ចៅពញាអភ័យធិបេស វិសេសសង្គ្រាម រាមនរិន្ទ ឥន្ទជ័យ អភ័យភេរី បរាពាហុ» កាន់អំណាចជាស្ដេចក្រាញ់ ។ បែន ស្លាប់នៅឆ្នាំ ១៨០៩ ឈ្មោះ ប៉ែន ជាកូនក៏ឡើងបន្តងារ អភ័យធិបេស នេះទៀតបានកាល ៧ឆ្នាំក៏ស្លាប់បាត់ទៅ ។ រស់ ជាកូនរបស់ ប៉ែន ក៏ឡើងបន្តទៀតរហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៣៥ ។
លុះអស់ពីឈ្មោះ រស់ ទៅ កូនរបស់ រស់ ឈ្មោះ នង ក៏ឡើងបន្ត ។ គេមិនដឹងថា នង ស្លាប់នៅឆ្នាំណានោះទេ តែក្រោយមកកូនរបស់ នង ឈ្មោះ យារ ហៅ ញ៉ុញ មានងារត្រឹមតែជា «ចៅពញាគទាធរ ធរណិន្ទ្រ រាមនរិន្ទឥន្ទ្រាធិបតី អភ័យភេរី ពាហុ» ។ យារ នេះគ្រប់គ្រងតែ ខែត្របាត់ដំបង ប៉ុណ្ណោះរហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៩៤ ។ គួរបញ្ជាក់ថាពេលនោះ ខែត្របាត់ដំបង នៅសល់តែស្រុកចំណុះចំនួន ៤ទេគឺ មង្គលបុរី, បាត់ដំបង, មោងឬស្សី និង ស្រែអន្ទាក់(៣) ។ ឯ ខែត្រសៀមរាប និងសិរីសោភ័ណ ត្រូវបានបំបែកជាខែត្រដាច់ដោយឡែកតាំងពីឆ្នាំ ១៨៤៥ មកម៉្លេះ ដែលដូរឈ្មោះទៅជា ខែត្រវិបុលសង្គ្រាម(៤) និង ស៊ីសុផុន (៥) តាមលំដាប់ ។
កូនរបស់ យារ ឈ្មោះ ឈុំ ក៏បានឡើងបន្តដំណែងពីឪពុកខ្លួនដោយសម្លាប់បងថ្លៃរបស់ខ្លួនជាសាសន៍សៀមព្រោះឮថា ព្រះចៅសៀម ចង់លើកនាយបងថ្លៃនោះឲ្យឡើងគ្រងខែត្របន្តពីឪពុករបស់ខ្លួន ។ ឈុំ នេះជាមនុស្សសាហាវឃោរឃៅ ប្រហាក់ប្រហែលទៅនឹងជីតាជំនាន់ទី ១ បែន របស់ខ្លួនដែរ ។
ឈុំ នេះគ្រប់គ្រង ខែត្របាត់ដំបង រហូតដល់ឆ្នាំ ១៩០៧ ។ នៅពេលដែលបារាំងប្រគល់ខែត្រនេះមកជាសម្បត្តិនគរខ្មែរវិញ ឈុំ ក៏លក់ផ្ទះសម្បែងទាំងប៉ុន្មាននៅបាត់ដំបងហើយដឹកទ្រព្យសម្បត្តិ, ប្រពន្ធ និងកូនចៅប្រហែលជា ១០០ រទេះគោទៅនៅឯ បស្ចឹមបុរី ។ ក្រោយមក ឈុំ នេះក៏ស្លាប់ដោយជំងឺទឹកនោមផ្អែមនៅប្រហែលកំឡុងឆ្នាំ ១៩២០ ទៅ ។
កូនរបស់ ឈុំ ម្នាក់ឈ្មោះ ខួង(៦) បានឡើងបុណ្យសក្តិខ្ពង់ខ្ពស់រហូតបានក្លាយជា នាយករដ្ឋមន្ត្រីសៀម ជាច្រើនគ្រាទៀតផង ។ ក្រោយពីដឹងត្រួសពីប្រវត្តិគ្រួសារនេះដែលគេហៅថា «អភ័យវង្ស» ហើយ យើងចូលដល់ការវិភាគខ្លះៗ ។
តាមសៀវភៅបានបញ្ជាក់ថា បាត់ដំបង សម័យនោះមិនរីកចម្រើននោះទេ ។ គ្រួសារ អភ័យវង្សរស់ក្នុងកំផែងដ៏ស្កឹមស្កៃ ឯប្រជាជនវិញទោះជាអ្នកងារក៏មិនខុសពីទាសករប៉ុន្មានដែរ ។ កំផែងកែវនេះហាក់ដូចជាស្ថានសួគ៌សម្រាប់គ្រួសារស្ដេចត្រាញ់មួយនេះ ខណៈដែលប្រជាជនដែលរស់នៅក្រៅកំផែងនេះហាក់ដូចជារស់នៅក្នុងស្ថានមួយខុសគ្នាសែនឆ្ងាយហៅមិនឮ ។
គេឃើញមានជនជាតិផ្សេងៗ រស់នៅដែរដូចជា សៀម ដែលក្លាយជាប្រជាជនម្ចាស់ស្រុក កូឡាដែលរកស៊ីជីកត្បូងនៅ ប៉ៃលិន ចិន ដែលប្រសព្វខាងរកស៊ីជំនួញក្រោយមកមានច្រើនបានឡើងបុណ្យមានសក្ដិ យួន ដែលរកស៊ីនេសាទនិងកាន់សាសនាកាតូលិក និង ចាម ដែលកាន់សាសនាអ៊ីស្លាម ហើយមករស់នៅច្រឡូកឡំជាមួយ ខ្មែរ យូរហើយ ។ ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី ពួកសាសន៍ទាំងនោះមានសំណាងជាង ខ្មែរ ដែលជាម្ចាស់ដើមស្រុក ដោយមិនជាប់កំណែន និងបង់ពន្ធឡើយ ។
ឯការដឹកជញ្ជូនវិញក៏មិនរីកចម្រើនអ្វីដែរ គេនៅប្រើរទេះគោ សេះ ដំរី ឯកំពង់ផែមានតែមួយនៅឯ បាក់ព្រា ។ ពី បាត់ដំបង ទៅ ប៉ៃលិន គេត្រូវប្រើគោ (មិនប្រើរទេះ) ព្រោះជាផ្លូវភ្នំ ។ គេឃើញមានប៉ុស្តិ៍ប្រៃសណីយ៍មួយដែរ ។ ភាគច្រើនគេនិយមធ្វើដំណើរតាមផ្លូវទឹកជាងផ្លូវគោកដោយសារមិនសូវនឿយហត់ និងម៉្យាងផ្លូវគោកមិនមានលក្ខណៈសមប្រកបនៅឡើយ ។
ឯខាងសេដ្ឋកិច្ចវិញ គេឃើញគ្មានអ្វីជារីកចម្រើនទេ ដោយសារអ្នកស្រុកធ្វើស្រែបែបប្រពលវប្បកម្ម ហើយត្រូវបានពន្ធស្រូវ និងពន្ធខ្លួនទៀត ។ គេឃើញមាន ជាងសង់ផ្ទះ ជាងដែក ជាងទង អ្នកធ្វើកន្ទេលផ្ដៅ មានហាងបិតស្រាលក់ផ្ដាច់មុខមួយរបស់សាសន៍ចិន ឯហាងកាត់ខោអាវមិនទាន់មាននៅឡើយទេ ។ ឯពួកកូឡាដែលជីកត្បូងនៅប៉ៃលិននៅមិនឡើងមកស្រុកបាត់ដំបងទេ គឺឡើងទៅ ស្រុកចន្ទបុរី វិញ ។
ផ្នែកសុខភាពវិញ គេនៅតែជឿលើគ្រូស្ដោះផ្លុំ ដែលមើលទៅជួយបានតែអ្នកមាននិស្ស័យ ។ មានតែគ្រួសារអ្នកធំប៉ុណ្ណោះដែលប្រើថ្នាំបារាំងទិញមកពី បាងកក ឬ ភ្នំពេញ ។ ក៏មាន បារាំង មកបើកពេទ្យដែរ តែស្ដេចត្រាញ់នេះហាមដាច់ខាតមិនឲ្យប្រជាជនទាក់ទងជាមួយបារាំង បើមិនដូច្នោះទេកំបុតក្បាលមិនខាន ។
ខាងផ្នែកសិល្បៈវិញ គេឃើញមានក្រុមល្ខោនដែលស្ថិតក្រោមការត្រួតត្រារបស់ប្រពន្ធរបស់ស្ដេចត្រាញ់នេះ សម្ដែងជូនប្រជាជនទស្សនាតាមពេលវេលាបុណ្យប្រពៃណី ឬបុណ្យផ្សេងៗ ។ នៅសម័យនោះ នរណាៗ ក៏ស្គាល់ ហ្លួងវិចិត្រវោហារ ឥន្ទ ដែរ ។ គាត់ក្រោយមកបានឡើងងារជា ឧកញ៉ាសុត្តន្តប្រីជា ដែលយើងគ្រប់គ្នាស្គាល់ដឹងសព្វថ្ងៃ ។
បើយើងក្រឡេកមើលទៅលើវិញ (ដឹកទ្រព្យសម្បត្តិ, ប្រពន្ធ និងកូនចៅប្រហែលជា ១០០ រទេះគោទៅនៅឯ បស្ចឹមបុរី) ក៏ដឹងថា គ្រួសារ អភ័យវង្ស នេះមានដល់កម្រិតណាដែរ នៅពេលដែលប្រជាជនសាមញ្ញរស់នៅយ៉ាងតោកយ៉ាក (ពុករលួយស្របច្បាប់) ។
លោកអ្នកជ្រាបទេ ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្ដម សុទ្ធារស ព្រះបិតានៃព្រះករុណា ព្រះបាទសម្ដេចព្រះ នរោត្ដម សុរាម្រឹត និងជាព្រះរាជអយ្យកោនៃព្រះករុណា សម្ដេចព្រះ នរោត្ដម សីហនុ ជាអម្ចាស់នៃពួងជនជាតិខ្មែរ ទ្រង់បានបំពេញព្រះករណីកិច្ចជាប្រវត្តិសាស្ត្រមួយនៃការដាក់បញ្ចូលអាណាខេត្តក្រាត* មកក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់ព្រះរាជអាណាចក្រកម្ពុជា ដោយមានបារាំងជាអាណាព្យាបាល។
នៅគ.ស.១៩០៤ បន្ទាប់ពីសទ្ធិសញ្ញាបារាំងសៀម បានព្រមព្រៀងបារាំងដកថយពីខេត្តច័ន្ទបុរី (អានថា៖ ចាន់.ទៈ.បុ.រ៉ី) ប៉ុន្តែដោយដោះដូរយកតំបន់ក្រាតមកគ្រប់គ្រងវិញ។
នៅថ្ងៃទី២៤ ខែធ្នូ គ.ស.១៩០៤ រដ្ឋការបារាំង និងសៀម បានធ្វើពិធីផ្លាស់ប្ដូរទង់ជាតិគ្រប់គ្រងតំបន់ក្រាត ដោយមានវត្តមាននៃព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្ដម សុទ្ធារស ដែលជាព្រះរាជតំណាងនៃព្រះករុណា ព្រះបាទ សម្ដេចព្រះ សិរីសុវត្ថិ នៃក្រុងកម្ពុជាផងដែរ។
នៅពេលទ្រង់ត្រឡប់មកព្រះរាជធានីវិញ ព្រះករុណា សិរីសុវត្ថិ ទ្រង់ព្រះករុណាប្រោស ព្រះរាជទានគ្រឿងឥស្សរិយយស ឈ្មោះក្រង់អូហ្វីស៊ីយេរ របស់ក្រុងកម្ពុជា ដល់ព្រះអង្គម្ចាស់ផងទៀត។
ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្ដម សុទ្ធារស ទ្រង់ប្រសូតនៅថ្ងៃទី១៨ ខែតុលា ឆ្នាំ១៨៧២ នៅក្នុងទីព្រះបរមរាជវាំងចតុម្មុខ ព្រះរាជធានីភ្នំពេញ។ ព្រះអង្គជាព្រះរាជបុត្រានៃព្រះបាទសម្ដេចព្រះ នរោត្តម បរមរាមាទេវាវតារ ព្រះចៅក្រុងកម្ពុជាធិបតី នឹងចៅចមមាតា អៀម បុស្បា។ ព្រះអង្គមានព្រះយសខ្ពស់បំផុតជា «សម្ដេចព្រះរាជអយ្យកោ វរចក្ររណឫទ្ធិ»។ ទ្រង់រៀបអភិសេកជាមួយសម្ដេចព្រះរាជអយ្យិកា ខត្តិយកល្យាណ៍រាជសុតាភគវតី ផង៉ា និងមានព្រះឱរស ព្រះធិតារួមព្រះអង្គ សរុប៦ព្រះអង្គ ក្នុងនោះ គឺ ព្រះករុណា ព្រះបាទ នរោត្ដម សុរាម្រឹត និង ព្រះអង្គម្ចាស់ក្សត្រីរស្មីសោភ័ណ ផងដែរ។ ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្ដម សុទ្ធារស ទ្រង់សោយទិវង្គតនៅថ្ងៃទី២៧ ខែមករា គ.ស.១៩៤៥ ក្នុងព្រះជន្ម៧៣វស្សា។ សូមអានជីវប្រវត្តិលម្អិតរបស់ទ្រង់ «ចុចទីនេះ»។
* បច្ចុប្បន្ននេះប្ដូរឈ្មោះមកជាខេត្ត «ត្រាត» ជាដែនដីមួយរបស់រាជអាណាចក្រថៃ
បច្ចន្តគិរីខែត្រ, កោះកុងក្នុងទស្សនៈសៀម
បច្ចន្តគិរីខែត្រ, កោះកុងក្នុងទស្សនៈសៀម
ខេត្តបច្ចន្តគិរីខែត្រ អតីតកាលនៃក្រុងកោះកុង ឬខេមរភូមិន្ទ
បច្ចន្តគិរីខែត្រ (ថៃ៖ ปัจจันตคิรีเขตร) គឺជាអតីតក្រុងមួយនៃអាណាចក្រខម (ថៃប្រើពាក្យខម ជំនួសពាក្យ ខ្មែរ) ថៃសៀមបានរឹបអូសមកធ្វើជារបស់ខ្លួនក្នុងសម័យរជ្ជកាលទី៥ ហើយដែលជាខែត្រជាប់ប្រទល់ដែនសមុទ្ទ មានភាពសំខាន់ដូចគ្នានឹងខេត្តចន្ទបុរី (ថៃ៖ จันทบุรี) និងខេត្តត្រាត (ថៃ៖ ตราด) ពីអតីតផងដែរ។ បច្ចុប្បន្នមានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងក្រុងកោះកុង នៃខេត្តកោះកុងរបស់ប្រទេសកម្ពុជា។ ដែនដីខេត្តនេះត្រូវបានធ្លាក់មកជារបស់បារាំង ព្រមជាមួយនឹងផ្នែកខាងស្ដាំទន្លេមេគង្គ គឺខេត្តជយបុរី (លាវ អានថា សៃយៈប៊ុរី) និងខេត្តចម្ប៉ាស័ក កាលគ.ស.១៩០៤។
ប្រវត្តិ
តាំងពីដើមមក កោះកុងគឺជាខេត្តមួយរបស់រាជអាណាចក្រខ្មែរ តែរហូតមកដល់សម័យដែលខ្មែរស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់សៀម ព្រះចៅក្រុងសៀមក៏ព្រះបរមរាជឱង្ការឲ្យតាំងកោះកុងជាផ្នែកមួយរបស់ក្រុងត្រាត។
នៅគ.ស.១៨៥៥ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ បានមានព្រះបរមរាជឱង្ការឲ្យតាំងកោះកុង ដោយព្រះរាជទាននាមក្រុងនេះថា ក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រ ដើម្បីឲ្យក្លាយជាក្រុងជាប់សមុទ្ទផ្នែកខាងកើតរបស់ថៃ ដោយសារជាក្រុងដែលមានផ្ទៃដីជាប់នឹងប្រទេសខ្មែរ និងប្រទេសយួន។
ហេតុដែលរជ្ជកាលទី៤ (ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ) ព្រះរាជទានកោះកុងថា បច្ចន្តគិរីខែត្រ ក៏គឺដើម្បីឲ្យជួននឹងក្រុង ប្រចួបគីរីខ័ន្ធ (ថៃ៖ ประจวบคีรีขันธ์) ដែលស្ថិតនៅភាគខាងលិចរបស់ថៃ ហើយដែលក្រុងទាំងពីរនេះស្ថិតនៅក្នុងរយៈទទឹងដូចគ្នា។
ទីតាំងក្រុងទាំងពីរនៅលើកូអឌីនេភូមិសាស្ត្រ
មកដល់គ.ស.១៨៧៩ ព្រះបាទសម្ដេចព្រះចមក្លៅចៅយូហួ ទ្រង់ព្រះករុណាព្រះរាជានុញ្ញាតឲ្យព្រះអង្គចៅ សាយសនិទវង្ស ចាត់តាំងស្ថានីយទាហានជាយដែនសមុទ្ទភាគខាងកើត ឯក្រុងជលបុរី បាងព្រះ ស្រុកបាងលៈមុង ក្រុងរៈយ៉ង ក្រុងក្លែង ក្រុងចន្ទបុរី ស្រុកខ្លុង ក្រុងត្រាត ក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រ និងកោះសមេតក្រៅ ដើម្បីតទល់នឹងបារាំងតាមដែនសមុទ្ទ។
តមកនៅ គ.ស.១៨៩២ បារាំងចាប់ផ្ដើមប្រើទាហាន បង្ខំថៃ ដោយលើកកងទ័ពមកដេញទាហានថៃឲ្យចេញពីដែនដីផ្នែកខាងឆ្វេងនៃទន្លេមេគង្គ ដែលជាហេតុបណ្ដាលឲ្យជាយដែនថៃមានបញ្ហាទ្វេឡើង ហេតុដូចនេះព្រះអង្គក៏ព្រះរាជានុញ្ញាត តែងតាំងកម្មការប្រឹក្សាការពារព្រះរាជអាណាខែត្រឡើង និងចាត់កងបញ្ជាការទ័ពតាមក្រុងដែនសមុទ្ទឡើង។
នៅគ.ស.១៨៩៣ រាជការសៀមបានតែងតាំងឲ្យនាយពលនាវាចត្វា ពញាជលយុទ្ធយោធិន្ទ្រ (André du Plésis de Richelieu) ជាអ្នកចាត់ការការពារព្រះរាជអាណាខែត្រភាគខាងកើត។ ខាងក្រសួងការបរទេសក៏មានបញ្ជាមកចៅហ្វាយខែត្រនៅតំបន់នេះ ដោយរួមទាំងក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រផង ឲ្យជួយពញាជលយុទ្ធយោធិន្ទ្រ ចាត់ការគ្រប់យ៉ាងដែលទាក់ទងនឹងការការពារព្រះរាជអាណាខែត្រ។
ការបាត់ដែនដីខេត្តបច្ចន្តគិរីខែត្រ
នៅថ្ងៃទី១៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៨៩៣ មានកើតវិបត្តនៅឯមាត់ទន្លេចៅពញា ទូកចម្បាំងរបស់បារាំងបានចូលមកដល់តំបន់ការពាររបស់សៀម និងរហូតដល់ក្រុងទេពមហានគរ (បាងកក)។ បារាំងបានដាក់ឱសានវាទឲ្យថៃបដិបត្តតាមនាថ្ងៃទី២០ កក្កដា ដោយទុកពេលឲ្យ៤៨ម៉ោង ចំណែកឯខាងថៃវិញបានឆ្លើយតបនៅថ្ងៃទី២២ ខែកក្កដា តែមិនបានបំពេញបំណងរបស់បារាំងទេ ហេតុដូចនេះនាថ្ងៃទី២៤ ខែកក្កដា បារាំងក៏បានប្រកាសផ្ដាច់ទំនាក់ទំនងផ្នែកការទូតជាមួយថៃ។ ពីរថ្ងៃក្រោយមក គឺនៅថ្ងៃទី២៦ ខែកក្កដា បារាំងក៏បានបញ្ជូនមេបញ្ជាការជើងទឹកតំបន់ខាងកើតឲ្យព័ទ្ទឡោមឈូងសមុទ្ទថៃ ចាប់តាំងពីហ្លេមចៅលាយ (ថៃ៖ แหลมเจ้าลาย) រហូតដល់បរិវេណហ្លេមក្របាំង (ថៃ៖ แหลมกระบัง) និងនៅថ្ងៃទី២៩ ខែកក្កដា បារាំងក៏បានប្រកាសបិទឡោមឈូងសមុទ្ទថៃជាលើកទី២ ដោយពង្រីកបន្ថែមបរិវេណកោះសាម៉េត រហូតដល់ហ្លេមលិង (ថៃ៖ แหลมลิง) ដែលជាហេតុធ្វើឲ្យថៃត្រូវទទួលយកឱសានវាទរបស់បារាំង។
តែនៅថ្ងៃព្រឹកឡើងបារាំងឆក់ឱកាសកំណត់បញ្ជាបន្ថែមទៀត ដោយប្រកាសរឹបអូសយកប៉ាកណាំ (មាត់ទឹក) និងក្រុងច័ន្ទបុរី ជាឈ្លើយ និងបង្គាប់ឲ្យថៃដកចេញពីផ្នែកខាងឆ្វេងទន្លេមេគង្គថែមទៀត។ ថៃចាំបាច់ត្រូវយល់ព្រមដោយគ្មានវិធីជ្រើសរើស។ នៅពេលដែលថៃបដិបត្តិតាមពាក្យបញ្ជានេះហើយ បារាំងក៏បានដកការព័ទ្ធឈូងសមុទ្ទថៃនៅថ្ងៃទី០៣ ខែសីហា វេលាម៉ោង១២ថ្ងៃត្រង់ តែការរឹបអូសយកប៉ាកណាំ និងក្រុងច័ន្ទបុរី នៅបន្តដដែល។
តមកមានការធ្វើសិទ្ធិសញ្ញាបញ្ឈប់សង្គ្រាម ដោយមានសិទ្ធិសញ្ញាចុះថ្ងៃទី០៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៨៩៣។ នៅក្នុងសិទ្ធិសញ្ញានេះមានកំណត់ថា “រដ្ឋបាលបារាំងនិងបាននៅតាំងបន្តនៅក្រុងច័ន្ទបុរី រហូតការងារទាំងឡាយដែលមានចែងនៅក្នុងសិទ្ធិសញ្ញានេះត្រូវបានសម្រេចរួចរាល់…”។
ការប្រគល់ខេត្តត្រាតឲ្យដល់បារាំង
បើទោះបីភាគីថៃបដិបត្តតាមចំណុចនានាដែលបារាំងបង្គាប់បញ្ជាគ្រប់យ៉ាងយ៉ាងណាក្ដី បារាំងក៏នៅមិនព្រមដកទាហាន និងនៅគ្រប់គ្រងក្រុងច័ន្ទបុរី អស់រយៈពេល១០ឆ្នាំ ដែលជាហេតុតម្រូវឲ្យមានធ្វើសិទ្ធិសញ្ញាថ្មីមួយច្បាប់ទៀត គឺចុះថ្ងៃទី១៣ ខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ១៩០៣ ពេលនេះទើបបារាំងដកកម្លាំងចេញពីច័ន្ទបុរី តែបានចូលទៅកាន់កាប់ក្រុងត្រាត (កកន៖ បារាំងហៅថា ក្រាត) និងបណ្ដាកោះទាំងហ្លាយនៅភាគខាងត្បូងនៃហ្លេមលិង និងរហូតទៅដល់កោះកុង។ ភាគីថៃចាំបាច់ត្រូវប្រគល់ក្រុងត្រាត និងក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រឲ្យដល់បារាំង នាថ្ងៃទី៣០ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩០៤។
តំបន់ទាំងនេះត្រូវធ្លាក់លើការគ្រប់គ្រងរបស់បារាំង រហូតដល់ថ្ងៃទី២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩០៦ ទើបមានការឯកភាពធ្វើសិទ្ធិសញ្ញាមួយច្បាប់ទៀតដែលឲ្យឈ្មោះថា “សិទ្ធិសញ្ញារវាងសម្ដេចព្រះចៅផែនដីសៀម ជាមួយប្រស៊ីដេនត៍ហេងរីភីលីពបារាំង” បារាំងទើបប្រគល់ក្រុងត្រាតមកថៃវិញ តែភាគីថៃត្រូវបាត់បង់ដែនដីខ្មែរផ្នែកខាងក្នុង (កកន៖ ថៃហៅថាមណ្ឌលបូព៌ា) គឺក្រុងបាត់ដំបង (កកន៖ ថៃហៅព្រះដំបង សូមអានប្រកាស រឿងរ៉ាវបាត់ដំបងក្នុងទស្សនៈសៀម) សៀមរាប និងសិរីសោភណ្ឌ (កកន៖ ថៃហៅស៊ីសុផុន) ជាការដោះដូរ តែប្រាកដថាក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រ (កោះកុង) នេះ បារាំងមិនបានប្រគល់ឲ្យមកថៃវិញទេ។ បច្ចុប្បន្ននេះក្រុងបច្ចន្តគិរីខែត្រ (កោះកុង) បានក្លាយជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសកម្ពុជា។
ការបាត់បង់ផែនដីកោះកុងនាសម័យនោះ ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃមិនមានចុះអំពីការបាត់បង់ដែនដីកោះកុងទេ ដោយចុះដោយរួមក្នុងករណីដែនដីខេត្តត្រាតប៉ុណ្ណោះ ព្រោះនៅខណៈនោះថៃត្រូវការដែនដីខ្មែរភាគខាងលើខ្លាំងណាស់ គឺដែនដីឦសានខាងត្បូងបច្ចុប្បន្ន (កកន៖ រួមមានអតីតខេត្តខ្មែរមួយចំនួនដូចជា ស្រីស្លាកែត, សុរិន្ទ្រ, បុរីរម្យ ជាដើម) ដោយមានកំណត់យកភ្នំដងរែកជាខ្សែកំណត់ខេត្តដែន ដែលបារាំងក៏បានយល់ព្រម។
កកន៖ បាត់ដំបង គឺជាខេត្តមួយក្នុងចំណោមខេត្តដទៃទៀតដែលខ្មែរយើងបានបាត់បង់ទៅឲ្យប្រទេសសៀម ឬថៃបច្ចុប្បន្ន។ តាំងពីសតវត្សរ៍ទី១៨ មក រហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៧ ក្រោមព្រះរាជកិច្ចដ៏វិសេសវិសាលនៃព្រះករុណា ព្រះរាជានុកោដ្ឋ និងក្រោមកិច្ចគាំពារពីអាណាព្យាបាលបារាំងសែស បាត់ដំបងបានវិលមករួមជាអាណាខេត្តនៃនគរខ្មែរវិញ។ តែជាអកុសល បន្ទាប់ពីជប៉ុនបានវាយលុកលុយនគរយើង ប្រទេសសៀមកាលណុះក៏បានឃុបឃិតជាមួយជប៉ុនដាក់បញ្ចូលខេត្តបាត់ដំបងទៅក្នុងអាណាខេត្តរបស់ខ្លួនជាថ្មីនៅថ្ងៃទី២៣ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៤១ គឺកាលពី៧៥ឆ្នាំមុននេះ ដោយសៀមហៅខេត្តនេះជាខេត្តព្រះដំបង (ស. พระตะบอง) [ពរៈតៈបអង អានថា ផ្រៈតៈបង]។
ភ្លាមៗនេះ គឺមួយឆ្នាំក្រោយមក គឺនៅឆ្នាំ១៩៤២ ឬព.ស.២៤៨៥ ក្នុងព្រះបរមនាមនៃព្រះមហាក្សត្រិយ៍ថៃ រាជការថៃក៏បានចាត់របៀប បង្កើតក្រុងបាត់ដំបងឡើង និងដោយមានព្រះរាជក្រឹត្យផ្លូវការដូចខាងក្រោម (ព្រះរាជក្រឹត្យនេះត្រូវបានចុះក្នុងព្រះរាជកិច្ច នាថ្ងៃទី២៤ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៤២ សៀវភៅទី៥៩ ចំណុចទី៧៣)។ ស្រែខ្មុកសូមធ្វើការបកប្រែក្រៅផ្លូវការ ដើម្បីទុកជាចំណេះដឹង និងសិក្សាស្វែងយល់ ដូចតទៅនេះ៖
ព្រះរាជក្រឹត្យ
ចាត់តាំងក្រុងព្រះដំបង ខេត្តព្រះដំបង គ.ស.១៩៤២
ក្នុងព្រះបរមនាមនៃសម្ដេចព្រះចៅយូហួអានន្ទមហិតល
គណៈភូសម្រេចរាជការជំនួសព្រះអង្គ
(តាមប្រកាសប្រធានសភាតំណាងរាស្ត្រ ចុះថ្ងៃទី៤ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩៣៧ និងថ្ងៃទី១៦ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៤១)
អាទិត្យទិពអាភា
ប្រីតី ភ្នំយង្គ
ថ្ងៃទី៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៤២ ជាឆ្នាំទី៩ នៃរជ្ជកាលបច្ចុប្បន្ន
ដោយមានការយល់ស្របឲ្យមានការចាត់តាំងទីប្រជុំជនមួយផ្នែកនៃសង្កាត់ក្រុង ជាទីតាំងរបស់សាលាខេត្ត ស្រុកព្រះដំបង ខេត្តព្រះដំបង ឲ្យក្លាយជាក្រុង (កកន៖ សៀមហៅថាទេសបាល) នោះ គណៈភូសម្រេចរាជការជំនួសព្រះអង្គ ក្នុងព្រះបរមនាមនៃសម្ដេចព្រះចៅយូហួ អាស្រ័យអំណាចតាមមាត្រាទី៩ នៃព្រះរាជបញ្ញត្តិក្រុង គ.ស.១៩៣៨ ទើបចាត់ឲ្យមានកំណត់ព្រះរាជក្រឹត្យនេះឡើង ដូចតទៅនេះ
- មាត្រា១ ព្រះរាជក្រឹត្យនេះឲ្យឈ្មោះថា «ព្រះរាជក្រឹត្យចាត់តាំងក្រុងព្រះដំបង ខេត្តព្រះដំបង គ.ស.១៩៤២»
- មាត្រា២ ឲ្យប្រើព្រះរាជក្រឹត្យនេះតាំងតែពីថ្ងៃប្រកាសក្នុងព្រះរាជកិច្ចតទៅ
- មាត្រា៣ ឲ្យដំឡើងឋានៈតំបន់មួយចំនួននៃទីប្រជុំជន សង្កាត់ព្រះដំបង ខេត្តព្រះដំបង តាមដែនដែលបានកំណត់ក្នុងមាត្រា៤ ឡើងជាក្រុង មានឈ្មោះថា «ទេសបាលមឿងព្រះដំបង ខេត្តព្រះដំបង»
- មាត្រា៤ ឲ្យកំណត់ដែនក្រុងព្រះដំបង ខេត្តព្រះដំបង ដូចតទៅនេះ ផ្នែកខាងជើង ចាប់ពីបង្គោលទី១ ដែលមានទីតាំងនៅចំណុចបែងចែកដែនស្រុកខ្លងឯក ដែលត្រង់ទៅពីផ្លូវព្រះតំបងទៅស្រីសោភណ្ឌ មកទល់នឹងចំណុចដែនស្រុកខ្លងឯកឆ្ពោះត្រង់ទៅស្ទឹងព្រះដំបង ជាខ្សែត្រង់ទៅតាមទិសខាងកើតតាមដែនស្រុកខ្លងឯក ឆ្លងស្ទឹងព្រះដំបង រហូតដល់វត្តបាឡាត់ រួចអែបឆ្វេងនៃស្ទឹងវត្តបាឡាត់ រហូតដល់បង្គោលទី២ ដែលមានទីតាំងនៅខាងលើផ្នែកខាងឆ្វេងនៃ ស្ទឹងវត្តបាឡាត់ និងមានចម្ងាយពីផ្នែកខាងស្ដាំនៃស្ទឹងព្រះដំបង១៦៥ម៉ែត្រ ផ្នែកខាងកើត ចាប់ពីបង្គោលទី២ ជាខ្សែត្រង់ទៅទិសខាងកើតឆៀងខាងត្បូង រហូតដល់ប្រសព្វនឹងខ្សែស្រុកហ្ល័កហ្វាយ ដែលជាទីតាំងរបស់បង្គោលទី៣
- ពីបង្គោលទី៣ ជាខ្សែត្រង់ទៅទិសខាងត្បូង ស្របទៅតាមដែនស្រុកហួយហ្វាយ រហូតដល់បង្គោលទី៤ ដែលមានទីតាំងទីប្រសព្វដែនស្រុកហួយហ្វាយដែលឆ្ពោះត្រង់ពីផ្លូវព្រះដំបងទៅអធឹកទេវតេជ កាត់នឹងខ្សែដែនស្រុកហួយហ្វាយ ដែលត្រង់មកពីស្ទឹងព្រះដំបង ផ្នែកខាងត្បូង ពីបង្គោលទី៤ បែកជាមុំស្ដាំជាខ្សែត្រង់ទៅទិសខាងលិច តាមខ្សែដែនស្រុកហួយហ្វាយ ឆ្លងស្ទឹងព្រះដំបងទៅតាមខ្សែដែនស្រុកសួននុន ចំណុចបង្គោលទី៥ ដែលមានទីតាំងនៅប្រសព្វដែនស្រុកសួននុន ដែលត្រង់ទៅពីស្ទឹងព្រះដំបងកាត់គ្នានឹងខ្សែដែនស្រុកសួននុនដែលត្រង់ទៅពីមាត់ដំណាក់ព្រះចៅមុនីវង្ស ផ្នែកខាងកើត
- ផ្នែកខាងលិច ពីបង្គោលទី៥ បែកជាមុំស្ដាំជាខ្សែត្រង់ទៅទិសខាងជើងតាមខ្សែដែនស្រុកសួននុន និងខ្សែដែនស្រុកផឹងហ្លួង ចំណុចបង្គោលទី៦ ដែលមានទីតាំងនៅចំណុចដើមនៃខ្សែដែនស្រុកសួននុន បែកទៅជួបនឹងខ្សែដែនស្រុកខ្លងឯក ពីបង្គោលទី៦ ជាខ្សែត្រង់ទៅទិសខាងជើងតាមខ្សែដែនស្រុកសួននុន និងខ្សែដែនស្រុកខ្លងឯក បញ្ចប់នឹងបង្គោលទី១ ដូចដែលបានបង្ហាញនៅក្នុងផែនទីដែលភ្ជាប់មកជាមួយព្រះរាជក្រឹត្យនេះ
តាមខ្សែដែនដែលបានកំណត់នៅក្នុងវគ្គមុន ឲ្យមានខ្សែដែនតូចៗភ្ជាប់ដើម្បីបង្ហាញពីខ្សែដែនទាំងមូលតាមសមគួរ មាត្រា៥ ដី ឬផ្ទះសម្បែងរបស់ប្រជាជនណាដែលឆ្លងចូលក្នុងខ្សែដែនដែលបានកំណត់ក្នុងមាត្រា៤ ឲ្យកំណត់ជាដី ឬផ្ទះសម្បែងដែលជាប់តជាមួយគ្នា ហេតុដូចនេះឲ្យភ្ជាប់ចូលមកតំបន់របស់ក្រុងទាំងអស់
មាត្រា៦ ឲ្យរដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងមហាផ្ទៃអនុវត្តតាមព្រះរាជក្រឹត្យនេះ
អ្នកទទួលស្នងព្រះរាជឱង្ការ
ចមពល ប៉. ពិបូលសង្គ្រាម
នាយករដ្ឋមន្ត្រី
បាត់ដំបងសម័យលោកម្ចាស់ ឈុំ អភ័យវង្ស
July 19, 2015 ប្រវត្តិសាស្រ្តនៃប្រទេសកម្ពុជា
- បើនិយាយអំពីសាវតានៃខេត្តបាត់ដំបង (សៀមបានប្រែឈ្មោះជាខេត្តព្រះដំបង ) ដែលធ្លាប់ធ្លាក់ទៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់សៀមអស់ជាច្រើនឆ្នាំ គឺត្រូវនិយាយទាក់ទងនឹងសាវតាដែលខេត្តនេះស្ថិតក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់ត្រកូល «អភ័យវង្ស»។
- ត្រកូលអភ័យវង្សនេះ ជាត្រកូលមួយធ្លាប់គ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង អស់ជាច្រើនជំនាន់ ឬដែលអ្នកមួយចំនួនបានចាត់ទុកថាជាត្រកូលក្បត់ជាតិខ្មែរ។ ខេត្តបាត់ដំបងនៅខណៈនោះ ត្រូវដាក់ស្ថិតក្នុងមណ្ឌលបូព៌ា របស់រាជាអាណាចក្រសៀម។
- បើតាមសៀវភៅដែលមានចំណងជើងថា «បាត់ដំបងសម័យលោកម្ចាស់» និពន្ធដោយលោក តូច ឈួន បោះពុម្ពលើកទី២ ឆ្នាំ១៩៩៤ បានរៀបរាប់ថា ៖
- ត្រកូល «អភ័យវង្ស» ដើមនាមត្រកូល អភ័យវង្ស គឺឧកញ៉ាយមរាជ (បែន) ជាពូជពង្សត្រកូលខ្មែរមួយដែលបានចុះចូលជាមួយសៀម។
- ត្រកូល អភ័យវង្ស បានគ្រប់គ្រង ខេត្តបាត់ដំបងដល់ទៅ៦ជំនាន់ រៀងតគ្នាជាលំដាប់រហូតមកចាប់ពីឆ្នាំ១៧៩៥ ដល់ឆ្នាំ១៩០៧ គឺរយៈពេលយូរជាងអាណានិគមនិយមបារាំង គ្រប់គ្រងប្រទេសកម្ពុជាដែលមានរយៈកាលត្រឹម ៩០ឆ្នាំ។
- ជនទីមួយដែលគ្រប់គ្រងខេត្តនេះឈ្មោះ បែន ងារជាឧកញ៉ាយមរាជ។ ខេត្តខណ្ឌនោះក៏ក្លាយខេត្តមួយស្ថិតក្នុងមណ្ឌលបូព៌ា របស់សៀមចាប់ពីពេលនោះជាដរាបរៀងមក រហូតដល់បារាំងទាមទារយកពីសៀម វិញតាមរយៈសន្ធិសញ្ញាថ្ងៃទី២៣ ខែមីនា ឆ្នាំ១៩០៧ ។
- គ្រួសារអភ័យវង្សរស់នៅក្នុងបរិវេណកំផែងដ៏ស្កឹមស្កៃ។ កំផែងនេះហាក់ដូចជាស្ថានសួគ៌សម្រាប់គ្រួសារស្ដេចត្រាញ់មួយនេះអញ្ចឹង។
- បែន ដែលបានកាន់អំណាចជាស្ដេចត្រាញ់ដំបូង បានស្លាប់នៅឆ្នាំ១៨០៩ ឈ្មោះ ប៉ែន ជាកូនក៏ឡើងបន្តការងារនេះទៀតបានកាល ៧ ឆ្នាំក៏ស្លាប់បាត់ទៅ។ បន្ទាប់មក រស់ ជាកូនរបស់ ប៉ែន ក៏ឡើងបន្តទៀតរហូតដល់ឆ្នាំ១៨៣៥។ លុះអស់ពីឈ្មោះ រស់ ទៅ កូនរបស់ រស់ ឈ្មោះ នង ក៏ឡើងបន្តទៀត។ គេមិនដឹងថា នង ស្លាប់នៅឆ្នាំណានោះទេ តែក្រោយមកកូនរបស់ នង ឈ្មោះ យារ ហៅ ញ៉ុញ បានគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង រហូតដល់ឆ្នាំ ១៨៩៤។ កូនរបស់ យារ ឈ្មោះ ឈុំ ក៏បានឡើងបន្តដំណែងពីឪពុកខ្លួនដោយសម្លាប់បងថ្លៃរបស់ខ្លួនជាសាសន៍សៀមព្រោះឮថា ព្រះចៅសៀម ចង់លើកនាយបងថ្លៃនោះឲ្យឡើងគ្រងខេត្តបន្តពីឪពុករបស់ខ្លួន ។
- ឈុំ អភ័យវង្ស នេះគេចាត់ទុកជាមនុស្សសាហាវឃោរឃៅ ប្រហាក់ប្រហែលទៅនឹងជីតាជំនាន់ទី១ បែន របស់ខ្លួនដូច្នោះដែរ។ ឈុំ អភ័យវង្ស បានគ្រប់គ្រងខេត្តបាត់ដំបង ពីឆ្នាំ១៨៩៥ រហូតដល់ឆ្នាំ១៩០៧។ នៅពេលដែលបារាំងយកខេត្តនេះមកវិញ ឈុំ ក៏រើផ្ទះសម្បែងទាំងប៉ុន្មាននៅបាត់ដំបងហើយដឹកទ្រព្យសម្បត្តិ ប្រពន្ធ និងកូនចៅប្រហែលជា ១០០ រទេះគោទៅរស់នៅឯបស្ចឹមបុរី ។ ក្រោយមក ឈុំ ក៏ស្លាប់កំឡុងឆ្នាំ១៩២២។ ឯកសារខ្លះទៀតថា បារាំងបានយល់ព្រមផ្តល់លុយអោយ ឈុំ អភ័យវង្សចាប់ពីឆ្នាំ១៩០៧ រហូតដល់គាត់ស្លាប់ ក្នុង១ឆ្នាំ ១សែនបាត ដែលជាថ្នូរនឹងការចាកចេញរបស់គាត់។
- បុត្ររបស់ ឈុំ អភ័យវង្ស ម្នាក់ឈ្មោះ ខួង (គួង/ខួង អភ័យវង្ស) ដែលជាអ្នកបង្កើតគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យដំបូងបំផុតរបស់ប្រទេសសៀម ធ្លាប់បានឡើងធ្វើជានាយករដ្ឋមន្ត្រីសៀមដល់ទៅ៣ដង។ ខួង អភ័យវង្ស កើតឆ្នាំ១៩០២ នៅខេត្តបាត់ដំបង។
- តាំងពីការតវង្សត្រកូលមកពីរជ្ជកាលទី១ រហូតដល់ចុងរជ្ជកាលទី៥ ដែលការផ្សំផ្គុំរវាងត្រកូលសៀម ជាមួយខ្មែររបស់អ្នករួមត្រកូលអភ័យវង្សនេះ រហូតដល់ថ្នាក់មិនអាចបែងចែកឲ្យបានច្បាស់លាស់។ គ្រាមួយនៅពេលមានការបោះឆ្នោត ខួង អភ័យវង្ស ត្រូវបានបក្សម្ខាងទៀតចោទប្រកាន់ថាខ្លួនមានបុព្វបុរសមិនមែនជនជាតិសៀម តែជាជនជាតិខ្មែរ ឆ្លើយតបចំពោះការចោទប្រកាន់នេះ ខួង អភ័យវង្ស បានអះអាងក្នុងឆ្នាំ១៩៦៣ ពីកំណើតត្រកូលនេះឲ្យអ្នកស្ដាប់ពិចារណា និងកាត់សេចក្ដីដោយខ្លួនឯង ដោយសារខ្លួនឯងមិនអាចសម្រេចបាន។
សូមអរគុណ!
No comments:
Post a Comment