ក្រោយពីលាចាកសិក្ខាបទ ព្រះរាជា និងព្រះវររាជមាតុច្ឆាបានចេញព្រះរាជបញ្ជាឱ្យគេកសាងវត្ដថ្មីមួយទៀតនៅក្នុងខែត្រសំរោងទងត្រង់កន្លែងដែលពេលកំពុងរត់គេចពីសត្រូវ ស្នំព្រះនាងឈ្មោះនាងអំបានថ្វាយផ្កាដល់ព្រះនាងនៅក្រោមម្លប់ដើមជ្រឹង ។ វត្ដនោះមានឈ្មោះថា វត្ដអូជ្រឹង ។
នៅទីបញ្ចប់ ព្រះរាជាបានឱ្យគេសង់វត្ដមួយទៀតនៅគោកចំបក់ ត្រង់កន្លែងមួយដែលអ្វីៗទាំងអស់នៅជុំវិញព្រះរាជាកំពុងតែរំជើបរំជួល អ្នកទាំងអស់គ្នាកំពុងតែភ័យខ្លាច រាជាទតឃើញមេគោមួយក្បាលបំបៅកូន ធ្វើវាហី ជាហេតុធ្វើឱ្យព្រះអង្គមានសេចក្ដីក្លាហានឡើងវិញ ។ វត្ដនោះមានឈ្មោះថា វត្ដមេគោបំបៅកូន ។
បន្ទាប់មក ព្រះរាជាបានឱ្យគេសង់ដំណាក់មួយនៅក្បែរវត្ដចុងក្រោយនេះ រួចហើយទ្រង់ក៏ចាប់រៀបចំរចនាសម្ព័ន្ធរដ្ឋបាលរបស់ព្រះរាជាណាចក្រឡើងវិញ ប្រទានរង្វាន់ដល់អ្នកទាំងឡាយណាដែលធ្លាប់តាមដង្ហែព្រះអង្គដោយស្មោះស្ម័គ្រ ។ ទ្រង់បានចាត់តាំងចតុស្ដម្ភ គឺឧកញ៉ាយោមរាជ ឧកញ៉ាវាំង ឧកញ៉ាក្រឡាហោម និងឧកញ៉ាចក្រីឡើងវិញ បន្ទាប់មកមានរាជតេជោ និងមហាតលិកឆ្វេងស្ដាំគឺមហាទេព និងមហាមន្ដ្រី ។
ព្រះរាជាក៏បានចាត់តាំងផងដែរនូវមន្ដ្រី៥រូបសម្រាប់តាមបម្រើសម្ដេចព្រះទាវជាព្រះមាតុច្ឆា ក្នុងនោះមានឈ្មោះ សួស ជាអ្នកបានជួយសង្គ្រោះព្រះក្សត្រី ដែលមានឋានៈជាក្រឡាពាស ហើយដំឡើងឱ្យទៅជាថ្នាក់សម្ដេចចៅពញា ទទួលបានភូមិ៩ រួមទាំងខ្ញុំ និងអ្នកស្រុក ដែលរស់នៅក្នុងភូមិនោះទាំងអស់ (38) ជាកម្មសិទ្ធិ ។
មន្ដ្រី២រូប គឺអ្នកអ៊ីម ដែលបានចាប់កាន់អាវុធមុនគេ និងចៅជៃលី ដែលបានបង្កការលំបាកជាច្រើនដល់ព្រះរាជាណាចក្រត្រូវដាក់ទោសប្រហារជីវិតបង់ ម្នាក់ដោយជ្រមុជក្នុងទឹកស្រះ ម្នាក់ទៀតជ្រមុជក្នុងទឹកព្រែក ។
បន្ទាប់ពីផ្ដល់យុត្ដិធម៌រួច ព្រះរាជាបានយាងត្រលប់វិលមកគង់នៅឯឧត្ដុង្គ ជាព្រះរាជធានីវិញ ។
ពេលនោះនៅឯខែត្រស្រីសន្ធរមានរាជវង្ស២អង្គគឺ ព្រះអង្គអ្នកចន្ទ និងព្រះអង្គអ្នកអុក ដែលជាមិត្ដភក្ដិរបស់អតីតព្រះឧភយោរាជ បានដឹកនាំអ្នកស្រុកឱ្យបះបោរឡើង ហើយនាំគ្នាធ្វើដំណើរទៅកាន់ខែត្រព្រៃវែងជាទីកន្លែងដែលពួកកាន់សាសនាកាតូលិករស់នៅ ពួកនេះពីមុនដឹកនាំដោយលោកឪពុក សឺវ្រឺយ ។ ព្រះរាជាបានបញ្ជាឱ្យសម្ដេចព្រះស្រឡៅដឹកនាំទ័ពទៅបង្ក្រាបពួកនោះ ចាប់រាជវង្សទាំង២បានហើយធ្វើឃាតចោលនៅនឹងជ្រោយបន្លៀ រួចទ្រង់បានបែងចែកភូមិទាំង៩ជាកម្មសិទ្ធិរបស់រាជវង្សទាំង២ឱ្យទៅសម្ដេចពញាស្រឡៅ និងរាជវង្សផ្សេងៗទៀត (39) ។
ការបះបោរខាងលើនេះមានរយៈពេលប្រហែលជា៣ខែ ។ ក្រោយព្រឹត្ដិការណ៍នេះ ព្រះរាជាបានយាងចេញពីរាជធានីឧត្ដុង្គ មកគង់នៅឯកំពង់ក្រសាំង ត្រង់ទួលព្រះស្រីវិញ ។ នៅទួលក្រសាំងនេះព្រះអង្គបានចាត់តាំងគណៈរដ្ឋមន្ដ្រី ដោយរាប់បញ្ចូលទាំងបុរោហិត ចៅក្រមជាន់ខ្ពស់ ចៅហ្វាយឃ្លាំងទាំង៤ និងចៅហ្វាយស្រុកទាំង១០ថ្នាក់ ។ គឺនៅក្នុងភូមិទួលក្រសាំងនេះឯងដែលអាគោ ខ្ញុំរបស់ពញាភក្ដីសង្គ្រាមបានរៀបអាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយនាងអំ ភីលៀងដែលបានថ្វាយផ្កាមួយទងដល់ព្រះទាវ ហើយត្រូវបានលើកឱ្យធ្វើជាចៅហ្វាយខែត្រគោកសេះឡើង (40) ។
មានបញ្ហាមួយធំជាងបញ្ហាអាពាហ៍ពិពាហ៍នោះទៅទៀត ដែលធ្វើឱ្យគណៈរដ្ឋមន្ដ្រីឈឺក្បាល គឺបញ្ហាផ្លាស់ប្ដូររាជធានី ។ ក្រោយពីបានសាកសួរទីប្រឹក្សា ហោរា និងព្រះសង្ឃរាជរួចមក គេសម្រេចថារាជធានីទួលក្រសាំងនេះ មានប្រជាជនច្រើន ចង្អៀតណាស់ គួរដូររាជធានីទៅដាក់នៅឯបឹងក្បិនវិញ ។ ការផ្លាស់ប្ដូររាជធានីនេះប្រព្រឹត្ដទៅនៅឆ្នាំបន្ទាប់ ហើយរាជធានីថ្មីមានឈ្មោះថា ដំណាក់ ។
មានការបះបោរមួយទៀតកើតឡើងធ្វើឱ្យសភាពការណ៍ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រភាគខាងត្បូងល្អក់កករបន្ដិច ។ នោះគឺការបះបោររបស់ពួកចិននៅមីថ ក្រោមការអុជអាលរបស់ឈ្មោះ ហ៊ិញតាំ ជាជំនួយការម្នាក់របស់ឧត្ដមសេនីយ៍ឌួងង៉ាន់ឌីច ។ ពួកបះបោរបានសម្លាប់ឌួងង៉ាន់ឌីច រួចហើយលើកហ៊ិញតាំឱ្យធ្វើមេ និងប្រកាសទឹកដីម្ដុំនោះជាក្សត្រប្រទេសមួយឯករាជ្យ ។ ពួកបះបោរបានស្លដែកចាក់ធ្វើកាំភ្លើងធំ និងកេណ្ឌបានទូកក្ដារបានជាច្រើន ។ គេបិទផ្លូវចរាចរ បង្កើតគយយាមល្បាត ហើយឃាត់ពួកខ្មែរឱ្យបង់ប្រាក់លោះ ។
ព្រះរាជាកម្ពុជាឈ្វេងយល់ថា ពួកចិននេះនឹងមកវាយប្រហារព្រះរាជាណាចក្រនៅថ្ងៃណាមួយជាមិនខាន ទើបទ្រង់បញ្ជាឱ្យគេសង់កំពែងការពារនៅភ្នំពេញនៅបាក់ណាម និងនៅគោប៊ីច រួចហើយបានឱ្យគេធ្វើធ្នស់បិទទន្លេ នៅត្រង់បាណាម ដោយចងក្បូននឹងច្រវាក់មាំៗ ។
ព្រះឧភយោរាជអង្គនន់ ពេលនោះទ្រង់គង់នៅឯព្រៃនគរ ។ ទ្រង់មានពិភាល់ខ្លាំងណាស់នឹងការបះបោររបស់ពួកចិននេះ ដែលគ្មានសម្ព័ន្ធភាពអ្វីជាមួយព្រះអង្គទេ ក៏សំណូមពរសុំជំនួយពីពួកអាណ្ណាម ។ ពេលនោះពួកអាណ្ណាមប្រុងប្រៀបតែនឹងប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយកម្ពុជាទៅហើយ បានហៅហ៊ិញតាំឱ្យមកចុះចូលនឹងខ្លួន រួចឱ្យដឹកទ័ពដើរមុខ ។ ហ៊ិញតាំពេលនោះរីករាយណាស់នឹងបានត្រូវគេទទួលស្គាល់ ចាត់ទុកដូចជាស្ដេច ក៏ចាប់ចេញដំណើរ ហើយធ្លាក់ចូលក្នុងអន្ទាក់របស់ពួកអាណ្ណាម ដែលមានទូកសំពៅច្រើនលើសលុបព័ទ្ធជិតជុំ ។ ហ៊ិញតាំ ក៏ត្រូវពួកអាណ្ណាមចាប់បាន រួចសម្លាប់ចោលទៅ ឯបន្ទាយទាំងឡាយក៏ត្រូវគេបំផ្លាញចោលគ្មានសល់ ។ អាណានិគមចិននៅមីថក៏ត្រូវបានគេប្រគល់ឱ្យអុងប៉ាងចិននៅបារាជឈ្មោះ ត្រាន់ កាន់កាប់គ្រប់គ្រងវិញ ។
ទ័ពអាណ្ណាមក្រោយពីបានកម្ទេចទ័ពពួកបះបោរចិននៅ មីថ រួចហើយ មិនបានឈប់នៅស្ងៀមទេ ។ បានបន្ដដំណើរមកវាយដណ្ដើមយកភ្នំពេញទៀត រហូតទាល់តែបាន ។
ព្រះរាជាកម្ពុជាបានភៀសព្រះកាយមកគង់នៅឯកំពង់ហ្លួង លើច្រាំងខាងស្ដាំទន្លេសាប ត្រឹមឧត្ដុង្គ រួចទ្រង់បានផ្ញើទូតមកសុំចរចាសន្ដិភាព ។ ប៉ុន្មានថ្ងៃក្រោយមក សន្ធិសញ្ញាសន្ដិភាពរវាងកម្ពុជា និងអាណ្ណាម ក៏បានត្រូវចុះហត្ថលេខាជាថ្មី ដោយកំណត់ឱ្យកម្ពុជាលើកសួយសារអាករថ្វាយព្រះរាជាអាណ្ណាមជារៀងរាល់ឆ្នាំ ។
មានការនិទានតៗគ្នាថា ក្បួនច្បាប់ផ្សេងៗរបស់ព្រះរាជាណាចក្របានត្រូវខ្ចាត់ខ្ចាយរប៉ាត់រប៉ាយបាត់អស់ជាមួយនឹងការបាក់បែកលង្វែកកាលពីឆ្នាំ១៥៩៣ ធ្វើឱ្យពួកចៅក្រមមានការលំបាកណាស់ក្នុងការកាត់សេចក្ដី ព្រោះគ្មានអ្វីជាសំអាង កាត់សេចក្ដីទៅតាមតែការចងចាំប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រះរាជាមុនៗបានបញ្ជាឱ្យខិតខំប្រមែប្រមូលក្បួនច្បាប់ទាំងអស់ពីតាមបណ្ដាខែត្រ និងវត្ដអារាមឡើងវិញដែរ ហើយគេប្រមូលបានមកវិញជាច្រើន ក៏ប៉ុន្ដែក្បួនច្បាប់ទាំងអស់នោះមិនត្រូវគ្នាទេ មួយចំនួនប្រែខុសច្បាប់ដើមដោយការចម្លងតៗគ្នាមក ។ ដោយពិនិត្យឃើញដូច្នេះ ព្រះរាជាបានចេញបញ្ជាឱ្យប្រមូលក្បួនច្បាប់ទាំងអស់យកមកសិក្សាប្រៀបធៀបគ្នាមើល ហើយបើចាំបាច់ទ្រង់ឱ្យធ្វើវិសោធនកម្ម ។ ទ្រង់បានបន្ទុកបណ្ដាក់ឱ្យអ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិត៦រូបធ្វើការសើរើ ពិនិត្យច្បាប់ទាំង១២ក្បាលឡើងវិញ ។ ពួកអ្នកប្រាជ្ញបណ្ឌិតបានធ្វើការងារនេះសម្រេចក្នុងរយៈពេល៥ឆ្នាំ រួចហើយព្រះជ័យជេដ្ឋាក៏ប្រកាសឱ្យប្រើ ។
មានសេសសល់ច្បាប់នេះរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃចំនួន២ច្បាប់ដែលមានភស្ដុតាងបញ្ជាក់អំពីការសើរើពិនិត្យឡើងវិញនេះគឺ ក្រមចោរ រៀបរៀងតាំងពីឆ្នាំ៩៨៣នៃចុល្លសករាជត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជ១៦២១ និងក្រមសុភាធិបតី រៀបរៀងពីឆ្នាំ៩៨០នៃចុល្លសករាជត្រូវនឹងគ្រិស្ដសករាជ១៦១៨ ។ ច្បាប់ផ្សេងៗទៀតដែលមើលទៅប្រហែលជារៀបរៀងឡើងក្នុងសម័យកាលនោះដែរ ប៉ុន្ដែមិនមានបញ្ជាក់ឈ្មោះព្រះរាជា ឬកាលបរិច្ឆេទច្បាស់លាស់ គឺប្រហែលជាត្រូវបានគេសើរើពិនិត្យឡើងវិញជាច្រើនដង (41) ។
ក្រមចោរមានសេចក្ដីបញ្ជាក់ឱ្យឃើញច្បាស់អំពីព្រះរាជបញ្ជាឱ្យសើរើពិនិត្យឡើងវិញ «ព្រះរាជាជ័យជេដ្ឋា ដែលសោយរាជ្យនៅរាជធានីឧត្ដុង្គ មានព្រះទ័យសន្ដោសត្រាប្រណីដល់រាស្ដ្ររបស់ព្រះអង្គ ។ ព្រះអង្គឈ្វេងយល់ថាទណ្ឌកម្មដែលដាក់ទៅលើពួកឧក្រិដ្ឋថ្នាក់លេខ១នោះមានសភាពធ្ងន់ធ្ងរព្រៃផ្សៃខ្លាំងពេកណាស់ ទ្រង់មានព្រះទ័យចង់ឱ្យលុបចេញវិញ ។ ដោយហេតុនេះ ទ្រង់បានបញ្ជាឱ្យយកទណ្ឌកម្មដែលបានកំណត់ឱ្យដាក់លើឧក្រិដ្ឋកម្មថ្នាក់លេខ២ មកដាក់លើឧក្រិដ្ឋកម្មថ្នាក់លេខ១ ហើយយកទណ្ឌកម្មសម្រាប់ឧក្រិដ្ឋកម្មថ្នាក់លេខ៣ មកដាក់លើឧក្រិដ្ឋកម្មថ្នាក់លេខ២វិញ ។ល ។» សេចក្ដីត្រង់នេះមានន័យថា លុបបំបាត់ទណ្ឌកម្មប្រហារជីវិតបង់ ។ យើងបានឃើញពីខាងលើរួចមកហើយថា មានស្ដេចលាវមួយអង្គគឺ ហ្វាងោម ក៏បានបញ្ជាឱ្យលុបទណ្ឌកម្មនេះចោលដែរ ដោយទ្រង់ពន្យល់ថា គេមិនត្រូវសម្លាប់មនុស្សដែលបានសម្លាប់គេនោះទេព្រោះវានឹងធ្វើឱ្យមានមរណភាពមួយថែមទៀត ។
ក្រោយមក មានច្បាប់មួយទៀតបានកែច្បាប់ព្រះជ័យជេដ្ឋា ដោយប្រែដាក់ឱ្យមានទោសប្រហារជីវិតឡើងវិញ ។ ច្បាប់នោះរៀបរៀងឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៦០ ។ ខ្ញុំជឿថាច្បាប់ឆ្នាំ១៦២១មិនត្រូវបានគេគោរពតាមប៉ុន្មានទេ បើយ៉ាងហោចណាស់ក៏ក្នុងការអនុវត្ដដែរ ។ ជាក់ស្ដែងគឺមានរឿងរ៉ាវទាក់ទងទៅនឹងសម្ដេចព្រះទាវក្សត្រី ដែលមានលើកឡើងនៅក្នុងច្បាប់ទំនៀមពីបុរាណ ក្នុងនោះមាននិយាយអំពីករណីមនុស្សជាច្រើនដែលត្រូវប្រហារជីវិតដោយកាត់ក្បាល (42) ។
ទោះជាយ៉ាងណាក្ដី ប្រហែលជា៧០ឆ្នាំក្រោយមក គឺនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៩០ ព្រះជ័យជេដ្ឋាដែលយើងកំពុងតែសិក្សានេះ ទ្រង់បានបញ្ជាឱ្យគេពិនិត្យច្បាប់ឆ្នាំ១៦២១ទាំង១២ច្បាប់ឡើងវិញ រួចបានប្រទាននាមឱ្យថា «ច្បាប់ព្រះជ័យជេដ្ឋា» ប៉ុន្ដែឱ្យដាក់កាលបរិច្ឆេទត្រឹមឆ្នាំ១៦៧៥ ជាឆ្នាំដែលព្រះអង្គឡើងសោយរាជ្យ ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៦៨១គឺ១ឆ្នាំបន្ទាប់ពីច្បាប់ទាំងឡាយបានត្រូវប្រកាសឱ្យប្រើរួចហើយ ព្រះឧភយោរាជអង្គនន់ បានយាងត្រលប់ចូលមកក្នុងស្រុកខ្មែរវិញ ហើយក៏សុគតទៅនៅស្រីសន្ធរ ។ ពេលនោះព្រះអង្គមានព្រះជន្ម៣៧ព្រះវស្សា និងកាន់អំណាចបាន១ឆ្នាំ ហើយការបះបោររបស់ព្រះអង្គមានរយៈពេលពី១៥ទៅ១៦ឆ្នាំ ។ ពេលនោះ ព្រះរាជាទ្រង់គង់នៅឯបឹងក្បិន ។ មិនយូរប៉ុន្មានក្រោយមក ទ្រង់បានយាងត្រលប់មកគង់នៅឯឧត្ដុង្គវិញ ។
រាជពង្សាវតារបានរៀបរាប់ថា នៅក្នុងឆ្នាំ១៦៩២ ព្រះរាជវង្សានុវង្សរបស់ព្រះរាជានគរចាម្ប៉ាបាននាំគ្នាយាងមកដល់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ដោយមានទាំងសេនាហែហម៥ពាន់នាក់មកជាមួយផង ដើម្បីសុំជ្រកកោនជាមួយព្រះរាជាកម្ពុជា ។ ព្រះជ័យជេដ្ឋា បានប្រទានដីធ្លី និងអនុញ្ញាតឱ្យពួកនោះរស់នៅជិតលង្វែក ។
មួយឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀត ច្បាប់អយ្យកោទាក់ទិនទៅនឹងស្ថានសម្រាលទោសបានត្រូវប្រកាសឱ្យប្រើ ។ ហើយច្បាប់មន្ទីររដ្ឋបាល គឺច្បាប់ទាក់ទងនឹង «កងរក្សាព្រះអង្គ» ដែលមិនមែនជាច្បាប់យើងមានសព្វថ្ងៃ តែជាច្បាប់មួយចាស់ជាង ដែលគេបានធ្វើវិសោធនកម្មជាច្បាប់ថ្មីនេះ ក៏ត្រូវបានប្រកាសឱ្យប្រើផងដែរ ។ តាមច្បាប់នេះ អ្នកស្រុកមិនត្រូវចងត្រដោកគោទេនៅពេលបររទេះកាត់រាជធានី មិនត្រូវបាំងឆត្រពេលជិះរទេះ មិនត្រូវក្រៀវគោ មិនត្រូវកាប់សម្លាប់គោយកសាច់បរិភោគទេ រទេះក៏មិនឱ្យលាបពណ៌ឆើតៗចន្ទោល រទេះមិនឱ្យដាក់ចង្កំពណ៌មាសដែរ ។
បីឆ្នាំម្ដងអ្នកស្រុកត្រូវបង់ពន្ធរទេះ និងគោចំនួនស្មើនឹង១ភាគ១០ ហើយព្រះរាជាបានសម្រេចថាគោណាដែលមានសម្បុរពព្រុសដូចរោមលលកត្រូវដកហូតទុកជាព្រះរាជទ្រព្យ ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៦៩៥ ព្រះរាជាដែលមានព្រះជន្ម៣០ព្រះវស្សា ហើយសោយរាជ្យសម្បត្ដិតាំងពីទ្រង់មានព្រះជន្ម២០ព្រះវស្សាម្ល៉េះ បានដាក់រាជថ្វាយដល់ព្រះភាគិនេយ្យ ព្រះឧទ័យ ដែលមានព្រះជន្ម២២ព្រះវស្សា (43) ។
No comments:
Post a Comment