ទំព័រនេះ ខ្ញូំសូមធ្វើការសង្ខបដូចតទៅ៖ ជ័យវរ្ម័នទី ១ បង្រួបបង្រួម ចេនឡាទឹក និង ចេនឡាគោក ។ជ័យវរ្ម័នទី ២ រំដោះជាតិ អាណាចក្រខែ្មរ ចេញពី អាណានិគម ឥណ្ឌូនេស៊ី ម៉ាឡេស៊ី។ ជ័យវរ្ម័នទី ៣ រក្សាសន្តិភាព រក្សាទឹកដីក្នុងនគរ ។ ជ័យវរ្ម័នទី ៤ រំដោះជាតិចេញពី អាណានិគមចាម (ចម្បារ) ។ ជ័យវរ្ម័នទី ៥ រំដោះជាតិចេញពី អំណាចពួក សៀម ថៃ គឺភៀសខ្លួនពី តំបន់គ្រប់គ្រងពួក សៀម ចូលមក បន្ទាយស្រី កោះកេរ្តិ។ ជ័យវរ្ម័នទី ៦ ភៀសខ្លួន ពីសៀម ដូចស្តេច ជ័យវរ្ម័នទី ៥ ដែរ។ ជ័យវរ្ម័នទី ៧ រំដោះជាតិចេញពី អាណានិគម ចម្បារ និង លើកទ័ពចូលគ្របគ្រងនគរចម្បារ បន្ទាប់ ដកទ័ពជាង ១ លាននាក់ថយមកវិញ ដោយសារ ចម្បារ សហការណ៍ជាមួយទ័ព ម៉ុងហ្គោលី។ ចៅ ពញ្ញាយ៉ាត ដករាជធានី ពី អង្គរវត្តមក ភ្នំពេញ ព្រោះ ទ៏ពសៀម ថៃមានកម្លាំងឈ្លានពានកម្ពុជា។ អានបន្ថែម តំបន់ភ្នំគូលេន
.jpg)
- ជ័យវរ្ម័នទី ៧ (អង់គ្លេស: Jeyvaraman VII) (សំស្ក្រឹត: Jayavarman VII) (ប្រ.ស|គ.ស ១១២៥-១២១៩) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១១៨១-១២១៥) អង្គរវត្ត រត់ភៀសខ្លួនចេញពី នគរចម្បារ
- ជ័យវរ្ម័នទី ៦ (អង់គ្លេស: Jayavarman VI) (Kh-Pronoun: Jeyvaraman VI) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១១០៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១០៨០-១១០៧) អង្គរវត្ត រត់ភៀសខ្លួនចេញពី នគរ សៀម
- ជ័យវរ្ម័នទី ៥ (អង់គ្លេស: Jeyvaraman V) (សំស្ក្រឹត: Jayavarman V) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-១០០១) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ៩៦៨-១០០១) ក្រោយគ្រងរាជសម្បត្តិផ្លូវការណ៍ក្នុងឆ្នាំ ៩៦៨ នៃគ.សករាជ ទ្រង់មានព្រះបរមនាមថា "វ្រះបាទ ធូលីជេងវ្រះកម្រតេងអញ ឝ្រីជយវម៌្មទេវ" បន្ទាយស្រី ខេត្ត សៀមរាប
- ជ័យវរ្ម័នទី ៤ (អង់គ្លេស: Jeyvaraman IV) (សំស្ក្រឹត: Jayavarman IV) (ប្រ.ស|គ.ស ០០០-៩៤២) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ៩២៨-៩៤២) ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៤ ទ្រង់មានបុត្រា ២អង្គព្រះនាម ហស៌វរ្ម័នទី២ ជាបុត្រច្បង និង រាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ។ "រាជធានីកោះកេរ្តិ៍" ស្រុក គូលេន ព្រះវិហារ
- ជ័យវរ្ម័នទី ៣ (អង់គ្លេស: Jeyvaraman III) (សំស្ក្រឹត: Jayavarman III) (ប្រ.ស|គ.ស ៨១២-៨៧៧) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ៨៣៥-៨៧៧) មិនមានកំណត់ត្រារៀបអភិសេក និង មិនមានកំណត់ត្រាអំពីបុត្រស្នងរាជ្យឡើយ ។ ក្រោយទទួលរាជសម្បត្តិគ្រងរាជទ្រង់មានព្រះបរមនាមថា "វ្រះបាទ ធូលីជេង វ្រះកម្រតេង អញ ឝ្រីជយវម៌្មទេវ" ប្រែជាខេមរៈភាសា "ព្រះបាទដែនដីខាងជើង ព្រះកម្រតែងអញ ព្រះស្រីជ័យវរ្ម័នទេវៈ" ដែលមានរាជធានីឈ្មោះ "ហៈរិហៈរាល័យ" (Kh-pronoun: Hariharealay) & (Foreingners text: Hariharālaya) នៅ តំបន់រលួស ខេត្តសៀមរាប ។
- ជ័យវរ្ម័នទី ២ (អង់គ្លេស: Jeyvaraman II) (សំស្ក្រឹត: Jayavarman II) (ប្រ.ស|គ.ស ៧៧០-៨៥០) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ៨០២-៨៣៥) ព្រះអង្គជាស្ដេចខ្មែរដ៏ខ្លាំងពូកែមួយព្រះអង្គដែលរើបំរាសពីការត្រួតត្រា របស់រាជវង្ស សៃលេន្ត្រៈ ដែលមកពីកោះជ្វា (អង់គ្លេស: Java) នៃប្រទេស ឥណ្ឌូណេស៊ី បច្ចុប្បន្ន ។ ហើយព្រះអង្គបានធ្វើលទ្ធិ ព្រះសិវៈនិយម ដែលតាំងខ្លួនជាស្ដេចចក្រ នៃភាសា សំស្ក្រឹត វ្រះបាទធូលិជេង វ្រះកម្រតេងអញ ឝ្រិ ជយវម៌្មកេរស្វរៈ ប្រែជាភាសាខ្មែរបច្ចុប្បន្ន ព្រះបាទដែនដីខាងជើង ព្រះកម្រតែងអញ គឺ ជ័យវរ្ម័នទេវរាជ។ ដែលព្រះអង្គបានប្រកាសឯករាជពីពួកជ្វា និង តាំងខ្លួនជាស្ដេចចក្រ នៃ អាណាចក្រកម្ពុជៈទេស ឆ្នាំ៨០២ នៃ គ.ស ។ ភ្នំគូលេន ខេត្ត សៀមរាប
- ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី ១ (ឆ្នាំ៦៥៥-ឆ្នាំ៦៨១នៃគ.ស ( តំបន់ ចេនឡាទឹក និង ចេនឡា គោគ )
៩៦៨ -១០០១ ជ័យវរ្ម័នទី៥
៦. ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦ (៩៦៨-១០០២)
ព្រះរាជា ដែលសោយរាជ្យបន្ដពីព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន គឺព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទស្រីជ័យវរ្ម័នទី៦ ដែលជាព្រះរាជាកែទម្រង់ ឬប្រត្យាស្ថាបនិក និងជាព្រះរាជាពូកែខាងធ្វើសង្គ្រាម តែមានអធ្យាស្រ័យល្អ ។ សិលាចារឹកព្រះឥន្ទ្រកោសិយបានដំណាលថា «ព្រះ អង្គ បានរៀបចំឱ្យមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ល្អក្នុងវណ្ណៈ ប្រៀបបីដូចជារៀបចំឡើងដោយព្រះព្រហ្មផ្ទាល់ ។ ព្រះអង្គប្រកបទៅដោយទេពកោសល្យ និងមានព្រះហត្ថាកាន់កងចក្រ ។ នៅពេលទ្រង់ចេញដំណើរម្ដងៗ សន្ធឹកជើងកងទ័ពរបស់ព្រះអង្គ ធ្វើឱ្យកក្រើកផែនដី និងព្រៃភ្នំទាំងឡាយ ប្រៀបបាននឹងមហាសាគរដែលត្រូវរញ្ជួយដោយព្យុះខ្យល់» ដូច្នោះដែរ ។
ពេល នោះ «សន្ធឹកស្គរលាយឡំជាមួយសំឡេងកងរំពងរបស់គងឃ្មោះធ្វើអំពីស្ពាន់ និងត្រែ ខ្លុយ ស័ង្ខ… ធ្វើឱ្យពួកសត្រូវភ័យបាក់បបខ្លបខ្លាចជាខ្លាំង» ។ សិលាចារឹកក៏បានលើកពីព្រះអង្គដែរថា ទ្រង់បានដុតបំផ្លាញប្រទេសទាំងឡាយណាដែលព្រះអង្គធ្វើសង្គ្រាមជាមួយ ដោយនិយាយថា «អណ្ដាតភ្លើងនៃការបូជាដែល កើត ឡើងពីប្រតិបត្ដិការរបស់ព្រះអង្គ បង្កបានជាផ្សែងធំវែង ប្រៀបបាននឹងទង់ជ័យចម្បាំង ធ្វើឱ្យសត្រូវភ័យខ្លាច ហើយរត់គេចចេញបាត់អស់ បើទោះជាអង់អាចយ៉ាងណាក៏ដោយ» ។ ព្រះអង្គគួរឱ្យខ្លាចខ្លាំងណាស់ នៅពេលដែលទ្រង់ខ្ញាល់ៈ «កាល ណាព្រះអង្គគ្រហឹមដូចរាជសីហ៍ពេលមានកំហឹង ព្រះរាជាជាសត្រូវទាំងឡាយរត់គេចចូលព្រៃជ្រៅ ប្រៀបបាននឹងសត្វឈ្លូសដ៏កំសាក ។ នៅពេលដែលព្រះអង្គលើកដាវដ៏មុតថ្លា ប្រឡាក់ទៅដោយឈាម ដែលហូរចេញពីសិរសាសត្រូវ គេឃើញព្រះអង្គដូចជាព្រះនាងជ័យជម្នះដ៏ស្រស់ស្អាតដែលមានព្រះ ហស្ដ និងព្រះបាទក្រហមទៅដោយលម្អងផ្កា» ។
សិលាចារឹកដដែលបាននិយាយថែមទៀតថា «ព្រះ ហស្ដព្រះអង្គដែលប្រៀបបាននឹងស្ពានយុត្ដិធម៌ ឆ្លងកាត់មហាសាគរដ៏ស្មោកគ្រោកនៃសតវត្សរ៍ … មានរាងសង្ហាស្រស់ប្រិមប្រិយ ស្អាតលើសពីព្រះនាងកាមទេព ហើយធ្វើឱ្យពិភពលោកនេះមានពន្លឺប្រៀបបីដូចព្រះចន្ទកំពុងរះ» ។
ដូច ជាព្រះរាជាមុនៗ ចាប់តាំងពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៣មក ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦ ក៏មានបុរោហិតសម្រាប់រៀបចំពិធីបូជាថ្វាយព្រះទេវរាជផងដែរ ។ បុរោហិតរបស់ព្រះអង្គគឺ ស្ដែងអញអត្មៈសិវៈ ដែលជាបុរោហិតរបស់ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នជាព្រះវររាជបិតា ។ ទ្រង់ក៏មានរដ្ឋមន្ដ្រីមួយរូបជាអ្នកកាន់ពុទ្ធសាសនា ដែលធ្លាប់បានបម្រើព្រះបិតាដែរ ហើយដែលទ្រង់មានទំនុកទុកចិត្ដជាខ្លាំង ។ រដ្ឋមន្ដ្រីនោះមានឈ្មោះថា គ្រិត្ដិបណ្ឌិត បានធ្វើការជួសជុលព្រះពុទ្ធបដិមាដែលត្រូវគេបំផ្លិចបំផ្លាញ ប្រហែលជាក្នុងសម័យមានវិបត្ដិសាសនា ហើយក៏បានសាងសង់ព្រះពុទ្ធបដិមាថ្មីៗជាច្រើន ។ ព្រះរាជាបានប្រគល់ឱ្យមន្ដ្រីនេះរៀបចំតុបតែងរាជធានីថែមទៀត ។
ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៦ បានជំរុញឱ្យមានការអនុគ្រោះកាន់តែខ្លាំង ។ វាហាក់ដូចជាព្រះអង្គមានបំណងចង់ផ្ដល់សិទ្ធិឱ្យពុទ្ធសាសនា និងផ្ដល់សន្ដិភាពខាងជំនឿដល់ប្រជានុរាស្ដ្រដោយទាញសាសនាទាំងពីរមក ជិតគ្នាពោលគឺឱ្យព្រាហ្មណ៍បុរោហិតនៃពិធីទេវរាជគោរពព្រះពុទ្ធ ហើយឱ្យពុទ្ធសាសនិកជនគោរពព្រះទេវរាជវិញ ។ ធ្វើយ៉ាងនេះ គឺចង់បង្រួបបង្រួមសាសនាទាំងពីរមកតែមួយ ដោយចាត់ទុកព្រះពុទ្ធស្មើនឹងអាទិទេពមួយអង្គនៃព្រហ្មញ្ញសាសនា ហើយបើទោះជាសាសនាទាំងពីរមានទ្រឹស្ដីខុសគ្នាខ្លាំងយ៉ាងណាក៏ដោយ គឺឱ្យទាំងព្រាហ្មណ៍ ទាំងប្រជាជន ទៅធ្វើពិធីបូជាព្រះសិវៈ និងព្រះនាងកាលី ទាំងអស់គ្នា រួចហើយនាំគ្នាទៅថ្វាយបង្គំបដិមាព្រះពុទ្ធ ដែលធ្លាប់បានបង្ហាត់បង្រៀនអំពីបរមត្ថវិជ្ជា សន្ដិភាពផ្លូវចិត្ដ ឧបេក្ខាចិត្ដចំពោះវត្ថុទាំងឡាយលើលោក និងការលះបង់ចោលនូវការសប្បាយគ្រោតគ្រាតនៃផែនដីនេះ ។ គឺជាចេតនារំលាយសាសនាចូលគ្នាដ៏ចម្លែក ប្រហែលដោយស្ថានភាពនយោបាយផ្ទៃក្នុងហើយមើលទៅ ជាពិសេស គឺឥទ្ធិពលកាន់តែកើនឡើងនៃព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងស្រទាប់អ្នកទីក្រុង ក៏ដូចជាអ្នកស្រែចម្ការ និងរាជបរិពារ ។
ចំណុច មួយទៀតដែលខ្ញុំចង់បញ្ជាក់អំពីរជ្ជកាលនេះគឺនារីៗ បើហោចណាស់ក៏ម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ហើយក៏អាចមានបុត្រីរបស់ពួកព្រាហ្មណ៍ និងសេនាបតីខ្លះផងដែរ ដែលបានរៀនសូត្រអាចចេះអានសៀវភៅបាន ។ សិលាចារឹកព្រះឥន្ទ្រកោសិយបានឱ្យដឹងថា មេក្រុមលេខាផ្ទាល់របស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦ គឺព្រះនាងប្រាជ្ញា ដែលជាព្រះអគ្គមហេសីមួយអង្គរបស់ព្រះបិតាព្រះអង្គ ។
ព្រះរាជាអង្គនេះទ្រង់សុគតទៅនៅឆ្នាំ១០០២នៃគ្រិស្ដសករាជ ត្រូវនឹងមហាសករាជ៩២៤ ។ ទ្រង់មានព្រះមរណនាមថា បរមវីរៈលោក មានន័យថា ជាភៀវរបស់ព្រះបរមអគ្និ ។
៥. ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ (៩៤៤-៩៦៨)
ព្រះបាទ រាជេន្ទ្រវរ្ម័ន ជាព្រះរាជបុត្រាច្បងរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ និងត្រូវជាព្រះរៀមរបស់ព្រះរាជាមុន ។ ទ្រង់ប្រកបទៅដោយព្រះសម្ពស្សល្អក្រៃលែង ។ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ៩៤៤ ហើយបាននាំព្រះរាជវង្សរាជបរិពារ និងទេវរាជ ព្រមទាំងព្រាហ្មណ៍បុរោហិតត្រលប់មកគង់នៅនគរស្រីយសោធរបុរៈ(អង្គរ ធំ) វិញ ដែលត្រូវបោះបង់ចំនួន១៦ឆ្នាំមកហើយ ។ ព្រះអង្គបានធ្វើឱ្យរាជធានីនេះ «ប្រែ ក្លាយ ទៅជាល្អសម្បើម និងស្រស់ប្រិមប្រិយ ដោយសង់ផ្ទះធ្វើអំពីមាសចាំងផ្លេក និងសង់វាំងរំលេចទៅដោយត្បូងថ្ម ប្រៀបបានទៅនឹងប្រាសាទរបស់ព្រះមហេន្ទ្រៈសង់នៅលើដី» (5)។
នៅ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះរាជាអង្គនេះ ដែលមានរយៈពេល២៤ឆ្នាំ មានអភិជនម្នាក់មានគោរមងារជា កម្រតេងឈ្មោះថា នគៈគុលៈ បានសាងសង់ប្រាសាទជាច្រើនឧទ្ទិសដល់ព្រះសិវៈ និងមានរដ្ឋមន្ដ្រីម្នាក់ទៀតឈ្មោះថា កវិន្ទ្ររិមត្ថនា ជាអ្នកសម្បូរទ្រព្យសម្បត្ដិដូចជាខ្សែក្រវាត់ ថូទឹក គ្រែស្នែង ក្រវិល ។ល ។ បានសាងសង់ព្រះបដិមាព្រះពុទ្ធមួយចំនួន ។ ព្រះរាជាផ្ទាល់ បានកសាងប្រាសាទមេបុណ្យនៅចំកណ្ដាលអាងទឹកមួយ រួចសាងបដិមា វិរញ្ចៈមួយ បដិមាទេវីមួយ ឥសៈ (សិវៈ) មួយ សរិង្គិន (វិស្ណុ) មួយ និងលិង្គព្រះសិវៈមួយ ។
សិលាចារឹកព្រះឥន្ទកោសិយបានលើកសរសើរព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នថាជា «ទី គោរពបូជានៃព្រះរាជាទាំងឡាយ ទ្រង់ជាស្ដេចអបរាជ័យ និងតែងតែមានជ័យជម្នះជានិច្ចលើខ្មាំងសត្រូវ ។ ទ្រង់ប្រៀបបានទៅនឹងរតនវត្ថុនៅលើកំពូលមកុដនៃព្រះរាជាទាំងអស់នៅ លើផែនដីនេះ ។ ជ័យជម្នះរបស់ព្រះអង្គល្បីរន្ទឺទៅគ្រប់ទិសទី» ។ ទាំងអស់នេះ ហាក់ដូចជាបញ្ជាក់ថា ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន បានធ្វើសង្គ្រាមជាច្រើន ហើយបានដេញវាយសត្រូវរហូតដល់ក្នុងផ្ទៃប្រទេសគេទៀតផង ។
សិលាចារឹកបាទជុំនៅក្នុងខែត្រសៀមរាបបាននិយាយថា «ព្រះ នាងលក្ស្មី ដែលជានារីល្អលើសស្ដ្រីទាំងឡាយក្នុងភពទាំងបី ទ្រង់នឿយណាយជាខ្លាំងនឹងការថ្នាក់ថ្នមរបស់ពួកសុរៈ និងអសុរៈ ហើយបែរមកជាប់ចិត្ដនឹងព្រះភ័ក្ដ្រដ៏ស្រស់ប្រិមប្រិយរបស់ព្រះ អង្គ ដើម្បីក្រេបជញ្ជក់យកទឹកដមនៃសម្ពស្សរបស់ទ្រង់វិញ ។ ព្រះនាងពឹងផ្អែកមកលើព្រះវិស្ណុលើដីនេះ ដែលពោរពេញទៅដោយសេចក្ដីក្លាហានកម្រិតកំពូល នៅពេលដែលធូលីហុយទ្រលោមឡើង បានបង្កជាភាពងងឹតសូន្យសុងមួយដូចពេលយប់» ។
«ទ្រង់ជាសត្វសិង្ហក្នុងចំណោមព្រះរាជាទាំងឡាយ និងជាសត្វសិង្ហនៃមនុស្សជាតិ» ។ ទ្រង់បានវាយយកនគរចាម្ប៉ានៅឆ្នាំ៩៦០ គឺនៅក្នុងរជ្ជកាលស្ដេចចាម ព្រះបរមេស្វរវរ្ម័ន ឬក៏ក្នុងរជ្ជកាលព្រះរាជាដែលសោយរាជ្យបន្ទាប់ តែគេមិនបានស្គាល់ព្រះនាមទេ ។ សិលាចារឹកបក្សីចាំក្រុងបានលើកសរសើរពីព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន ថា «ព្រះអង្គប្រៀបបានទៅនឹងព្រះអគ្គី ដែលដុតរោលរាល់រាជាណាចក្របច្ចាមិត្ត ជាពិសេស គឺនគរចាម្ប៉ា» ។ បន្ថែមពីលើនោះ ឯកសារប្រវត្ដិសាស្ដ្រចិនបានបញ្ជាក់ថា កម្ពុជាសម័យនោះជាមហាអំណាចមួយមានព្រះរាជាចំណុះច្រើនជាង៦០ព្រះ អង្គ ។
មានសិលាចារឹកចាមមួយ គឺសិលាចារឹកពោធិនគរ បានរៀបរាប់ថា នៅក្នុងសង្គ្រាមជាមួយចាម ពួកខ្មែរដែល «ពោរពេញទៅដោយសេចក្ដីលោភលន់ និងបាបធម៌» បានលួចយកទៅនូវព្រះបដិមាព្រះភគវាទិ ធ្វើអំពីមាស «មានពន្លឺត្រចះដូចព្រះច័ន្ទពេញវង់លើវេហាស៍ និងបានលះបង់ព្រះកាយក្នុងការដឹកនាំនគរចាម្ប៉ា ដែលស្ដេចស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន» បានកសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ៩១៨ដាក់ក្នុងព្រះវិហារ ។ សិលាចារឹកនោះបានបន្ថែមទៀតថា «ពួកខ្មែរនោះ ក្រោយមកត្រូវស្លាប់អស់» ក៏ប៉ុន្ដែ មិនបានបញ្ជាក់ថា តើស្លាប់ដោយរបៀបណាទេ (6) ។
នៅ សម័យនោះឯកសារចិនបានហៅរាជាណាចក្របង្រួបបង្រួមទាំងពីរថា ជាមឡាប់ ប្រហែលដោយយកព្យាង្គដំបូងនៃឈ្មោះរាជធានីចាម្ប៉ាគឺ ជាមចេន ដាក់ភ្ជាប់នឹងព្យាង្គក្រោយរបស់ឈ្មោះកម្ពុជាគឺ ចិនឡាប់ ។ ក៏ប៉ុន្ដែ នគរចាម្ប៉ាប្រហែលជាមិនបាននៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់កម្ពុជាយូរទេ ពីព្រោះថាមានស្ដេចចាមមួយអង្គបានសាងសង់ព្រះបដិមាព្រះភគវាទិ ឡើងវិញតែអំឡុងពេលប្រាំឆ្នាំក្រោយដែលពួកខ្មែរលួចយកទៅតែ ប៉ុណ្ណោះ ។
ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន (7) បានសុគតនៅឆ្នាំ៩៦៨នៃគ្រិស្ដសករាជ ត្រូវនឹងមហាសករាជ៨៩០ ហើយមានព្រះមរណនាមថា សិវលោក មានន័យថា ទ្រង់ជាភ្ញៀវរបស់ព្រះសិវៈ ។
៩៦៨ -១០០១ ជ័យវរ្ម័នទី៥៖ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៥ (ប្រសូតនៅ គ.ស ៩៣០-១០០១) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ៩៦៨-១០០១) ទ្រង់បានរៀបអភិសេកនិងមហេសីរបស់ទ្រង់១អង្គមិនស្គាល់ ព្រះនាម ហើយទ្រង់មានបុត្រ១អង្គ ព្រះនាម "ឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី១" ។ ក្នងឆ្នាំ ៩៦៨ នៃ គ.ស ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៥ ដែលមានព្រះនាមគ្រងរាជថ្មីហៅថា ធូលីវ្រះបាទ ធូលីជេងវ្រះកម្រតេង អញឝ្រីឥន្ត្រវម៌្មទេវ បក្រែថា ព្រះបាទធុលិខាងជើង កម្រតែង អញស្រីឥន្ត្រវរ្ម័នទេវរាជ ឬ ហៅថា (ឥន្ត្រវរ្ម័នទី២) ទ្រងបានលើកទ័ពទៅវាយយក "លួងព្រះបាង" ពីឡាវ ក្នុងឆ្នាំ ៩៧៧ នៃ គ.ស ។ ទ្រង់បានសាង ប្រាសាទតាកែវ ក្រោយមក ទ្រង់បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ១០០១ នៃ គ.ស និងទទួលបានបច្ឆាមរណនាម វ្រះបាទបរមវិរលោក បកប្រែថា ព្រះបាទបរមវិរ់ៈលោក ។ ក្រោយមករាជបន្តព្រះបាទ "ឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី១" ទ្រង់បានរៀបអភិសេកនិងមហេសីរបស់ទ្រង់១អង្គមិនស្គាល់ ព្រះនាម ហើយទ្រង់មានបុត្រ១អង្គ ព្រះនាម "សូរ្យវរ្ម័ន័ទី១" រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១០០១-១០០២) ទ្រង់សោយរាជបានតែមួយឆ្នាំប៉ុណ្ណោះក៏មានប្រឈួនសោយទីវង្គត់ទៅ ។
ព្រះរាជា ដែលសោយរាជ្យបន្ដពីព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន គឺព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គ ព្រះបាទស្រីជ័យវរ្ម័នទី៦ ដែលជាព្រះរាជាកែទម្រង់ ឬប្រត្យាស្ថាបនិក និងជាព្រះរាជាពូកែខាងធ្វើសង្គ្រាម តែមានអធ្យាស្រ័យល្អ ។ សិលាចារឹកព្រះឥន្ទ្រកោសិយបានដំណាលថា «ព្រះ អង្គ បានរៀបចំឱ្យមានសណ្ដាប់ធ្នាប់ល្អក្នុងវណ្ណៈ ប្រៀបបីដូចជារៀបចំឡើងដោយព្រះព្រហ្មផ្ទាល់ ។ ព្រះអង្គប្រកបទៅដោយទេពកោសល្យ និងមានព្រះហត្ថាកាន់កងចក្រ ។ នៅពេលទ្រង់ចេញដំណើរម្ដងៗ សន្ធឹកជើងកងទ័ពរបស់ព្រះអង្គ ធ្វើឱ្យកក្រើកផែនដី និងព្រៃភ្នំទាំងឡាយ ប្រៀបបាននឹងមហាសាគរដែលត្រូវរញ្ជួយដោយព្យុះខ្យល់» ដូច្នោះដែរ ។
ពេល នោះ «សន្ធឹកស្គរលាយឡំជាមួយសំឡេងកងរំពងរបស់គងឃ្មោះធ្វើអំពីស្ពាន់ និងត្រែ ខ្លុយ ស័ង្ខ… ធ្វើឱ្យពួកសត្រូវភ័យបាក់បបខ្លបខ្លាចជាខ្លាំង» ។ សិលាចារឹកក៏បានលើកពីព្រះអង្គដែរថា ទ្រង់បានដុតបំផ្លាញប្រទេសទាំងឡាយណាដែលព្រះអង្គធ្វើសង្គ្រាមជាមួយ ដោយនិយាយថា «អណ្ដាតភ្លើងនៃការបូជាដែល កើត ឡើងពីប្រតិបត្ដិការរបស់ព្រះអង្គ បង្កបានជាផ្សែងធំវែង ប្រៀបបាននឹងទង់ជ័យចម្បាំង ធ្វើឱ្យសត្រូវភ័យខ្លាច ហើយរត់គេចចេញបាត់អស់ បើទោះជាអង់អាចយ៉ាងណាក៏ដោយ» ។ ព្រះអង្គគួរឱ្យខ្លាចខ្លាំងណាស់ នៅពេលដែលទ្រង់ខ្ញាល់ៈ «កាល ណាព្រះអង្គគ្រហឹមដូចរាជសីហ៍ពេលមានកំហឹង ព្រះរាជាជាសត្រូវទាំងឡាយរត់គេចចូលព្រៃជ្រៅ ប្រៀបបាននឹងសត្វឈ្លូសដ៏កំសាក ។ នៅពេលដែលព្រះអង្គលើកដាវដ៏មុតថ្លា ប្រឡាក់ទៅដោយឈាម ដែលហូរចេញពីសិរសាសត្រូវ គេឃើញព្រះអង្គដូចជាព្រះនាងជ័យជម្នះដ៏ស្រស់ស្អាតដែលមានព្រះ ហស្ដ និងព្រះបាទក្រហមទៅដោយលម្អងផ្កា» ។
សិលាចារឹកដដែលបាននិយាយថែមទៀតថា «ព្រះ ហស្ដព្រះអង្គដែលប្រៀបបាននឹងស្ពានយុត្ដិធម៌ ឆ្លងកាត់មហាសាគរដ៏ស្មោកគ្រោកនៃសតវត្សរ៍ … មានរាងសង្ហាស្រស់ប្រិមប្រិយ ស្អាតលើសពីព្រះនាងកាមទេព ហើយធ្វើឱ្យពិភពលោកនេះមានពន្លឺប្រៀបបីដូចព្រះចន្ទកំពុងរះ» ។
ដូច ជាព្រះរាជាមុនៗ ចាប់តាំងពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៣មក ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦ ក៏មានបុរោហិតសម្រាប់រៀបចំពិធីបូជាថ្វាយព្រះទេវរាជផងដែរ ។ បុរោហិតរបស់ព្រះអង្គគឺ ស្ដែងអញអត្មៈសិវៈ ដែលជាបុរោហិតរបស់ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នជាព្រះវររាជបិតា ។ ទ្រង់ក៏មានរដ្ឋមន្ដ្រីមួយរូបជាអ្នកកាន់ពុទ្ធសាសនា ដែលធ្លាប់បានបម្រើព្រះបិតាដែរ ហើយដែលទ្រង់មានទំនុកទុកចិត្ដជាខ្លាំង ។ រដ្ឋមន្ដ្រីនោះមានឈ្មោះថា គ្រិត្ដិបណ្ឌិត បានធ្វើការជួសជុលព្រះពុទ្ធបដិមាដែលត្រូវគេបំផ្លិចបំផ្លាញ ប្រហែលជាក្នុងសម័យមានវិបត្ដិសាសនា ហើយក៏បានសាងសង់ព្រះពុទ្ធបដិមាថ្មីៗជាច្រើន ។ ព្រះរាជាបានប្រគល់ឱ្យមន្ដ្រីនេះរៀបចំតុបតែងរាជធានីថែមទៀត ។
ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៦ បានជំរុញឱ្យមានការអនុគ្រោះកាន់តែខ្លាំង ។ វាហាក់ដូចជាព្រះអង្គមានបំណងចង់ផ្ដល់សិទ្ធិឱ្យពុទ្ធសាសនា និងផ្ដល់សន្ដិភាពខាងជំនឿដល់ប្រជានុរាស្ដ្រដោយទាញសាសនាទាំងពីរមក ជិតគ្នាពោលគឺឱ្យព្រាហ្មណ៍បុរោហិតនៃពិធីទេវរាជគោរពព្រះពុទ្ធ ហើយឱ្យពុទ្ធសាសនិកជនគោរពព្រះទេវរាជវិញ ។ ធ្វើយ៉ាងនេះ គឺចង់បង្រួបបង្រួមសាសនាទាំងពីរមកតែមួយ ដោយចាត់ទុកព្រះពុទ្ធស្មើនឹងអាទិទេពមួយអង្គនៃព្រហ្មញ្ញសាសនា ហើយបើទោះជាសាសនាទាំងពីរមានទ្រឹស្ដីខុសគ្នាខ្លាំងយ៉ាងណាក៏ដោយ គឺឱ្យទាំងព្រាហ្មណ៍ ទាំងប្រជាជន ទៅធ្វើពិធីបូជាព្រះសិវៈ និងព្រះនាងកាលី ទាំងអស់គ្នា រួចហើយនាំគ្នាទៅថ្វាយបង្គំបដិមាព្រះពុទ្ធ ដែលធ្លាប់បានបង្ហាត់បង្រៀនអំពីបរមត្ថវិជ្ជា សន្ដិភាពផ្លូវចិត្ដ ឧបេក្ខាចិត្ដចំពោះវត្ថុទាំងឡាយលើលោក និងការលះបង់ចោលនូវការសប្បាយគ្រោតគ្រាតនៃផែនដីនេះ ។ គឺជាចេតនារំលាយសាសនាចូលគ្នាដ៏ចម្លែក ប្រហែលដោយស្ថានភាពនយោបាយផ្ទៃក្នុងហើយមើលទៅ ជាពិសេស គឺឥទ្ធិពលកាន់តែកើនឡើងនៃព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងស្រទាប់អ្នកទីក្រុង ក៏ដូចជាអ្នកស្រែចម្ការ និងរាជបរិពារ ។
ចំណុច មួយទៀតដែលខ្ញុំចង់បញ្ជាក់អំពីរជ្ជកាលនេះគឺនារីៗ បើហោចណាស់ក៏ម្ចាស់ក្សត្រីយ៍ហើយក៏អាចមានបុត្រីរបស់ពួកព្រាហ្មណ៍ និងសេនាបតីខ្លះផងដែរ ដែលបានរៀនសូត្រអាចចេះអានសៀវភៅបាន ។ សិលាចារឹកព្រះឥន្ទ្រកោសិយបានឱ្យដឹងថា មេក្រុមលេខាផ្ទាល់របស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦ គឺព្រះនាងប្រាជ្ញា ដែលជាព្រះអគ្គមហេសីមួយអង្គរបស់ព្រះបិតាព្រះអង្គ ។
ព្រះរាជាអង្គនេះទ្រង់សុគតទៅនៅឆ្នាំ១០០២នៃគ្រិស្ដសករាជ ត្រូវនឹងមហាសករាជ៩២៤ ។ ទ្រង់មានព្រះមរណនាមថា បរមវីរៈលោក មានន័យថា ជាភៀវរបស់ព្រះបរមអគ្និ ។
៥. ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នទី២ (៩៤៤-៩៦៨)
ព្រះបាទ រាជេន្ទ្រវរ្ម័ន ជាព្រះរាជបុត្រាច្បងរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៥ និងត្រូវជាព្រះរៀមរបស់ព្រះរាជាមុន ។ ទ្រង់ប្រកបទៅដោយព្រះសម្ពស្សល្អក្រៃលែង ។ ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យនៅឆ្នាំ៩៤៤ ហើយបាននាំព្រះរាជវង្សរាជបរិពារ និងទេវរាជ ព្រមទាំងព្រាហ្មណ៍បុរោហិតត្រលប់មកគង់នៅនគរស្រីយសោធរបុរៈ(អង្គរ ធំ) វិញ ដែលត្រូវបោះបង់ចំនួន១៦ឆ្នាំមកហើយ ។ ព្រះអង្គបានធ្វើឱ្យរាជធានីនេះ «ប្រែ ក្លាយ ទៅជាល្អសម្បើម និងស្រស់ប្រិមប្រិយ ដោយសង់ផ្ទះធ្វើអំពីមាសចាំងផ្លេក និងសង់វាំងរំលេចទៅដោយត្បូងថ្ម ប្រៀបបានទៅនឹងប្រាសាទរបស់ព្រះមហេន្ទ្រៈសង់នៅលើដី» (5)។
នៅ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះរាជាអង្គនេះ ដែលមានរយៈពេល២៤ឆ្នាំ មានអភិជនម្នាក់មានគោរមងារជា កម្រតេងឈ្មោះថា នគៈគុលៈ បានសាងសង់ប្រាសាទជាច្រើនឧទ្ទិសដល់ព្រះសិវៈ និងមានរដ្ឋមន្ដ្រីម្នាក់ទៀតឈ្មោះថា កវិន្ទ្ររិមត្ថនា ជាអ្នកសម្បូរទ្រព្យសម្បត្ដិដូចជាខ្សែក្រវាត់ ថូទឹក គ្រែស្នែង ក្រវិល ។ល ។ បានសាងសង់ព្រះបដិមាព្រះពុទ្ធមួយចំនួន ។ ព្រះរាជាផ្ទាល់ បានកសាងប្រាសាទមេបុណ្យនៅចំកណ្ដាលអាងទឹកមួយ រួចសាងបដិមា វិរញ្ចៈមួយ បដិមាទេវីមួយ ឥសៈ (សិវៈ) មួយ សរិង្គិន (វិស្ណុ) មួយ និងលិង្គព្រះសិវៈមួយ ។
សិលាចារឹកព្រះឥន្ទកោសិយបានលើកសរសើរព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័នថាជា «ទី គោរពបូជានៃព្រះរាជាទាំងឡាយ ទ្រង់ជាស្ដេចអបរាជ័យ និងតែងតែមានជ័យជម្នះជានិច្ចលើខ្មាំងសត្រូវ ។ ទ្រង់ប្រៀបបានទៅនឹងរតនវត្ថុនៅលើកំពូលមកុដនៃព្រះរាជាទាំងអស់នៅ លើផែនដីនេះ ។ ជ័យជម្នះរបស់ព្រះអង្គល្បីរន្ទឺទៅគ្រប់ទិសទី» ។ ទាំងអស់នេះ ហាក់ដូចជាបញ្ជាក់ថា ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន បានធ្វើសង្គ្រាមជាច្រើន ហើយបានដេញវាយសត្រូវរហូតដល់ក្នុងផ្ទៃប្រទេសគេទៀតផង ។
សិលាចារឹកបាទជុំនៅក្នុងខែត្រសៀមរាបបាននិយាយថា «ព្រះ នាងលក្ស្មី ដែលជានារីល្អលើសស្ដ្រីទាំងឡាយក្នុងភពទាំងបី ទ្រង់នឿយណាយជាខ្លាំងនឹងការថ្នាក់ថ្នមរបស់ពួកសុរៈ និងអសុរៈ ហើយបែរមកជាប់ចិត្ដនឹងព្រះភ័ក្ដ្រដ៏ស្រស់ប្រិមប្រិយរបស់ព្រះ អង្គ ដើម្បីក្រេបជញ្ជក់យកទឹកដមនៃសម្ពស្សរបស់ទ្រង់វិញ ។ ព្រះនាងពឹងផ្អែកមកលើព្រះវិស្ណុលើដីនេះ ដែលពោរពេញទៅដោយសេចក្ដីក្លាហានកម្រិតកំពូល នៅពេលដែលធូលីហុយទ្រលោមឡើង បានបង្កជាភាពងងឹតសូន្យសុងមួយដូចពេលយប់» ។
«ទ្រង់ជាសត្វសិង្ហក្នុងចំណោមព្រះរាជាទាំងឡាយ និងជាសត្វសិង្ហនៃមនុស្សជាតិ» ។ ទ្រង់បានវាយយកនគរចាម្ប៉ានៅឆ្នាំ៩៦០ គឺនៅក្នុងរជ្ជកាលស្ដេចចាម ព្រះបរមេស្វរវរ្ម័ន ឬក៏ក្នុងរជ្ជកាលព្រះរាជាដែលសោយរាជ្យបន្ទាប់ តែគេមិនបានស្គាល់ព្រះនាមទេ ។ សិលាចារឹកបក្សីចាំក្រុងបានលើកសរសើរពីព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន ថា «ព្រះអង្គប្រៀបបានទៅនឹងព្រះអគ្គី ដែលដុតរោលរាល់រាជាណាចក្របច្ចាមិត្ត ជាពិសេស គឺនគរចាម្ប៉ា» ។ បន្ថែមពីលើនោះ ឯកសារប្រវត្ដិសាស្ដ្រចិនបានបញ្ជាក់ថា កម្ពុជាសម័យនោះជាមហាអំណាចមួយមានព្រះរាជាចំណុះច្រើនជាង៦០ព្រះ អង្គ ។
មានសិលាចារឹកចាមមួយ គឺសិលាចារឹកពោធិនគរ បានរៀបរាប់ថា នៅក្នុងសង្គ្រាមជាមួយចាម ពួកខ្មែរដែល «ពោរពេញទៅដោយសេចក្ដីលោភលន់ និងបាបធម៌» បានលួចយកទៅនូវព្រះបដិមាព្រះភគវាទិ ធ្វើអំពីមាស «មានពន្លឺត្រចះដូចព្រះច័ន្ទពេញវង់លើវេហាស៍ និងបានលះបង់ព្រះកាយក្នុងការដឹកនាំនគរចាម្ប៉ា ដែលស្ដេចស្រីឥន្ទ្រវរ្ម័ន» បានកសាងឡើងក្នុងឆ្នាំ៩១៨ដាក់ក្នុងព្រះវិហារ ។ សិលាចារឹកនោះបានបន្ថែមទៀតថា «ពួកខ្មែរនោះ ក្រោយមកត្រូវស្លាប់អស់» ក៏ប៉ុន្ដែ មិនបានបញ្ជាក់ថា តើស្លាប់ដោយរបៀបណាទេ (6) ។
នៅ សម័យនោះឯកសារចិនបានហៅរាជាណាចក្របង្រួបបង្រួមទាំងពីរថា ជាមឡាប់ ប្រហែលដោយយកព្យាង្គដំបូងនៃឈ្មោះរាជធានីចាម្ប៉ាគឺ ជាមចេន ដាក់ភ្ជាប់នឹងព្យាង្គក្រោយរបស់ឈ្មោះកម្ពុជាគឺ ចិនឡាប់ ។ ក៏ប៉ុន្ដែ នគរចាម្ប៉ាប្រហែលជាមិនបាននៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់កម្ពុជាយូរទេ ពីព្រោះថាមានស្ដេចចាមមួយអង្គបានសាងសង់ព្រះបដិមាព្រះភគវាទិ ឡើងវិញតែអំឡុងពេលប្រាំឆ្នាំក្រោយដែលពួកខ្មែរលួចយកទៅតែ ប៉ុណ្ណោះ ។
ព្រះបាទរាជេន្ទ្រវរ្ម័ន (7) បានសុគតនៅឆ្នាំ៩៦៨នៃគ្រិស្ដសករាជ ត្រូវនឹងមហាសករាជ៨៩០ ហើយមានព្រះមរណនាមថា សិវលោក មានន័យថា ទ្រង់ជាភ្ញៀវរបស់ព្រះសិវៈ ។
៩៦៨ -១០០១ ជ័យវរ្ម័នទី៥៖ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៥ (ប្រសូតនៅ គ.ស ៩៣០-១០០១) រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ៩៦៨-១០០១) ទ្រង់បានរៀបអភិសេកនិងមហេសីរបស់ទ្រង់១អង្គមិនស្គាល់ ព្រះនាម ហើយទ្រង់មានបុត្រ១អង្គ ព្រះនាម "ឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី១" ។ ក្នងឆ្នាំ ៩៦៨ នៃ គ.ស ព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៥ ដែលមានព្រះនាមគ្រងរាជថ្មីហៅថា ធូលីវ្រះបាទ ធូលីជេងវ្រះកម្រតេង អញឝ្រីឥន្ត្រវម៌្មទេវ បក្រែថា ព្រះបាទធុលិខាងជើង កម្រតែង អញស្រីឥន្ត្រវរ្ម័នទេវរាជ ឬ ហៅថា (ឥន្ត្រវរ្ម័នទី២) ទ្រងបានលើកទ័ពទៅវាយយក "លួងព្រះបាង" ពីឡាវ ក្នុងឆ្នាំ ៩៧៧ នៃ គ.ស ។ ទ្រង់បានសាង ប្រាសាទតាកែវ ក្រោយមក ទ្រង់បានសោយទិវង្គតនៅឆ្នាំ ១០០១ នៃ គ.ស និងទទួលបានបច្ឆាមរណនាម វ្រះបាទបរមវិរលោក បកប្រែថា ព្រះបាទបរមវិរ់ៈលោក ។ ក្រោយមករាជបន្តព្រះបាទ "ឧទយាទិត្យវរ្ម័នទី១" ទ្រង់បានរៀបអភិសេកនិងមហេសីរបស់ទ្រង់១អង្គមិនស្គាល់ ព្រះនាម ហើយទ្រង់មានបុត្រ១អង្គ ព្រះនាម "សូរ្យវរ្ម័ន័ទី១" រជ្ជកាលគ្រងរាជ (គ.ស ១០០១-១០០២) ទ្រង់សោយរាជបានតែមួយឆ្នាំប៉ុណ្ណោះក៏មានប្រឈួនសោយទីវង្គត់ទៅ ។
នៅសម័យដែលស្តេចវង្សវរ្ម័នអស់អំណាចពីប្រទេសកម្ពុជា ហើយតាចាយ ឬតាជ័យ ដែលជានាយក្រុមដំណាំត្រសក់ផ្អែម ត្រូវបានគេលើកអោយឡើងសោយរាជ្យលើរាជបល្ល័ង្គ(សូមចូលទៅអាន បដិវត្តន៍តាត្រសក់ផ្អែម), នៅឯប្រទេសចាម្ប៉ាឯណោះ ក៏បានបាត់បង់នូវភាពថ្កុំថ្កើងពីអតីតកាលរបស់ខ្លួនអស់ទៅហើយផងដែរ…។
កាលពីសតវត្សរ៍មុនៗ កងទ័ពចាមធ្លាប់បានធ្វើសង្រ្គាមទន្ទ្រានលុកលុយទឹកដីកម្ពុជា និងអាណ្ណាមជាច្រើនដង ប៉ុន្តែត្រូវចាញ់ជានិច្ច បណ្តាលអោយមានការដេញតាមវាយប្រហាររហូតដល់ក្នុងប្រទេស ដុតបំផ្លាញទីក្រុង និងធ្វើអោយបាត់បង់ទឹកដីជាច្រើនខេត្ត។ ជាក់ស្តែង គឺកម្ពុជាបានវាយដុតបំផ្លាញនគរចាម្ប៉ានៅឆ្នាំ៩៦៩
ផែនទីប្រវត្តិសាស្រ្ត
No comments:
Post a Comment