កេង វ៉ាន់សាក់

លោកបណ្ឌិតសាស្ត្រាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ (Pro. Keng Vansak) គឺ​ជា​អ្នក​បង្កើត​ពុម្ព​អក្សរ​ខ្មែរ​សម្រាប់​ប្រើ​ក្នុង​ម៉ាស៊ីន​អង្គុលី លេខ​និង​ធ្លាប់​បាន​និពន្ធ​សៀវភៅ​ស្រាវ​ជ្រាវ​វប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រ រឿងល្ខោន កំណាព្យ និងរឿងខ្លីៗ តាំងពីទសវត្សរ៍ ១៩៤០ នោះមក។ លោក​បណ្ឌិត​សាស្រ្តា​ចារ្យ​កេង​​ វ៉ាន់​សាក់​​ បាន​ទទួល​មរណភាព​ដោយ​សារ​ជំងឺ​ទឹក​ចូល​សួត​កាល​ពី​ថ្ងៃ​ទី​១៨ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​២០០៨។​​ សព​​​​កវី​និពន្ធ​អក្សរសាស្រ្ដ​ខ្មែរ​ដ៏​ល្បី​ល្បាញ​និង​ជាស្ថាបនិក អង្គុលី​លេខ​ខ្មែរ​សម័យ​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​១៩៥០ គឺលោកបណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ ត្រូវ​បាន​គេ​ដង្ហែ​ចេញ​ពី​ទីតម្កល់ទៅ​កាន់​ទី​ប៉ាឆា​មួយកន្លែងនៅទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង នៅ​ថ្ងៃ​ទី​២៣ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​២០០៨ ដើម្បី​បូជា​យក​អដ្ឋិធាតុ​ទៅ​តម្កល់​ជាមួយ​មាតា​របស់​លោក​នៅ​កម្ពុជា​ដោយ មាន​ព្រះ​សង្ឃ​ស្វាធ្យាយ​ព្រះ​សត្តប្បករ​ណា​ភិធម្ម​បង្សុ​កូលឧទ្ទិស កុសលបច្ឆាមរណៈផង។

លោកបណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ ដែលមានប្រវត្តិរូបប្រកបដោយភាព ស្មុគស្មាញ នោះបានប្រសូតនៅថ្ងៃ សៅរ៍ ២កើត ខែ​អស្សុជ ឆ្នាំឆ្លូវ សប្ដស័ក ពុទ្ធសករាជ ២៤៦៨ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី១៩ ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩២៥។

លោក កេង វ៉ានសាក់ ដែលមានមាតាឈ្មោះ ហម អ្នកខេត្តពោធិ៍សាត់ ជាប់​ខ្សែ​ស្រឡាយ​ជា​ញាតិ​វង្ស​ទៅ​នឹង​ម្ចាស់​ក្សត្រី​មល្លីកា ព្រះមហេសី​នៃ​ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្ដម យុគន្ធរ និងមានបិតាឈ្មោះ កេង ស៊ីផាន់ អ្នកខេត្តកំពង់ចាម មាន​វ័យ​ចម្រើន​ធំធាត់​នៅក្នុងភូមិកំពង់បឹង ស្រុកកំពង់លែង នៃខេត្តកំពង់ឆ្នាំង។​ ប្រវត្តិ​ស្មុគស្មាញ​របស់​លោក កេង វ៉ាន់សាក់ រាប់បញ្ចូលទាំងបិតាឈ្មោះ កេង ស៊ីផាន់ ផង ដែល​លោក​ធ្លាប់​មាន​ប្រសាសន៍​ប្រាប់​មនុស្ស​ទូទៅថា លោក កេង ស៊ីផាន់ នេះ គឺជាមនុស្សដែលគេឧបកិច្ចទុកជាឪពុកដើម្បីជាកិច្ច​ចម្លងប៉ុណ្ណោះ ហើយ​ឪពុក​ចម្លង​រូប​នេះ​តែង​តាម​ព្យាបាទនិងធ្វើទុក្ខបុកម្នេញលើរូបលោក តាំងពីកុមារភាពរហូតមក។​ ទោះ​បី​យ៉ាង​ណាក្ដីក្នុងប្រវត្តិជីវិតលោកបណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ តែង​បាន​ចូល​ប្រឡូក​នឹង​ការ​ប្រែ​ប្រួល​របស់​ប្រទេស​ជាតិ​សឹង​តែ​គ្រប់ចលនា ដោយរួមទាំងចលនានយោបាយក្នុងសម័យទាមទារឯករាជ្យ ចលនាអក្សរសាស្រ្ដខ្មែរ និង​ចលនា​នយោបាយ​ចម្រើន​ជឿនលឿននិយមដោយ​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ជា​វាល​ពិឃាត សម្លាប់​មនុស្ស​រាប់​លាន​នាក់​នា​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ​ផង។

ទោះបីយ៉ាងណាក្ដីក្នុងបទសម្ភាសន៍ជាមួយវិទ្យុអាស៊ីសេរីមុន ការចាប់ខ្លួនរបស់តុលាការខ្មែរក្រហម អតីត​ប្រធាន​រដ្ឋសភា​នៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ នួន ជា បានបដិសេធថា លោក កេង វ៉ាន់សាក់ ពុំមែនជា មេខ្មែរក្រហម ឡើយ។ គួររំឭកថា សកម្មភាពផ្សេងៗក្នុងឆាកនយោបាយនិងអក្សរសាស្រ្ដបានបណ្ដាលទុក្ខ កង្វល់​ដល់​ក្រុម​គ្រួសារ​និង​ខ្លួន​លោក​ផ្ទាល់​ជាច្រើនលើក។ នៅពេលអាយុ៣០ឆ្នាំ លោកបណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ បានត្រូវជាប់គុកជាច្រើនខែ ផ្ដើម​ឡើង​នៅ​ព្រលប់​មួយនៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៥៥ គឺនៅថ្ងៃគណបក្សប្រជាធិបតេយ្យដែលមានលោកជាអគ្គលេខាធិការបានចាញ់ ឆ្នោត​គណបក្ស​សង្គមរាស្រ្ដនិយមដឹកនាំដោយសម្ដេចព្រះឧបយុវរាជ នរោត្ដម សីហនុ ក្រោម​បទ​ចោទ​ប្រកាន់​ថា​បាន​ដាក់​ផែន​ការ​បាញ់សម្លាប់មេដឹកនាំនិង បេក្ខជនក្នុងគណបក្សសង្គមរាស្រ្ដនិយមតាមការឆ្លើយដាក់របស់បុគ្គលិក ក្នុង​ក្រសួង​ចារកម្ម​ម្នាក់ ឈ្មោះ ជ័យ សុផល។

នៅអាយុ៣៧ឆ្នាំ លោក កេង វ៉ាន់សាក់ បានត្រូវចាប់ដាក់គុកជាថ្មីម្ដងទៀតនារដូវភ្ជុំបិណ្ឌនៃឆ្នាំ ១៩៦៨ ក្នុង​បទ​សង្ស័យ​ថា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មានការរំជើបរំជួលច្របូកច្របល់ក្នុង ការចាត់ចែងអក្សរសាស្រ្ដជាតិ ពេល​ដែល​លោក​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្ដា​ចារ្យ​អក្សរ​សាស្រ្ដ​ខ្មែរនៅពុទ្ធិកៈ មហាវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ។

លោកសាស្រ្ដាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ដែលបើតាមប្រវត្តិនៃមន្រ្តីបុគ្គលិកសិក្សាប្រទេសកម្ពុជាគឺជា បុគ្គលិក​សិក្សា​លេខ​រៀង​ទី១​ផងនោះ ជាបញ្ញាជនដែលស្គាល់ខ្លួនលោកថាពុំមានយោបល់ស្របជាមួយបញ្ញាជនឬ អ្នកដឹកនាំដទៃទៀតឡើយ។ លោក​មើលឃើញថា អ្នកដឹកនាំទាំងនោះពុំមានឆន្ទៈពិតនឹងដឹកនាំប្រទេសខ្មែរឲ្យរួច ចាក​ផុត​ពី​ការ​ត្របាក់​យក​នៃពួកបរទេសឡើយ។

រីឯលោកបណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ ដែលតែងទទួលសារភាពថាជាអ្នកប្រឆាំងរបបរាជានិយមដ៏ស្លាប់រស់ម្នាក់ នោះធ្លាប់ឲ្យដឹងថា មាតារបស់លោកបានជ្រើសរើសយកការចាកចេញពីរាជវាំង ដើម្បីរស់នៅនិង ថែទាំលោកជារៀងរហូតមក។

ជាញឹកញាប់លោកបណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ តែងមានប្រសាសន៍ប្រាប់អ្នកផងទាំងពួងអំពីការជាប់ចិត្តដឹងគុណ គ្មានថ្ងៃភ្លេចបាននិងពុំមានអ្វីប្រៀបអំពីគុណូបការៈដ៏ធំធេងរបស់ មាតាលោក។ សូម្បីលោកមានជន្មាយុក្នុងវ័យ៨០ឆ្នាំហើយក្ដី លោកបណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ ធ្លាប់បានឲ្យដឹងថា លោកតែងនឹកឃើញនិងមានពេលខ្លះលោកសម្រាន្តសោកសង្រេងយំខ្សឹកខ្សួល រហូតពេញមួយថ្ងៃក៏មាន ព្រោះនឹកឃើញសម្ដីដ៏ពីរោះប្រកបដោយក្ដីមេត្តា ភាពថ្នាក់ថ្នមលួងលោមឥតឃ្នើសរបស់មាតាលោកជានិច្ចនិងជាដរាប។

ក្នុងពេលមានជីវិតនៅឡើយ លោកបណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ ធ្លាប់ផ្ដល់បទសម្ភាសន៍ដល់វិទ្យុអាស៊ីសេរីជាច្រើនរយម៉ោងអំពី រឿងរ៉ាវផ្សេងៗទាក់ទងនឹងជនជាតិខ្មែរ ដោយរួមទាំងរឿងអាថ៌កំបាំងក្នុងបញ្ហាជាតិនិងនយោបាយខ្មែរព្រមទាំង ប្រវត្តិផ្ទាល់ខ្លួនរបស់លោកផង។ វិទ្យុអាស៊ីសេរីនឹងនាំមកជូនស្ដាប់នូវវគ្គសម្ភាសន៍សំខាន់ៗខ្លះ ទាក់ទងនឹងរឿងរ៉ាវខាងលើទៅតាមពេលវេលាសមរម្យនិងភាពដែលអាចធ្វើទៅ បានតាមការគួរ៕ ម៉ោង០៦:៥៣ ថ្ងៃអង្គារ ទី១៣ ខែមករា ឆ្នាំ២០០៩។កម្មវិធីទាំងអស់ត្រូវមានសិទ្ធិប្រើប្រាស់ភាសាខ្មែរទាំងអស់៕

ប្រវត្តិ​សង្ខេប​របស់​សាស្ត្រាចារ្យ​អក្សរសាស្រ្ដ​ខ្មែរ កេង វ៉ាន់សាក់ សព​កវី​និពន្ធ​អក្សរសាស្រ្ដ​ខ្មែរ​ដ៏​ល្បីល្បាញ​និង​ជា​ស្ថាបត្យករ​អង្គុលីលេខ​ខ្មែរ​សម័យ​ទសវត្សរ៍​ឆ្នាំ​១៩៥០ គឺ​លោក​បណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ ត្រូវ​បាន​គេ​ដង្ហែ​ចេញ​ពី​ទី​តម្កល់​ទៅ​កាន់​ទីប៉ាឆា​មួយ​កន្លែង​នៅ​ទីក្រុង​ប៉ារីស ប្រទេស​បារាំង នៅ​ថ្ងៃ​អង្គារ​នេះ ដើម្បី​បូជា​យក​អដ្ឋិធាតុ​ទៅ​តម្កល់​ជាមួយ​មាតា​របស់​លោក​នៅ​កម្ពុជា​ដោយ​មាន​ព្រះសង្ឃ​ស្វាធ្យាយព្រះសត្តប្បការណាភិធម្ម​បង្សុកូល​ឧទ្ទិស​កុសល​បច្ឆា​មរណៈ​ផង។

លោក​បណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ ដែល​មាន​ប្រវត្តិ​រូប​ប្រកប​ដោយ​ភាព​ស្មុគស្មាញ​នោះ​បាន​ប្រសូត​នៅ​ថ្ងៃ​សៅរ៍ ២​កើត ខែ​អស្សុជ ឆ្នាំ​ឆ្លូវ សប្ដស័ក ពុទ្ធសករាជ ២៤៦៨ ត្រូវ​នឹង​ថ្ងៃ​ទី​១៩ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩២៥។

លោក កេង វ៉ានសាក់ ដែល​មាន​មាតា​ឈ្មោះ ហម អ្នក​ខេត្ត​ពោធិ៍សាត់ ជាប់​សែស្រឡាយ​ជា​ញាតិ​វង្ស​ទៅ​នឹង​ម្ចាស់ក្សត្រី​មល្លីកា ព្រះមហេសី​នៃ​ព្រះអង្គម្ចាស់ នរោត្ដម យុគន្ធរ និង​មាន​បិតា​ឈ្មោះ កេង ស៊ីផាន់ អ្នក​ខេត្ត​កំពង់ចាម មាន​វ័យ​ចម្រើន​ធំ​ធាត់​នៅ​ក្នុង​ភូមិ​កំពង់បឹង ស្រុក​កំពង់លែង នៃ​ខេត្ត​កំពង់ឆ្នាំង។

ប្រវត្តិ​ស្មុគស្មាញ​របស់​លោក កេង វ៉ាន់សាក់ រាប់​បញ្ចូល​ទាំង​បិតា​ឈ្មោះ កេង ស៊ីផាន់ ផង ដែល​លោក​ធ្លាប់​មាន​ប្រសាសន៍​ប្រាប់​មនុស្ស​ទូទៅ​ថា លោក កេង ស៊ីផាន់ នេះ គឺ​ជា​មនុស្ស​ដែល​គេ​ឧបកិច្ច​ទុក​ជា​ឪពុក​ដើម្បី​ជា​កិច្ច​ចម្លង​ប៉ុណ្ណោះ ហើយ​ឪពុក​ចម្លង​រូប​នេះ​តែងតាម​ព្យាបាទ​និង​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​លើ​រូប​លោក​តាំង​ពី​កុមារភាព​រហូត​មក។

ទោះ​បី​យ៉ាង​ណា​ក្ដី​ក្នុង​ប្រវត្តិ​ជីវិត​លោក​បណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ តែង​បាន​ចូល​ប្រឡូក​នឹង​ការប្រែប្រួល​របស់​ប្រទេស​ជាតិ​សឹង​តែ​គ្រប់​ចលនា ដោយ​រួមទាំង​ចលនា​នយោបាយ​ក្នុង​សម័យ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ ចលនា​អក្សរសាស្រ្ដ​ខ្មែរ និង​ចលនា​នយោបាយ​ចម្រើន​ជឿនលឿន​និយម​ដោយ​ក្រោយ​មក​បាន​ក្លាយ​ជា​វាល​ពិឃាត​សម្លាប់​មនុស្ស​រាប់​លាន​នាក់​នា​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ​ផង។

ទោះ​បី​យ៉ាង​ណា​ក្ដី​ក្នុង​បទសម្ភាសន៍​ជាមួយ​វិទ្យុ​អាស៊ីសេរី​មុន​ការចាប់​ខ្លួន​របស់​តុលាការ​ខ្មែរ​ក្រហម អតីត​ប្រធាន​រដ្ឋ​សភា​នៃ​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ នួន ជា បាន​បដិសេធ​ថា លោក កេង វ៉ាន់សាក់ ពុំ​មែន​ជា​មេ​ខ្មែរ​ក្រហម​ឡើយ។

នួន ជា បាន​និយាយ​ថា ៖ «ទស្សនៈ កេង វ៉ាន់សាក់ ហើយ​និង សាឡុត ស ឲ្យ​ជ្រៅ​ទៅ​មិន​ដូច​គ្នា​ទេ ពីព្រោះ កេង វ៉ាន់សាក់ និយាយ​រួម​គេ​បញ្ញាជន​ខ្ពស់​ជាង សាឡុត ស។ សាឡុត ស គាត់​បញ្ញាជន​មែន ប៉ុន្តែ​គាត់​ខាង​បច្ចេកទេស»។

សំ បូរិន្ទ ៖ តើ​ទាំង​ពីរ​នាក់​ហ្នឹង​ខុស​គ្នា​ខុស​យ៉ាង​ម៉េច?

នួន ជា ៖ និយាយ​ទៅ​ទី​ចុង​បំផុត កេង វ៉ាន់សាក់ គេច​ចេញ​ពី​ស្រុក​ទៅ ហើយ សាឡុត ស គាត់​អត់​ចេញ​ពី​ស្រុក​ទេ នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​បន្ត​ការដឹកនាំ​ត​ទៅ​ទៀត អា​នេះ​ជា​គោលជំហរ​មួយ​ធំ​ណាស់។

សំ បូរិន្ទ ៖ ប៉ុន្តែ​កាលហ្នុង លោក កេង វ៉ាន់សាក់ លោក​ជា​មេ​ដឹកនាំ​ដែរ​ឬ?

នួន ជា ៖ អត់​ទេ ជា​រូបភាព​គាត់​ចេញ ប៉ុន្តែ​ជា​ជម្រៅ​គឺ​បក្ស​តែម្ដង។ គេ​មិន​ដែល​យក​អ្នក​ចំហ​អ៊ីចឹង​ទៅ​ដឹកនាំ​ទេ បក្ស​ណា​ក៏​ដោយ។

គួរ​រំឭក​ថា សកម្មភាព​ផ្សេងៗ​ក្នុង​ឆាក​នយោបាយ​និង​អក្សរសាស្រ្ដ​បាន​បណ្ដាល​ទុក្ខ​កង្វល់​ដល់​ក្រុម​គ្រួសារ​និង​ខ្លួន​លោក​ផ្ទាល់​ជា​ច្រើន​លើក។ នៅ​ពេល​អាយុ​៣០​ឆ្នាំ លោក​បណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ បាន​ត្រូវ​ជាប់​គុក​ជា​ច្រើន​ខែ ផ្ដើម​ឡើង​នៅ​ព្រលប់​មួយ​នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៥៥ គឺ​នៅ​ថ្ងៃ​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដែល​មាន​លោក​ជា​អគ្គលេខាធិការ​បាន​ចាញ់​ឆ្នោត​គណបក្ស​សង្គម​រាស្រ្ដ​និយម​ដឹកនាំ​ដោយ​សម្ដេច​ព្រះ​ឧបយុវរាជ នរោត្ដម សីហនុ ក្រោម​បទ​ចោទ​ប្រកាន់​ថា​បាន​ដាក់​ផែនការ​បាញ់​សម្លាប់​មេ​ដឹកនាំ​និង​បេក្ខជន​ក្នុង​គណបក្ស​សង្គម​រាស្រ្ដ​និយម​តាម​ការឆ្លើយ​ដាក់​របស់​បុគ្គលិក​ក្នុង​ក្រសួង​ចារកម្ម​ម្នាក់ ឈ្មោះ ជ័យ សុផល។

នៅ​អាយុ​៣៧​ឆ្នាំ លោក កេង វ៉ាន់សាក់ បាន​ត្រូវ​ចាប់​ដាក់​គុក​ជា​ថ្មី​ម្ដង​ទៀត​នា​រដូវ​ភ្ជុំ​បិណ្ឌ​នៃ​ឆ្នាំ​១៩៦៨ ក្នុង​បទ​សង្ស័យ​ថា​បាន​ធ្វើ​ឲ្យ​មាន​ការរំជើប​រំជួល​ច្របូក​ច្របល់​ក្នុង​ការចាត់ចែង​អក្សរ​សាស្រ្ដ​ជាតិ ពេល​ដែល​លោក​ធ្វើ​ជា​សាស្រ្ដាចារ្យ​អក្សរសាស្រ្ដ​ខ្មែរ​នៅ​ពុទ្ធិកៈ​មហាវិទ្យាល័យ​ព្រះសីហនុរាជ។

លោក​សាស្រ្ដាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ដែល​បើ​តាម​ប្រវត្តិ​នៃ​មន្រ្តី​បុគ្គលិក​សិក្សា​ប្រទេស​កម្ពុជា​គឺ​ជា​បុគ្គលិក​សិក្សា​លេខរៀង​ទី​១​ផង​នោះ ជា​បញ្ញាជន​ដែល​ស្គាល់​ខ្លួន​លោក​ថា​ពុំ​មាន​យោបល់​ស្រប​ជាមួយ​បញ្ញាជន​ឬ​អ្នក​ដឹកនាំ​ដទៃ​ទៀត​ឡើយ។ លោក​មើល​ឃើញ​ថា អ្នក​ដឹកនាំ​ទាំង​នោះ​ពុំ​មាន​ឆន្ទៈ​ពិត​នឹង​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ខ្មែរ​ឲ្យ​រួច​ចាក​ផុត​ពី​ការត្របាក់​យក​នៃ​ពួក​បរទេស​ឡើយ។

លោក​សាស្រ្ដាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ បាន​មាន​ប្រសាសន៍​ថា ៖ «កាល​ហ្នឹង​ខ្ញុំ​ជា​អ្នក​ស្រឡាញ់​ជាតិ ស្រឡាញ់​ស្រុក ស្រឡាញ់​ខ្មែរ​ហ្នឹង ហើយ​ដឹង​ថា​ខ្មែរ​ហ្នឹង​កំពុង​តែ​ជាប់​ភាសា​បារាំង ភាសា​ចិន ភាសា​យួន ដោយសារ​មេ​ដឹកនាំ​ខ្មែរ​ពុក​រលួយ ដោយសារ​ស្ដេច​យើង ដោយសារ​រាស្រ្ដ​យើង​ហ្នឹង​ល្ងង់ខ្លៅ​ពេញ​ស្រុក​ទាំងអស់ ឱន​ក្បាល​ក្រាប​តាម​តែ​គេ​ហ្នឹង។ ដឹង​អា​ហ្នឹង​ទៅ​ឈឺចាប់​រហូត​អ៊ីចឹង​មក ហើយ​ទទួល​រឿង​ឪពុក​ម្ដាយ​ខ្ញុំ​ពិបាក​ថែម​ទៀត មាន​ចិត្ត​ក្នុង​ខ្លួន​ថា​ធ្វើ​ម៉េច​ខំ​រៀន​ឲ្យ​បាន​ចេះ​ដឹង ទាស់​នឹង​បារាំង​ហ្នឹង​ខ្លាំង​ជាងគេ។ ខ្ញុំ​ខំ​ធ្វើ​ម៉េច​ឲ្យ​ប្រើ​ភាសា​ខ្មែរ​បាន សរសេរ​អក្សរ​ជា​អក្សរ​ពុម្ព​បាន ហើយ​យក​មក​ប្រើ​ដើម្បី​ឲ្យ​យើង​អាច​ឯករាជ្យ​បាន។ អា​ហ្នឹង​ជា​ប្រាថ្នា​ធំ​ជំនាន់​ហ្នុង គឺ​ថា ឯករាជ្យ​មិន​កើត គឺ​យើង​អត់​មាន​ម៉ាស៊ីន​សរសេរ។ សរសេរដៃ​ហ្នឹង​កិច្ចការ​រដ្ឋ​ទៅ​មិន​ទាន់​ទេ...»។

សំ បូរិន្ទ ៖ ចំណុច​សំខាន់​ដែល​ថា បើសិន​ជា​ទាស់​តែ​ជាមួយ​បរទេស ជា​ពិសេស​ទាស់​ជាមួយ​នឹង​អាណានិគម​និយម​បារាំង​ក៏​ប្រហែល​ជា​មិន​មាន​បញ្ហា​ធំដុំ​អី​នឹង​ចោទ​សួរ​ប៉ុន្មាន​ទេ ក៏​ប៉ុន្តែ​មាន​ប្រសាសន៍​ខាង​ដើម​អម្បាញ់​មិញ គឺ​ទាស់​ទាំង​តែ​ពី​ជាមួយ​ព្រះករុណា ទាស់​ជាមួយ​ព្រះសង្ឃរាជ ទាស់​ជាមួយ​លោក​សេនាប្រមុខ លន់ នល់ ទាស់​ជាមួយ​លោក លន់ ណុន ទាស់​ជាមួយ​លោក ហង្ស ធនហាក់ ទាស់​ជាមួយ​នរណា​នរណី​គ្រប់​គ្នា​ទាំងអស់។

កេង វ៉ាន់សាក់ ៖ ពីព្រោះ​មក​ពី​គេ​មិន​ទទួល​ខ្ញុំ ហើយ​ខ្ញុំ​វិនិច្ឆ័យ​យល់​គេ​ថា​សុទ្ធតែ​មនុស្ស​ធុន​អន់ គ្មាន​ឧត្ដមគតិ​ជាតិ​អី​ទេ គ្មាន​តម្លៃ​អី​ទាល់​តែ​សោះ គិត​តែ​ពី​ប្រយោជន៍​ផ្ទាល់​ខ្លួន ពុក​រលួយ អត់​មាន​ចំណេះ​ចេះ​ដឹង​វប្បធម៌​អី​ក្នុង​ខ្លួន។ ការ​ដែល​មើល​ឃើញ​អ៊ីចឹង​ថា​ជា​ការមើល​ងាយ​ក៏​បាន ប៉ុន្តែ​ខ្ញុំ​មិន​អាច​និយាយ​ច្បាស់​ប្រាប់​គេ​ឯង​ថា ខ្ញុំ​មើលងាយ​គេ​យ៉ាង​ម៉េច វា​មិន​សម ទោះ​ជា​គេ​យ៉ាង​ម៉េច​ក៏​គេ​នៅ​ស្ងៀម​ទៅ ប៉ុន្តែ​ក្នុង​ចិត្ត​ឃើញ​មាន​ពួក​អស់​ហ្នឹង​អត់​បាន​ការ​អី​ទាំងអស់ ហើយ​បង្ខូច​ស្រុក​ហ្នឹង​ឲ្យ​ធ្លាក់​ដល់​ប៉ុណ្ណឹង​ថែម​ទៀត។ ហើយ​បែរ​ទៅ​រាប់អាន​ស្រឡាញ់​ពួក​ក្មេងៗ​ដែល​គេ​គិត​នយោបាយ កែប្រែ​សង្គម​ម៉េចៗ​ហ្នឹង អា​ហ្នឹង​ដោយសារ​ស្អប់​របប​របៀប​ក្បួន​ល្ងង់​ងងឹត ពុក​រលួយ​ឃោរឃៅ​អី​ហូរហែ​មក​ហើយ​ហ្នឹង គិត​ស្មាន​ថា​ទៅ​រក​ជួប​អ្នក​ណា​ដែល​គេ​នៅ​ក្មេង​ស្មោះត្រង់ ស្អាតស្អំ ល្អ​អី​ហ្នឹង គេ​អាច​ធ្វើ​ជា​មនុស្ស​ត្រឹមត្រូវ រឿង​ជាតិ រឿង​ស្រុក​អី​ហ្នឹង។ ហើយ​ប៉ះ​ទៅ​សុទ្ធតែ​របៀប​ហ្នឹង ក្រោយ​មក​ហ្នឹង​ក៏​ពួក អៀង សារី ហ្នឹង អា​ហ្នឹង​តាម​ខ្ញុំ​ទេ មិន​មែន​ខ្ញុំ​ទៅ​ដើរ​រក​ពួក​វា​ហ្នឹង​ទេ វា​ត្រូវការ​ខ្ញុំ​ហ្នឹង​អ៊ីចឹង ហើយ​ធ្វើ​ហ្នឹង​គ្រាន់តែ​ជា​មនុស្សធម៌​ហ្នឹង​ធំ​ណាស់ រឿង​នយោបាយ​ខ្ញុំ​ជា​អ្នក​ទាស់​នឹង​សង្គម​ហ្នឹង​ហើយ ពួក​វាៗ​ថា​វា​ទាស់​នឹង​សង្គម​ហ្នឹង​ដែរ អា​ហ្នឹង​វា​ស៊ី​គ្នា​តែ​ប៉ុណ្ណឺង វា​មិន​ដែល​ហួស​ទៅ​ណា​ទៅ​ទៀត។

ទោះ​បី​យ៉ាង​ណា​ក្ដី​ទាក់ទង​នឹង​ប្រវត្តិ​ជីវិត លោក កេង វ៉ាន់សាក់ បើ​តាម​និទាន​មួយ​ផ្ដល់​ដោយ​អ្នកអង្គម្ចាស់​ក្សត្រី អង្គឌួង នឹមសូហ្វីន ឲ្យ​ដឹង​ថា លោក កេង វ៉ាន់សាក់ គឺ​ជា​បុត្រា​ពៅ​បន្ទាប់ពី​បុត្រី​បង​ពីរ​នាក់​របស់​អ្នក​ម្នាង ហម ដែល​ជា​អ្នក​ម្នាង​របស់​ព្រះអង្គម្ចាស់ ស៊ីសុវត្ថិ ឌួងលក្ខិណា ព្រះអនុជ​បង្កើត​របស់​ព្រះករុណា ព្រះបាទ ស៊ីសុវត្ថិ មុនីវង្ស ព្រះចៅ​ក្រុង​កម្ពុជាធិបតី។

តាម​ប្រវត្តិ​ដដែល​នេះ​បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា នៅ​ថ្ងៃ​ទារក​ឈ្មោះ វ៉ាន់សាក់ ប្រសូត​នោះ​មាន​ហេតុ​អស្ចារ្យ​មួយ​ដោយ​មាន​ភាព​ងងឹត​ពេញ​ផ្ទៃ​រាជវាំង​បណ្ដាល​ដោយ​សូរ្យគ្រាស គឺ​ព្រះរាហូ​បាំង​ពន្លឺ​ថ្ងៃ​ពេញ​មួយ​ថ្ងៃ។ ស្រប​នឹង​ព្រឹត្តិការណ៍​នេះ​ក៏​មាន​ភាព​ចលាចល​កាប់​សម្លាប់​គ្នា​នៃ​ក្រុម​រាជវង្ស​ក្នុង​ព្រះរាជវាំង​បណ្ដាល​ឲ្យ​សមាជិក​រាជវង្សានុវង្ស​ប្រមាណ​៤០​ព្រះអង្គ​សោយទិវង្គត​នៅ​ថ្ងៃ​នោះ។

អ្នកអង្គម្ចាស់​ក្សត្រី អង្គឌួង នឹមសូហ្វីន ឲ្យ​ដឹង​ទៀត​ថា ហោ​រារាជវាំង​បាន​ព្យាករណ៍​ថា មាន​ទារក​ចង្រៃ​កើត​ចំ​ថ្ងៃ​នោះ​ដែល​ត្រូវតែ​យក​ទៅ​ប្រហារ​ជីវិត​ឬ​បំបរបង់​ចោល។

សូម​បញ្ជាក់​ថា ពុំ​មាន​ឯកសារ​ផ្លូវការ​ណា​មួយ​ដែល​បាន​បញ្ជាក់​ឬ​បដិសេធ​នូវ​ប្រវត្តិ​ដែល​បាន​ផ្ដល់​ដោយ​អ្នកអង្គម្ចាស់​ក្សត្រី អង្គឌួង នឹមសូហ្វីន ខាង​លើ​នេះ​ឡើយ។

រីឯ​លោក​បណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ ដែល​តែង​ទទួល​សារភាព​ថា​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​របប​រាជានិយម​ដ៏​ស្លាប់​រស់​ម្នាក់​នោះ​ធ្លាប់​ឲ្យ​ដឹង​ថា មាតា​របស់​លោក​បាន​ជ្រើសរើស​យក​ការចាកចេញ​ពី​រាជវាំង​ដើម្បី​រស់នៅ​និង​ថែទាំ​លោក​ជា​រៀង​រហូត​មក។

ជា​ញឹកញាប់​លោក​បណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ តែង​មាន​ប្រសាសន៍​ប្រាប់​អ្នក​ផង​ទាំង​ពួង​អំពី​ការជាប់​ចិត្ត​ដឹង​គុណ​គ្មាន​ថ្ងៃ​ភ្លេច​បាន​និង​ពុំ​មាន​អ្វី​ប្រៀប​អំពី​គុណូបការៈ​ដ៏​ធំធេង​របស់​មាតា​លោក។ សូម្បី​លោក​មាន​ជន្មាយុ​ក្នុង​វ័យ​៨០​ឆ្នាំ​ហើយ​ក្ដី លោក​បណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ ធ្លាប់​បាន​ឲ្យ​ដឹង​ថា លោក​តែង​នឹក​ឃើញ​និង​មាន​ពេល​ខ្លះ​លោក​សម្រាន្ត​សោកសង្រេង​យំ​ខ្សឹកខ្សួល​រហូត​ពេញ​មួយ​ថ្ងៃ​ក៏​មាន ព្រោះ​នឹក​ឃើញ​សម្ដី​ដ៏​ពីរោះ​ប្រកប​ដោយ​ក្ដី​មេត្តា ភាព​ថ្នាក់ថ្នម​លួងលោម​ឥត​ឃ្នើស​របស់​មាតា​លោក​ជានិច្ច​និង​ជា​ដរាប។

ក្នុង​ពេល​មាន​ជីវិត​នៅ​ឡើយ លោក​បណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ ធ្លាប់​ផ្ដល់​បទសម្ភាសន៍​ដល់​វិទ្យុ​អាស៊ីសេរី​ជា​ច្រើន​រយ​ម៉ោង​អំពី​រឿងរ៉ាវ​ផ្សេងៗ​ទាក់ទង​នឹង​ជនជាតិ​ខ្មែរ ដោយ​រួម​ទាំង​រឿង​អាថ៌កំបាំង​ក្នុង​បញ្ហា​ជាតិ​និង​នយោបាយ​ខ្មែរ​ព្រម​ទាំង​ប្រវត្តិ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​របស់​លោក​ផង។

វិទ្យុ​អាស៊ីសេរី​នឹង​នាំ​មក​ជូន​ស្ដាប់​នូវ​វគ្គ​សម្ភាសន៍​សំខាន់ៗ​ខ្លះ​ទាក់ទង​នឹង​រឿងរ៉ាវ​ខាង​លើ​ទៅ​តាម​ពេលវេលា​សមរម្យ​និង​ភាព​ដែល​អាច​ធ្វើ​ទៅ​បាន​តាម​ការគួរ៕

បណ្ឌិត ​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់ ក៏​ដូច​​ជា​ឪពុក​ចិញ្ចឹម​របស់​គាត់ ​កេង ស៊ីផាន់​ធ្លាប់​បាន​ប្រាប់​គេឯង​ថា​ គាត់​បាន​ជួប​ទុក្ខ​លំបាក​ក្នុង​ជីវិត ។​ បណ្ឌិត​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​បាន​ប្រាប់​ថា​ ​លោក​ ​កេង​ ​ស៊ី​ផា​ន់​ ​គ្រាន់តែ​ជា​មនុស្ស​ដែល​គេ​ឧបកិច្ច​ថា​ជា​ឪពុក​ ជា​កិច្ច​ចម្លង​ប៉ុណ្ណោះ ​ហើយ​ដែល​ឪពុក​ចម្លង​រូប​នេះ​តែងតែ​តាម​ធ្វើ​ទុក្ខ​បុកម្នេញ​លោក​តាំង​ពី​ កុមារភាព​រហូត​រៀង​មក ។​​ ដោយ​បាន​ចាប់កំណើត​នៅ​ថ្ងៃ​សៅរ៍​ ​២​កើត ខែ​អស្សុជ​ ​ឆ្នាំ​ឆ្លូវ​ ​សប្ត​ស័ក​ ​ព.ស​២៤៦៨​ ​ត្រូវ​នឹង​ថ្ងៃ​ទី​១៩​ ខែ​កញ្ញា​ ឆ្នាំ​១៩២៥​ នោះ​ ​បណ្ឌិត​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់ ​បាន​​ធំ​ចម្រើន​វ័យ​នៅ​ឃុំ​កំពង់បឹង​ ស្រុក​កំពង់លែង​ ខេត្ដកំពង់ឆ្នាំង ហើយ​ក្នុង​ជីវិត​របស់​លោក​ លោក​បាន​ឆ្លងកាត់​ប្រវត្ដិសាស្ដ្រ​នានា​នៃ​កម្ពុជា​ក៏​ដូច​ជា​ការ​ប្រែ​ប្រួល​របស់​ប្រទេស​នេះ​​ទាំង​ចលនា​នយោបាយ​ ​ទាំង​ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ ​ក៏​ដូចជា​​​ការ​តតាំង​គ្នា​ផ្នែក​អក្សរសាស្ដ្រ​ជាមួយ​អ្នកប្រាជ្ញ​ធំៗ ​រួម​មាន​សម្ដេច​ព្រះសង្ឃរាជ​ ​ជួន​ ​ណាត​ ផង​ដែរ ។​ លោក​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​និយាយ​ថា​បាន​ចូលរួម​ក្នុង​ចលនា​នយោ​បាយ​ចម្រើន​ ​ដែល​ជា​ការ​សម្ដៅ​ដល់​ក្រុម​ឆ្វេង​និយម​ខ្មែរ​នៃ​​បក្ខ​​ពួក​ ​ប៉ុ​ល​ ​ពត​, អៀង​ ​សារី​ ​ដែល​ជា​មេដឹកនាំ​នៃ​របប​វាល​ពិឃាត​សម្លាប់​មនុស្ស​ប្រមាណ​ជាង​១​លាន​៧​សែន​នាក់​ក្នុង​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ​ផង ។​

បណ្ឌិត​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​ក៏​បាន​មាន​ចំណែក​នៅ​ក្នុង​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយ​ក្រុម​ឆ្វេងនិយម​ជ្រុល​នេះ​​ហើយ​បើ​តាម​សៀវភៅ​រៀបរៀង​ឡើង​ដោយ​លោកស្រី​ឡូរ៉ា​សាម័​រ​ សម្រាប់​ជា​ឯកសារ​សិក្សា​នៅ​សកល​វិទ្យាល័យ​ឃុននែល​ ​នៃ​សហរដ្ឋអាមេរិក ​ភ្ជាប់​នឹង​ស្នាដៃ​របស់​លោក​ ​ខៀវ​ សំ​ផ​ន​ បក​ប្រែជា​ភាសា​អង់គ្លេស​នោះ​ ​បណ្ឌិត​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​​ជា​មនុស្ស​ម្នាក់​ដែល​មាន​ឈ្មោះ​នៅ​ក្នុង​បញ្ជី​នៃ​ការ​តាម​រក​សម្លាប់​របស់​ក្រុម​លោក​ ​លន់​ ​ណុល ​កាល​ជំនាន់​មុន​ឆ្នាំ​១៩៧០ ​។​អំពី​ទំនាក់ទំនង​របស់​បណ្ឌិត ​កេង​​វ៉ាន់សាក់​ ​ជាមួយនឹង​ពួក​មេដឹកនាំ​ខ្មែរក្រហម​នោះ​ លោក ​នួន​ជា​ ​អតីត​ប្រធាន​សភា​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ​ និង​ជា​បងធំ​ទី​២​នៃ​របប​នោះ​បាន​និយាយ​ថា​ កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​មិនមែន​ជា​មេ​ខ្មែរក្រហម​ទេ ។​ លោក នួន​ ជា​ ​បាន​និយាយ​នៅ​ក្នុង​បទ​សម្ភាសន៍​កាល​មុនគេ​ចាប់​ខ្លួន​ថា​ ​“ទស្សនៈ​របស់​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​និង​ទស្សនៈ​របស់​ ​សា​ឡុ​ត​ ស​ ​ឱ្យ​ជ្រៅ​ទៅ​មិន​ដូច​គ្នា​ទេ​ ពីព្រោះ​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ជា​បញ្ញា​ ​ជន​ជាន់ខ្ពស់​ ខុស​ពី​សាឡុត​ ស, សាឡុតស​ ​ជា​បញ្ញាវ័ន​មែន​តែ​ខាង​បច្ចេកទេស” ។ លោកនួន​ជា​ ​បាន​និយាយ​អំពី​ភាព​ខុស​គ្នា​ថា​ ​“និយាយ​រួម​ទៅ​ ​ដល់ទី​ចុង​បំផុត​ ​កេងវ៉ាន់សាក់​ ​គាត់​គេច​រត់​ចេញពី​ស្រុក​ទៅ ។​ ​ឯ​ ​សាឡុត​ ​ស​ ​អត់​ចេញ​ពី​ស្រុក​ទេ ។​ ​គាត់​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​បន្ដ​ការ​ដឹកនាំ​តទៅ​ទៀត ។​ នេះ​ជា​គោល​ជំហរ​មួយ​ធំ​ណាស់” ។ លោក នួន ​ជា ​បាន​អធិប្បាយ​ថែមទៀត​ថា​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​មិនមែន​ជា​មេដឹកនាំ​នៃ​ចលនា​ចម្រើន​និយម​នៃ​ក្រុម​ ​ប៉ុល​ ​ពត, អៀង​ ​សារី ​ទេ ។​ ​តាម​សម្ដី​ ​ លោក នួន​ ​ជា​ ​“ អត់​ទេ​ជា​រូបភាព​គាត់​ ​កេង​វ៉ាន់សាក់​ចេញ ។​ ​ប៉ុន្ដែ​ស៊ីជម្រៅ​ក្នុង​បក្ស​គេ​មិន​ដែល​យក​អ្នក​ចំហ​​អញ្ចឹ​ង​ទៅ​ដឹកនាំ​ទេ ​បក្ស​ណា​ក៏​ដោយ” ។ ភាព​ស្មុគស្មាញ​នៃ​​ដំណើរ​ជីវិត​របស់​បណ្ឌិត ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ដែល​មាន​ទំនាស់​នឹង​គេ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​គ្នា​ក្នុង​ជួរ​អ្នកចេះ​ដឹង​ជាន់​ ខ្ពស់​ ​និង​អ្នកមាន​អំណាច​​ក៏​ដូច​ជា​ពួក​មន្ដ្រី​អាណា​និគម​និយម​បារាំង​នោះ​ ​ក៏​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​ក្រុម​គ្រួសារ​របស់​គាត់​ជាប់​ទុក្ខ​កង្វល់​ច្រើន​លើក​ច្រើន​សារ ។​ ​កាលពី​អាយុ​បាន​៣០​ឆ្នាំ​ ​បណ្ឌិត​ ​កេង​ វ៉ាន់សាក់​ ​បាន​ជាប់គុក​ច្រើន​ខែ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥​ ​ជា​ឆ្នាំ​ដែល​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​ដែល​មាន​រូប​គាត់​ជា​អគ្គលេខាធិការ​រង​ ​នោះ​បាន​ចាញ់​ក្នុង​ការ​បោះ​ឆ្នោត​ទល់​នឹង​គណបក្ស​សង្គម​រាស្ត្រ​​និយម​ ដឹកនាំ​ដោយ​ព្រះ​ ​នរោត្ដម សីហនុ ។បណ្ឌិត ​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​បាន​រង​ការ​ចោទ​ប្រកាន់​ថា​បាន​ដាក់​ផែនការ​ប៉ុនប៉ង​បាញ់​សម្លាប់​មេ​ ដឹកនាំ​ ​និង​ឥស្សរជន​នៃ​គណ​បក្ស​សង្គម​រាស្ដ្រ​និយម​តាម​ការ​ឆ្លើយ​ដាក់​របស់​ បុគ្គលិក​ម្នាក់​នៅ​ក្នុង​ក្រសួង​ចារកម្ម​ឈ្មោះ​ ​ជ័យ​ សុផល ។ ក្នុង ​វ័យ​៣៧​ឆ្នាំ​ បណ្ឌិត​កេង ​វ៉ាន់សាក់​ ​ក៏​ត្រូវ​បាន​គេ​ចាប់​ដាក់គុក​ម្ដងទៀត​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៨​ ពី​បទ​សង្ស័យ​ថា​ ​បង្កើត​ភាព​ច្របូក​ច្របល់​រំជើប​រំជួល​ក្នុង​ការ​ចាត់ចែង​អក្សរសាស្ដ្រ​ ជាតិ​កាល​គាត់​ធ្វើ​ជា​សាស្ដ្រាចារ្យ​នៅ​ពុទ្ធិក​សកល​វិទ្យាល័យ​ សីហនុរាជ្យ ។​ គឺជា ​ដំណាក់កាល​នៃ​សង្គ្រាម​អក្សរសាស្ដ្រ​ដែល​ក្រុម​បណ្ឌិត ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​មាន​កម្លាំង​តិច​ជាង​ ​និង​អ្នកគាំទ្រ​តិច​ជាង​ ​បាន​ប្រឈម​តទល់​ ​ថ្វីបើ​មិន​ចំហ​ និង​ចំពោះ​មុខ​ផ្ទាល់​ ​ជាមួយ​សម្ដេច​ព្រះសង្ឃរាជ​ជួន ណាត ។​ កាលនោះ ​យោង​តាម​មន្ដ្រី​បុគ្គលិក​សិក្សា​ប្រទេស​កម្ពុជា​ថា​ ​បណ្ឌិត​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​គឺជា​បុគ្គលិក​សិក្សា​ដើម​ខ្សែ​ថ្នាក់​ទី​១ ​ហើយ​ដែល​គេ​ស្គាល់​ថា​ ​ជា​អ្នក​ដែល​ពុំ​មាន​យោបល់​ស្រប​នឹង​បញ្ញា​ជន ​និង​អ្នកដឹកនាំ​ដទៃ​ណា​ទៀត​ឡើយ ។​ លោក​មើលឃើញ​ថា ​អ្នកដឹកនាំ​ទាំងនោះ​​​ពុំ​មាន​ឆន្ទៈ​ដឹកនាំ​ប្រទេស​ខ្មែរ​ឱ្យ​រួច​ចាក​ផុត​ ពី​ការ​លេប​ត្របាក់​យក​របស់​បរទេស​ជិតខាង​ ​ជា​ពិសេស ​បារាំង​ ​និង​វៀតណាម​​នោះ​ទេ ​។​អំពី ​រឿង​នេះ​បណ្ឌិត​ ​កេង ​វ៉ាន់សាក់​ ​បាន​និយាយ​ប្រាប់​ថា​ “កើត​មក​ខ្ញុំ​ជា​អ្នក​ស្រឡាញ់​ជាតិ ​ស្រឡាញ់​ស្រុក​ ​ស្រឡាញ់​ខ្មែរ​ប៉ុណ្ណឹង​ទេ ។​ ​ហើយ​ដឹង​ថា​ ​ខ្មែរ​ហ្នឹង​គង់តែ​ភ្លាត់​ដោយសារ​បារាំង​ដោយសារ​ចិន​ ​ដោយសារ​យួន​ និង​ដោយសារ​មេដឹកនាំ​ខ្មែរ​ពុក​រលួយ​ ​ដោយសារ​ស្ដេច​យើង​ ដោយសារ​រាស្ដ្រ​យើង​ល្ងង់ខ្លៅ​ ខ្មែរ​ទាំងអស់​ឱន​ក្បាល​ក្រាប​តាម​តែ​គេ ។​ ​ដឹង​អាហ្នឹង​វា​ទៅ​ជា​ឈឺ​ចាប់​រហូត​រៀង​មក​ ហើយ​ទទួល​រឿង​ឪពុក​ម្ដាយ​ខ្ញុំ​អីហ្នឹង​វា​ពិបាក​ថែម​ទៀត​ ​មានចិត្ដ​ក្នុង​ខ្លួន​ថា​ធ្វើ​ម៉េច​ខំរៀន​ឱ្យ​បាន​ចេះ​ដឹង​” ។

លោក ​បាន​និយាយ​រៀបរាប់​អ្វី​ដែល​ជា​កង្វល់​ធំ​ជាងគេ​គឺ​ដើម្បី​ឱ្យ​ប្រទេស​ កម្ពុជា​បាន​ឯករាជ្យ​នោះ​ទាល់តែ​ខ្មែរ​មាន​ពុម្ព​​អក្សរ​ប្រើ​ ​ព្រោះ​មិន​អាច​ពឹងពាក់​លើ​ការ​សរសេរ​អក្សរ​នឹង​ដៃ​ក្នុង​កិច្ច​ការ​រដ្ឋ​ នោះ​ទេ​ ហេតុ​ដូច្នេះ​ហើយ​ជា​លទ្ធផល​នោះ​ ​បណ្ឌិត​ ​កេង​ វ៉ាន់សាក់​ ​គឺជា​អ្នក​ដែល​បាន​បង្កើត​អង្គុលី​លេខ​ប្រើ​ភាសា​ខ្មែរ​មុនគេ ។​ លោក​បាន​និយាយ​ថា​ ​“ខ្ញុំ​ខំ​ធ្វើ​ម៉េច​ឱ្យ​ប្រើ​ភាសា​ខ្មែរ​បាន​ សរសេរ​អក្សរ​ជា​អក្សរ​ពុម្ព​​បាន​ ​ហើយ​យក​មក​ប្រើ​ផង​ដើម្បី​ឱ្យ​យើង​អាច​ឯករាជ្យ​បាន ។​ នេះ​ជា​បញ្ហា​ធំ​ជំនាន់​ហ្នឹង​ ​ព្រោះ​ថា​ឯករាជ្យ​ម៉េច​កើត​បើ​យើង​អត់​មាន​ពុម្ព​សរសេរ ។​ ​សរសេរ​ដៃ​កិច្ចការរដ្ឋ​ទៅ​មិន​ទាន់​ទេ ។​ជំនាន់​នោះ​មិន​ទាន់​មាន​ម៉ាស៊ីន​ សរសេរ” ។ ប៉ុន្ដែ ​នៅ​ពេល​ដែល​មានការ​លើក​ឡើងជា​សំណួរ​ថា បើ​ទាស់​ជាមួយ​បរទេស​ ​ជា​ពិសេស​ជា​មួយ​អាណានិគម​បារាំង​ប្រហែល​ជា​ពុំ​មាន​បញ្ហា​អ្វី​ធំ​ដំ​ទេ​ ​ប៉ុន្ដែ​តាម​ប្រសាសន៍​លោក​ខាង​ដើម​នោះ​លោក​ទាស់​តាំង​តែ​ជាមួយ​ព្រះករុណា​ ទាស់​ជាមួយ​សម្ដេច​ព្រះ​សង្ឃរាជ​ ទាស់​ជាមួយ​លោក​សេនាប្រមុខ​ ​លន់​ ​ណុ​ល​ ​ទាស់​ជាមួយ​គ្រប់​គ្នា​ទាំងអស់ ។​ នោះ​បណ្ឌិត​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​បាន​ផ្ដល់​ការ​ពន្យល់ ។​ បណ្ឌិត ​រូប​នេះ​បាន​និយាយ​ថា​ ​នោះ​ក៏​មក​ពី​គេ​ទៅ​សាកសួរ​រូប​គាត់​ ​ហើយ​គាត់​ក៏​ធ្វើការ​វិនិច្ឆ័យ​យល់​ឃើញ​ថា ​ពួក​មនុស្ស​អស់ទាំង​នោះ​សុទ្ធតែ​ជា​មនុស្ស​អន់​ ​គ្មាន​ឧត្ដមគតិ​ជាតិ​អ្វី​ទេ​ ​គិត​តែ​ពី​ការ​ប្រព្រឹត្ដ​អំពើ​ពុក​រលួយ​ និង​អ្វីៗ ។​ លោក​មិន​បាន​និយាយ​អ្វី​វែង​ឆ្ងាយ​ក្រៅ​តែ​ពី​ថា​ ​នៅ​ក្នុង​ចិត្ដ​គាត់​គិត​ឃើញ​ថា​ ​ពួក​អស់ហ្នឹង​អត់​បានការ​អ្វី​ទាំងអស់​ ហើយ​បង្ខូច​ស្រុក​ឱ្យ​ធ្លាក់​ដល់​ប៉ុណ្ណឹង​ថែម​ទៀត ។​នេះ ​ក៏​ជា​ហេតុផល​មួយ​ដែល​គាត់​បាន​លើក​ពន្យល់​ថា​នាំ​ឱ្យ​គាត់​ងាក​ទៅ​រក​ ទាក់ទង​ជាមួយ​ក្មេងៗ​ជំនាន់​ក្រោយ​ដែល​សំដៅ​ដល់​ ​ប៉ុល​ ​ពត, អៀង ​សារី ។ យ៉ាងណា​ក៏​ដោយ​គាត់​បាន​អធិប្បាយ​ថា​ ​គឺ​ពួក​ ​ប៉ុល ​ពត​ ​អៀង​ ​សារី​ ​នោះ​ទេ​ដែល​តាម​ទៅ​រក​គាត់​ ​និង​​​គាត់​មិន​​ដើរ​តាម​ពួក​អស់នោះ​ឡើយ​ដែល​កាលនោះ​គាត់​មើល​ឃើញ​ថា​ ​របប​ក្បួន​ល្ងង់​គិតតែ​អំពើ​ពុក​រលួយ​ឃោរឃៅ ​ហើយ​គាត់​យល់​ថា​ពួកក្មេង​ជំនាន់​ក្រោយ​សំដៅ​ដល់​ ​ប៉ុល​ ​ពត,​ ​នួន​ ​ជា,​ អៀង​ ​សារី​, ​ខៀវ​ ​សំផន​ ​ជា​មនុស្ស​ដែល​គាត់​យល់​ថា​ ​ត្រឹម​ត្រូវ​អាច​គិតគូរ​រឿង​ស្រុក​ទេស​បាន ។​

អំពី ​ប្រវត្ដិ​របស់​បណ្ឌិត​ ​កេង ​វ៉ាន់សាក់​ ​នេះ​ ​សមាជិក​រាជវង្ស​ខ្មែរ​ម្នាក់​បាន​រៀបរាប់​ថា​ បណ្ឌិត ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​ជា​បុត្រា​ពៅ​បន្ទាប់​ពី​បុត្រីយ៍​ច្បង​ពីរ​នាក់​របស់​អ្នក​ម្នាង ​ហម​ ​ដែល​ជា​អ្នក​ម្នាង​របស់​ព្រះ​អង្គ​ម្ចាស់​ ​ស៊ីសុវត្ថិ​ ​ដួងលក្ខិណា​ ​ជា​ព្រះ​អនុជ​បង្កើត​របស់​ព្រះករុណា​ព្រះមហាក្សត្រ​ ស៊ីសុវត្ថិ​ ​មុន្នីវង្ស​ ​ព្រះ​ចៅក្រុង​កម្ពុជាធិបតី ។​ តាម​ប្រភព​សមាជិក​រាជវង្ស​ដដែល​ថា​ ​នៅ​ថ្ងៃ​ទារក​ វ៉ាន់សាក់​ ​នេះ​ប្រសូត្រ​ ​ក៏​មាន​កើត​ហេតុ​ដ៏​ប្លែក​មួយ​ ​ដោយ​មាន​ភាព​ងងឹត​ពេញ​ផ្ទៃ​ព្រះ​បរម​រាជវាំង​អស់​ពេញ​មួយ​ថ្ងៃ ។​ យ៉ាងណា ​ព្រឹត្ដិការណ៍​នេះ​ក៏​បាន​ធ្វើ​ឱ្យ​មាន​ភាព​ចលាចល​ ហើយ​មានការ​កាប់​សម្លាប់​គ្នា​នៃ​ក្រុម​រាជវង្ស ​ហើយ​នេះ​ក៏​បណ្ដាល​ឱ្យ​មាន​ការ​ហៅ​រក​ហោរា​នៃ​ព្រះ​បរមរាជវាំង​មក​ទស្សទាយ​ ឃើញ​ថា​មាន​ទារក​ចង្រៃ​កើត​ចំ​ថ្ងៃ​នោះ​ដែល​ត្រូវ​តែ​យក​ទៅ​ប្រហារជីវិត​ ​ឬ​បំបរបង់​ចោល ។​ ​ត្រង់នេះ​ក៏​ពុំ​មាន​ឯក​សារ​ណាមួយ​ជា​ផ្លូវការ​បញ្ជាក់​បដិសេធ​ ​ឬ​ក៏​ទទួលស្គាល់​នោះ​ឡើយ ។​រឿងរ៉ាវ ​ទាំងនេះ​បើ​ទោះបី​ជា​មិន​ទាន់​មានការ​អធិប្បាយ​ផ្សាយ​ជា​សាធារណៈ​ទូលំទូលាយ ​ក៏​ដោយ​ ​ក៏​បណ្ឌិត​ ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​ខ្លួនឯង​បាន​សារភាព​អំពី​ការ​ដែល​ម្ដាយ​របស់​លោក​ អ្នក​ម្នាង​ ​ហម​ ​បាន​ជ្រើស​រើស​យក​ការ​ចាក​ចេញពី​ព្រះ​បរមរាជវាំង​ដើម្បី​បន្ដ​រស់នៅ​ថែទាំ​ កូន​រហូត​ដល់​ពេញ​រូប​ពេញ​រាង​ធំ​ ​និង​បន្ដ​ការ​សិក្សា ។ ​ហើយ​ជា​ញឹកញាប់​បណ្ឌិត​ កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​បាន​ប្រាប់​គេឯង​អំពី​ការ​ដែល​គាត់​នៅ​តែ​ដឹងគុណ​គ្មាន​ថ្ងៃ​​ភ្លេច​បាន​ នូវ​មហា​ករុណា​ទិ​គុណ​ដ៏​ធំធេង​នៃ​មាតា​របស់​លោក​ដែល​លោក​នៅ​តែ​នឹក​ឃើញ​ ជាមួយ​ពាក្យ​ថ្លែង​ថា​ ពេល​ខ្លះ​លោក​បាន​ទាំង​យំ​ខ្សឹប​ខ្សួល​អស់​ពេញ​មួយ​ថ្ងៃ​ពេល​រំលឹក​ដល់​ សម្ដី​របស់​មាតា​លោក​ដែល​ប្រកបដោយ​ទឹក​ចិត្ដ​មេត្ដា​នោះ ។​ប្រវត្ដិ ​រឿងរ៉ាវ​របស់​បណ្ឌិត ​កេង​ ​វ៉ាន់សាក់​ ​នៅ​មាន​វែង​ឆ្ងាយ​ទៅ​ទៀត ​ប៉ុន្ដែ​អ្វី​ដែល​គាត់​បាន​ប្រកាស​ប្រាប់​គេឯង​ដូច​ដែល​គេ​ដឹង​នោះ​ ​គឺ​គាត់​តាំងចិត្ដ​ថា​ជា​អ្នក​ប្រឆាំង​ដាច់​ខាត​នឹង​របប​រាជា​និយម​ ​ទំនង​ជា​ដោយសារ​ការ​ដែល​គាត់​បាន​ឃ្លាតឆ្ងាយ​ពី​ទី​កំណើត​ដោយសារ​ការ​ ព្យាករណ៍​របស់​ហោរា​ ​ធ្វើ​ឱ្យ​វាសនា​គាត់​ច្របូក​ច្របល់​ដូច​សំពៅ​ឆ្លងកាត់​មហាសមុទ្រ​នោះ ៕​

លោកសាស្រ្ដាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ទទួលស្គាល់ខ្លួនលោកថាពុំមានយោបល់ស្របជាមួយបញ្ញាជនឬអ្នកដឹកនាំ ដទៃទៀតឡើយ គឺទាស់ទាំងតែពីជាមួយព្រះករុណា ទាស់ជាមួយព្រះសង្ឃរាជ ទាស់ជាមួយលោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ ទាស់ជាមួយលោក លន់ ណុន ទាស់ជាមួយលោក ហង្ស ធនហាក់ ទាស់ជាមួយនរណានរណីគ្រប់គ្នាទាំងអស់។ លោកមើលឃើញថា អ្នកដឹកនាំទាំងនោះពុំមានឆន្ទៈពិតនឹងដឹកនាំប្រទេសខ្មែរឲ្យរួចចាកផុតពីការ ត្របាក់យកនៃពួកបរទេសឡើយ។

ទោះបីយ៉ាងណាក្ដីក្នុងប្រវត្តិជីវិតលោកបណ្ឌិត កេង វ៉ាន់សាក់ តែងបានចូលប្រឡូកនឹងការប្រែប្រួលរបស់ប្រទេសជាតិសឹងតែគ្រប់ចលនា ដោយរួមទាំងចលនានយោបាយក្នុងសម័យទាមទារឯករាជ្យ ចលនាអក្សរសាស្រ្ដខ្មែរ និងចលនានយោបាយចម្រើនជឿនលឿននិយមដោយក្រោយមកបានក្លាយជាវាលពិឃាតសម្លាប់មនុស្ស រាប់លាននាក់នារបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យផង។

តាមប្រភពខ្លះបានអះអាងថា លោក កេង វ៉ាន់សាក់ ក៏ជាមេខ្មែរក្រហមដ៏សំខាន់ម្នាក់ក្នុងរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យផងដែរ។ ទោះបីយ៉ាងណាក្ដីក្នុងបទសម្ភាសន៍ជាមួយវិទ្យុអាសុីសេរី មុន ការចាប់ខ្លួនរបស់តុលាការខ្មែរក្រហមអតីតប្រធានរដ្ឋសភានៃរបបកម្ពុជា ប្រជាធិបតេយ្យ នួន ជា បានបដិសេធ​ថា លោក កេង វ៉ាន់សាក់ ពុំមែនជាមេខ្មែរក្រហមឡើយ។

ក្រោយពេល​ត្រឡប់ពី​យូហ្គោស្លាវី​មក​ប៉ារីស​វិញ សាឡុត ស ចាប់ផ្តើម​សោះអង្គើយ​នឹង​ការ​រៀនសូត្រ​នៅ​សាលា ហើយ​បែរមក​ចាប់អារម្មណ៍​នឹង​រឿង​នយោបាយ​វិញ។ សូម្បីតែ​សាឡុត ស ខ្លួនឯង​ក៏បាន​អះអាង​ដែរ​ថា ពេល​នៅ​ប្រទេស​បារាំង គាត់​រៀន​ឲ្យបាន​ត្រឹមតែ​ជាប់​មធ្យមភាគ ដើម្បី​កុំឲ្យ​គេ​ផ្តាច់​អាហារូបករណ៍​ប៉ុណ្ណោះ ចំណែក​ពេល​ភាគច្រើន​ផ្សេងទៀត គាត់​ចំណាយ​ទៅលើ​ការ​អាន​សៀវភៅ ដែល​ទាក់ទង​នឹង​រឿង​នយោបាយ ឬ​ទាក់ទង​នឹង​បដិវត្តន៍​នៅ​ប្រទេស​បារាំង ជាដើម។

ម្យ៉ាងទៀត នៅពេលនោះ សាឡុត ស បាន​ស្គាល់ ជួន ម៉ុម និង កេង វ៉ាន់សាក់ ដែល​បាន​មក​រៀន​នៅ​ប្រទេស​បារាំង តាំងពី​ឆ្នាំ១៩៤៦។ យោងតាម​លោក David Chandler និស្សិត​ទាំងពីរ​រូប​នេះ​បាន​ជះឥទ្ធិពល​ច្រើន​លើ​ផ្នត់គំនិត​បែប​ជាតិនិយម និង​បែប​កុម្មុយនិស្ត​របស់​សាឡុត ស។

ជួន ម៉ុម គឺជា​សិស្ស​ដ៏​ឆ្នើម​មួយរូប​ខាង​ផ្នែក​វិទ្យាសាស្រ្ត ហើយ​បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បារាំង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥១។ ប្រហែល​ជា ជួន ម៉ុម នេះហើយ ដែល​បាន​នាំ​សាឡុត ស ឲ្យចូល​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បារាំង នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥២។

ចំណែក លោក កេង វ៉ាន់សាក់ វិញ ក៏ជា​សិស្ស​ដ៏ឆ្នើម​ម្នាក់​ដែរ តែ​ខាង​អក្សរសាស្រ្ត។ កេង វ៉ាន់សាក់ គឺជា​មនុស្ស​ស្រឡាញ់​ចូលចិត្ត​គំនិត​នយោបាយ​ឆ្វេងនិយម ប៉ុន្តែ​គាត់​មិនមែន​ជា​ជនកុម្មុយនិស្ត​នោះ​ទេ។ ទោះជាយ៉ាងនេះ​ក៏ដោយ នៅក្នុង​បទសម្ភាសន៍​ជាច្រើន ជាពិសេស​បទសម្ភាសន៍​ជាមួយ​វិទ្យុ​អាស៊ី​សេរី លោក កេង វ៉ាន់សាក់ ខ្លួនលោក​ផ្ទាល់​បាន​អះអាង​ថា គំនិត​នយោបាយ​មួយចំនួន​របស់ សាឡុត ស គឺ​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ពី​លោក។ សាឡុត ស បាន​ស្គាល់ កេង វ៉ាន់សាក់ តាមរយៈ អៀង សារី ដែល​បាន​មកដល់​ទីក្រុង​ប៉ារីស នៅ​ចុង​ឆ្នាំ​១៩៥០ គឺ​នៅពេល​ដែល អៀង សារី បាន​ទៅ​សុំឲ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ជួយ​រក​ជួល​បន្ទប់មួយ​ឲ្យ សាឡុត ស។ កេង វ៉ាន់សាក់ ក៏បាន​ជួយ សាឡុត ស ឲ្យរក​បាន​បន្ទប់​ជួល​មួយ នៅ​ទល់មុខ​ផ្ទះគាត់ នៅ​ផ្លូវ Letellier ក្នុង​សង្កាត់ទី១៥ ក្រុងប៉ារីស។

ក្រោយមក សាឡុត ស បាន​ចូលរួម​ក្នុង​ការប្រជុំ​របស់​ក្រុម​និស្សិត​កុម្មុយនិស្ត ដែល​តែងតែ​រៀបចំធ្វើ​នៅក្នុង​ផ្ទះ​របស់ កេង វ៉ាន់សាក់ ដើម្បី​រៀនសូត្រ​ពី​ទ្រឹស្តី​កុម្មុយនិស្ត។ ក្រុមនេះ​មាន​ឈ្មោះថា “ក្រុមម៉ាក់ស៊ីស្ត៍” (Cercle Marxiste) ត្រូវបាន​បង្កើតឡើង នៅ​ដើម​ឆ្នាំ១៩៥១ តាម​គំនិត​ផ្តួចផ្តើម​របស់ អៀង សារី និង រ័ត្ន សាមឿន។ អ្នក​ចូលរួម​ក្នុង​ការ​ប្រជុំ​នេះ​ ភាគច្រើន ដូចជា សៀង អាន, យុន សឿន, ម៉ី ម៉ាន់, ហ៊ូ យន់, ជួន ម៉ុម និង តូច ភឿន សុទ្ធសឹង​តែជា​សមាជិក​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បារាំង។

អ្នកខ្លះទៀត ដូចជា កេង វ៉ាន់សាក់ ជាដើម មិនមែន​ជា​សមាជិក​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​នោះទេ។ សាឡុត ស ក៏​នៅ​មិនទាន់​ចូល​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បារាំង​ដែរ​នៅពេលនោះ។ ពួកគេ​ចូលរួម​ក្នុង​ការប្រជុំ​នេះ​ក្នុងនាម​មិត្តភក្តិ​ប៉ុណ្ណោះ។ យោងតាម កេង វ៉ាន់សាក់ ដែល​ជា​ម្ចាស់ផ្ទះ សាឡុត ស មិនសូវ​ដែល​បាន​ចូលរួម​ក្នុង​ការប្រជុំ​នេះ​ទៀងទាត់​ប៉ុន្មាន​ទេ។ នៅក្នុង​ការ​ប្រជុំនេះ​ទៀតសោត សាឡុត ស ក៏​មិនមាន​បញ្ចេញ​គំនិត​អ្វី​ដែល​នាំឲ្យ​គេ​ចាប់អារម្មណ៍​នោះដែរ។

នៅចន្លោះ​ឆ្នាំ​១៩៥០ ដល់​ឆ្នាំ​១៩៥២ ការ​ប្រឈមមុខ​ដាក់គ្នា​រវាង​សម្តេច​ នរោត្តម សីហនុ និង​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​បាន​កើតមាន​កាន់តែ​ខ្លាំងឡើងៗ។ នៅឆ្នាំ១៩៥០ អៀវ កើស ប្រធាន​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ​ត្រូវបាន​គេ​លប​ធ្វើឃាត។ ឥស្សរជន​មួយរូប​របស់​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ គឺ សឺន ង៉ុកថាញ់ ដែល​បារាំង​បាន​ដោះលែង​ពី​ប្រទេស​បារាំង​ឲ្យមក​កម្ពុជា​វិញ នៅ​ចុង​ឆ្នាំ១៩៥១ បាន​រត់​ទៅ​បង្កើត​ចលនា​តស៊ូ​មួយ​ក្នុងព្រៃ​ស្ថិត​ក្នុង​ខេត្ត​សៀមរាប នៅ​ខែមីនា​ឆ្នាំ១៩៥២ ។

នៅខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥២ សម្តេច នរោត្តម សីហនុ បាន​សម្រេច​រំលាយ​រដ្ឋាភិបាល និង​សភា​ជាតិ ដែល​គ្រប់គ្រង​ដោយ​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ។ និស្សិត​ខ្មែរ​មួយចំនួន ដែល​កំពុង​រៀន​នៅ​ប្រទេស​បារាំង​បាន​សរសេរ​អត្ថបទ​ចុះផ្សាយ​ក្នុង​ទស្សនាវដ្តី​មួយ​ឈ្មោះ “ខេមរនិស្សិត” រិះគន់​សេចក្តី​សម្រេច​របស់​សម្តេច នរោត្តម សីហនុ ក្នុង​ការ​រំលាយ​សភា​នេះ។ សាឡុត ស ដោយ​ប្រើ​ឈ្មោះសម្ងាត់​ថា “ខ្មែរដើម” ក៏បាន​សរសេរ​អត្ថបទ​មួយ​រិះគន់​របប​រាជានិយម​យ៉ាងខ្លាំង​ដែរ។ អត្ថបទ​នេះ​មាន​ចំណងជើង​ថា “រាជានិយម ឬ​ប្រជាធិបតេយ្យ?” លោក កេង វ៉ាន់សាក់​វិញ​ បាន​សរសេរ​សំបុត្រ​ចំហរ​មួយច្បាប់​ក្នុងនាម ខេមរនិស្សិត ផ្ញើ​ថ្វាយ និង​រិះគន់​សម្តេច នរោត្តម សីហនុ ។

នៅខែសីហា ឆ្នាំ១៩៥២ រាជរដ្ឋាភិបាល​កម្ពុជា​ក៏បាន​សម្រេច​កាត់ផ្តាច់​អាហារូបករណ៍​និស្សិត ដែល​កំពុងរៀន​នៅ​ប្រទេស​បារាំង ក្នុងនោះ​ក៏​មាន​អាហារូបករណ៍​របស់​សាឡុត ស ដែរ។

ក្រោយពី​អាហារូបករណ៍​ត្រូវបាន​កាត់ផ្តាច់ និស្សិត​មួយចំនួន ដូចជា អៀង សារី ហ៊ូ យន់ និង សុន សេន ជាដើម បាន​សម្រេច​បន្ត​ការ​សិក្សា​នៅ​ប្រទេស​បារាំង​តទៅទៀត។ ផ្ទុយទៅវិញ និស្សិត​មួយចំនួន​ទៀត ដូចជា សាឡុត ស យុន សឿន និង រ័ត្ន សាមឿន ជាដើម បាន​សម្រេចចិត្ត​ឈប់រៀន ហើយ​ត្រឡប់ទៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​វិញ ដើម្បី​តស៊ូ​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុង​​បទសម្ភាសន៍​ជាមួយ​វិទ្យុអាស៊ី​ លោក​កេង វ៉ាន់សាក់ បាន​អះអាងថា ការណ៍​ដែល​សាឡុត ស សម្រេចចិត្ត​វិល​ត្រឡប់​ទៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​វិញនៅពេល​នោះ មាន​ជាប់​ពាក់ព័ន្ធ​នឹង​បញ្ហាស្នេហា​​ផ្ទាល់ខ្លួន ច្រើន​ជាង​​បញ្ហា​នយោបាយ។
 
ទោះជាយ៉ាងណា ក្រោយពី​អាហារូបករណ៍​ត្រូវបាន​កាត់ផ្តាច់​ សាឡុត ស បានបន្ត​រស់នៅ​ប្រទេស​បារាំង​រយៈពេល​៥ខែ​ ទើប​ចេញ​ដំណើរ​ទៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា។ យោងតាម​លោក David Chandler គឺ​ក្នុង​អំឡុងពេល​នោះឯង ដែល សាឡុត ស បាន​ចូល​ជា​សមាជិក​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បារាំង។ ក៏ប៉ុន្តែ មិនមាន​អ្នកណា​ម្នាក់​ដឹងច្បាស់​ថា តើ​សាឡុត ស ចូល​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បារាំង​ នៅ​ថ្ងៃណា ខែណា ឲ្យបាន​ពិតប្រាកដ​នោះទេ។ អ្នកណា​ជាអ្នក​ឧទ្ទេសនាម សាឡុត ស ឲ្យ​ចូល​បក្ស​ក៏​មិនមាន​អ្នកណា​ដឹង​ច្បាស់​ដែរ ប៉ុន្តែ គេ​សង្ស័យ​ថា អ្នក​ឧទ្ទេសនាម សាឡុត ស គឺ ជួន ម៉ុម ដែល​បាន​ចូល​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បារាំង​ មួយឆ្នាំ​មុន សាឡុត ស។

នៅថ្ងៃទី១៥ ខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥២ សាឡុត ស បាន​ឡើង​កប៉ាល់​ចាកចេញ​ពី​ប្រទេស​បារាំង ឆ្ពោះទៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​វិញ។ ក្រោយពី​បាន​ចំណាយពេល​អស់​ជាង​៣ឆ្នាំ នៅ​ប្រទេស​បារាំង សាឡុត ស បាន​វិលត្រឡប់ទៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​វិញ​ដៃ​ទទេ ដោយ​គ្មាន​សញ្ញាបត្រ​អ្វី​សូម្បី​តែ​មួយ​សន្លឹក ក្រៅតែ​ពី​គំនិត​កុម្មុយនិស្ត​និយម។
 
មកដល់ប្រទេសកម្ពុជា សាឡុត ស បាន​ប្រឡូកចូល​ក្នុង​ជីវិត​នយោបាយ​ភ្លាម ដោយ​មិនមាន​ប្រកប​វិជ្ជាជីវៈ​អ្វីនោះទេ។ សាឡុត ស បាន​ទាក់ទង​ជាមួយ Pham Van Ba តំណាង​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌូចិន ដើម្បី​សុំ​ចូល​ជា​សមាជិក​បក្ស។ ដោយសារ សាឡុត ស ជា​សមាជិក​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​បារាំង​ស្រាប់ បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌូចិន​ក៏បាន​ទទួល​សាឡុត ស ឲ្យ​ចូល​បក្ស។

នៅខែ​សីហា ឆ្នាំ១៩៥៣ សាឡុត ស និង​មិត្តភ័ក្តិ​ពីរនាក់​ទៀត ដែលមក​ពី​ប្រទេស​បារាំង​ដូចគ្នា គឺ រ័ត្ន សាមឿន និង យុន សឿន ក៏​បាន​ចូលរួម​ក្នុង​ចលនា​តស៊ូ​ខ្មែរ ដែល​ស្ថិតនៅ​ប៉ែក​ខាង​កើត​ប្រទេស​កម្ពុជា​ ជាប់នឹង​ព្រំដែន​វៀតណាម។ ក្រុមនេះ​ជា​សាខា​ដែល​បាន​បំបែក​ចេញពី​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌូចិន កាល​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥១ ហើយ​ស្ថិតក្រោម​ការ​គ្រប់គ្រង​របស់​ពួក​វៀតមិញ ហេតុនេះហើយ​បានជា​គេ​ហៅថា ពួក​ “ខ្មែរវៀតមិញ”។

នៅក្នុង​ចលនា​តស៊ូ​នេះ សាឡុត ស បាន​ធ្វើការ​ក្រោម​បញ្ជាផ្ទាល់​របស់ ទូ សាមុត ដែល​ពេលនោះ​ជា​អនុប្រធាន​បក្ស​ប្រជាជន​បដិវត្តន៍​ខ្មែរ។​ នៅពេលនោះ​សហការី​ដ៏​ជិតស្និទ្ធ​របស់ សាឡុត ស គឺ សុក ធួក ហៅ វ៉ន វ៉េត ដែល​ក្រោយមក​បាន​ក្លាយជា​ឧបនាយករដ្ឋមន្រ្តី និង​ជា​រដ្ឋមន្រ្តី​ក្រសួង​សេដ្ឋកិច្ច ក្រោម​របប​កម្ពុជា​ប្រជាធិបតេយ្យ។

ក្រោយសន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ឆ្នាំ១៩៥៤ ដែល​មាន​ចែង​អំពី​ការ​ហាមឃាត់​មិនឲ្យ​មាន​ចលនា​តស៊ូ​ប្រដាប់អាវុធ​នៅលើ​ទឹកដី​កម្ពុជា សាឡុត ស និង វ៉ន វ៉េត ក៏បាន​ចេញពី​ព្រៃ ធ្វើដំណើរ​ចូលមក​ទីក្រុង​ភ្នំពេញ។

នៅពេលនោះ ពួក​កុម្មុយនិស្ត​ខ្មែរ​បាន​បង្កើត​គណបក្ស​មួយ ដោយ​ដាក់ឈ្មោះ​ថា “បក្ស​ប្រជាជន” ដើម្បី​ចូលរួម​ក្នុង​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិ​ ដែល​នឹង​រៀបចំ​ធ្វើ​នៅ​ឆ្នាំ១៩៥៥។ សាឡុត ស ដែល​ពេលនោះ​បាន​ប្រើ​ឈ្មោះសម្ងាត់​ថា “ប៉ុល” ត្រូវបាន​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ចាត់តាំង​ឲ្យ​ធ្វើការ​ទាក់ទង​ជា​ប្រចាំ ជាមួយ​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ ព្រោះ​ក្នុង​ចំណោម​ថ្នាក់ដឹកនាំ​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ មាន​មនុស្ស​មួយចំនួន ដូចជា កេង វ៉ាន់សាក់ និង ជួន ម៉ុម ជាដើម ដែល សាឡុត ស ធ្លាប់​ស្គាល់​យ៉ាង​ជិតស្និទ្ធ កាលពី​នៅ​ប្រទេស​បារាំង។

ក៏ប៉ុន្តែ បក្សប្រជាជន​របស់​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​បាន​ទទួល​បរាជ័យ នៅក្នុង​ការ​បោះឆ្នោត​ជាតិ ឆ្នាំ១៩៥៥ ដោយ​រក​មិនបាន​សូម្បី​តែមួយ​សំឡេង​ក្នុង​សភាជាតិ។ សាឡុត ស ក៏​ស្ថិត​ក្នុង​ភាព​តែលតោល មិនមាន​ការងារ​អ្វី​ធ្វើ​ឲ្យ​ប្រាកដប្រជា។ ពេលនោះ​ហើយ ដែល​សាឡុត ស ចាប់ផ្តើម​ចាប់យក​អាជីព​ជា​គ្រូ​បង្រៀន៕

លោក​សាស្ត្រចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ កើត​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៩ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩២៥ នៅ​ភូមិ​កំពង់បឹង ស្រុក​កំពង់លែង ក្នុង​ខេត្រ​កំពង់ឆ្នាំង ។ បិតា​នាម កេង ស៊ីផាន់ និង​មាតា​នាម ជៀស ហន ។ បន្ទាប់​ពី​បាន​ប្រឡង​ជាប់​មធ្យម​សិក្សាប័ត្រ​ភាគ​ទី​២​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា​ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៦ លោក​បាន​ទៅ​បន្ត​ការ​សិក្សា​នៅ​ប្រទេស​បារាំង ។ ទន្ទឹម​គ្នា​នឹង​ការ​សិក្សា​ លោក​បាន​ធ្វើ​ការ​ជា​សាស្ត្រា​ចារ្យ​ជំនួយ​ភាសា​ខ្មែរ​នៅ​សាលាជាតិ​ជីវ​ភាសា ​បូព៌ា​ប្រទេស (Ecole nationale des Langues orientales vivantes) នៅ​ក្រុង​ប៉ារីស​នៅ​ឆ្នាំ​សិក្សា​១៩៤៧‑១៩៤៨ និង ១៩៥១‑១៩៥២ ។ នៅ​ចន្លោះ​ពេល​នោះ លោក​បង្រៀន​ភាសា​ខ្មែរ​នៅ​សាលា​សិក្សា​ផ្នែក​បូព៌ា និង​អាហ្វ្រិក​នៃ​សាកលវិទ្យាល័យ​ក្រុង​ឡុងដុន (School of Oriental and African Studies, London University) ក្នុង​ឆ្នាំ​សិក្សា​១៩៤៨‑១៩៥០ ។ លោក​បាន​ប្រឡង​ជាប់​បរិញ្ញាប័ត្រ​អក្សរសាស្ត្រ​ផ្នែក​ទស្សនវិជ្ជា​នៅ​ មហាវិទ្យាល័យ​អក្សរសាស្ត្រ និង​មនុស្សសាស្ត្រ​ក្រុង​ប៉ារីស​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥១ ។ ភរិយា​លោក​នាម ស៊ុយស្ហាន កុលលើវីល (Suzanne Colleville) ។

អ្នក​ស្រី ស៊ុយស្ហាន‑កេងវ៉ាន់សាក់ (១៩២១‑២០០៣) បាន​ប្រឡង​ជាប់​បរិញ្ញាប័ត្រ​រូបវិទ្យា​នា​ឆ្នាំ​១៩៤៣ នៅ​មហាវិទ្យាល័យ​ក្រុង​កង់ (Caen) ។ អ្នកស្រី​បាន​យក​ចិត្ត​ទុក​ដាក់​លើ​ការ​សិក្សា​ផ្នែក​អាស៊ី​អគ្នេយ៍ ហើយ​អ្នកស្រី​បាន​ប្រឡង​ជាប់​សញ្ញាប័ត្រ​ភាសា​ថៃ​នា​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ហើយ​បាន​ប្រឡង​ជាប់​សញ្ញាប័ត្រ​ភាសា​លាវ និង​ភាសា​ខ្មែរ​នា​ឆ្នាំ​១៩៤៧ ។ ទន្ទឹម​នឹង​ការ​សិក្សា​ទាំង​នេះ អ្នកស្រី​បាន​សិក្សា​អក្សរ​សាស្ត្រ​បារាំង ប្រវត្តិសាស្ត្រ​សិល្បៈ និង​ភូមិ​វិទ្យាទួទៅ ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៥ អ្នកស្រី​បាន​បង្រៀន​ភាសា​ថៃ​ ហើយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៧ បាន​ទទួល​ការ​តែង​តាំង​ជា​សហការិនី​វិទ្យាសាស្ត្រ​នៅ​ក្រសួង​ឧតុនិយម​ជាតិ​ ប្រទេស​បារាំង ។ នា​ឆ្នាំ​សិក្សា​១៩៥១‑៥២ អ្នកស្រី​បាន​បង្រៀន​ភាសា​លាវ​នៅ​សាលា​ភាសា​បូព៌ា (Langues Orientales) ជំនួស​លោក​សាស្ត្រាចារ្យ រេ​‑នន (M. Reinhorn) ។ អ្នកស្រី​បាន​លះបង់​ការងារ​ដ៏​ប្រពៃ​នៅ​ប៉ារីស​របស់​អ្នកស្រី​ដើម្បី​ចូល​ទៅ ​នៅ​ភ្នំពេញ​តាម​ស្វាមី​នា​ឆ្នាំ​១៩៥២ ហើយ​អ្នកស្រី​បាន​ធ្វើ​ជា​សាស្ត្រាចារ្យ​រូបវិទ្យា​នៅ​វិទ្យាល័យ​ស៊ីសុវត្ថិ វិទ្យាស្ថាន​ជាតិ​គរុកោសល្យ និង​បន្ទាប់​មក​បាន​បង្រៀន​នៅ​មហាវិទ្យាល័យវិទ្យាសាស្ត្រ​ភ្នំពេញ​រហូត​ដល់​ ចុង​ឆ្នាំ​សិក្សា​១៩៧១ ។ អ្នក​ស្រី​បាន​បង្រៀន​សិស្ស និង​និស្សិត​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​ជា​ច្រើន​ជំនាន់ ។ នា​ពេល​ចុង​ក្រោយ​អ្នស្រី​បាន​ត្រឡប់​មក​ធ្វើ​ការ​នៅ​ប្រទេស​បារាំង​វិញ​នា​ ខែ​កញ្ញា​ឆ្នាំ​១៩៧១ រហូត​ដល់​ពេលចូល​និវត្តន៍ ហើយ​បាន​រស់​នៅ​ជាយ​ក្រុង​ប៉ារីស​ក្នុង​ស្រុក​ម៉ុងម៉ូរ៉ង់ស៊ី (Montmorency) លុះ​ដល់​អវសាន​ជីវិត​នា​ឆ្នាំ​២០០៣ ។

បន្ទាប់ ​ពី​បាន​បង្កើត​អង្គុលីលេខ​អក្សរ​ខ្មែរ​​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥២ លោក​សាស្ត្រាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ បាន​ត្រឡប់​ទៅ​កម្ពុជា​វិញ ហើយ​បាន​ទទួល​មុខ​នាទី​ជា​សាស្ត្រចារ្យ​នៅ​​វិទ្យាល័យ​ស៊ីសុវត្ថិ​នៅ​ក្រុង​ ភ្នំពេញ​ពី​ឆ្នាំ​១៩៥២ ដល់​១៩៥៨ ។ លោក​ជា​មេដឹក​នាំ​ គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ នៅ​ពេល​បោះ​ឆ្នោត​នីតិបញ្ញត្តិ​សកល​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៥ បន្ទាប់​ពី​ការ​គ្រោង​ទុក​ដោយ​សិទ្ធិសញ្ញា​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ក្នុង​ឆ្នាំ​១៩៥៤ ។ លោក​បាន​ប្រឆាំង​ដោយ​ចេញ​មុខ​នឹង​រាជបល្ល័ង្ក​ ជា​ពិសេស​គឺ​ប្រឆាំង​ផ្ទាល់​នឹង​សម្ដេច​នរោត្តម​សីហនុ ជា​ស្ថាបនិក​នៃ​គណបក្ស​សង្គមរាស្ត្រ​និយម ។ បន្ទាប់​ពី​បរាជ័យ​នៃ​គណបក្ស​ប្រជាធិបតេយ្យ រដ្ឋាភិបាល​បាន​ចាប់​លោក​ដាក់​គុក​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​១៣ ខែ​កញ្ញា ដល់​ថ្ងៃ​ទី​១០ ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៥៥ ។ ពេល​ចេញ​ពី​ពន្ធនាគារ លោក​បាន​បោះពុម្ព​ផ្សាយ​កម្រង​កំណាព្យ​ដែល​លោក​បាន​និពន្ធ​ក្នុង​ពេល​ជាប់​ គុក ​ហើយ​កម្រង​កំណាព្យ​នេះ​បាន​ទទួល​ឥទ្ធិពល​ដ៏​ខ្លាំង​ក្លា​​ទៅ​លើ​កវីនិពន្ធ​ ខ្មែរ​នៅ​ជំនាន់​នោះ ។ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៥៨ លោក​មាន​តួនាទី​ជា​ប្រធាន​គណៈកម្មការ​ពិនិត្យ​សៀវភៅ​អក្សរសាស្ត្រ​ខ្មែរ​នៅ​ មធ្យម​សិក្សា ។ ពី​ឆ្នាំ​១៩៥៨ ដល់ ១៩៦២ លោក​មាន​តំណែង​ជា​ព្រឹទ្ធបុរស​មហាវិទ្យាល័យ​អក្សរសាស្ត្រ និង​មនុស្សសាស្ត្រ និង​ជា​ចាងហ្វាង​វិទ្យាស្ថាន​ជាតិ​គរុកោសល្យ (១៩៥៨‑១៩៦០) ហើយ​លោក​បាន​ទៅ​បង្រៀន​អក្សរសាស្ត្រ​ វប្បធម៌ អរិយធម៌​ខ្មែរ​នៅ​មហាវិទ្យាល័យ​អក្សរសាស្ត្រ និង​មនុស្សសាស្ត្រ ហើយ​និង​ពុទ្ធិកសកលវិទ្យាល័យ​ភ្នំពេញ​រហូត​ដល់​ឆ្នាំ១៩៦៨ ។ នៅ​ពាក់​កណ្ដាល​ឆ្នាំ​១៩៦៨ រដ្ឋាភិបាល​បញ្ឈប់​លោក​ឲ្យ​លែង​បង្រៀន​ ហើយ​បាន​ឲ្យ​ភ្នាក់ងារ​ឃ្លាំ​មើល​គេហដ្ឋាន​លោក​ទៀត​ដោយ​លោក​ជាប់​ចោទ​ថា ជា​អ្នក​បំបះ​បំបោរ​និស្សិត និង​សិស្ស​នានា​ឲ្យ​ធ្វើ​សកម្មភាព​ប្រឆាំង​នឹង​រាជរដ្ឋាភិបាល​ជំនាន់​ នោះ ។ អាជ្ញាធរ​ជំនាន់​នោះ​បាន​ឆែក​រុក​រក​នៅ​ផ្ទះ​សាស្ត្រាចារ្យ​នេះ​ឃើញ​មាន​ សៀវភៅ «ម៉ាក,ម៉ៅ» និង​ទស្សនាវដ្ដី​ប្រទេស​ចិន ។ល។ នៅ​បណ្ណាល័យ​ផ្ទាល់​របស់​លោក ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​អាជ្ញាធរ​ក្រសួង​សន្តិសុខ​ចាប់​លោក​ឃុំ​នៅ​រាជបណ្ឌិត​សភា​ នគរបាល ជាមួយ​លោក សូ​នែម និង​លោក ភួង តុន ដោយ​ចោទ​ថា ជា​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​និយម បាន​បំបះ​បំបោរ​និស្សិត និង​ប្រជាជន​ឲ្យ​ប្រឆាំង​នឹង​រាជរដ្ឋាភិបាល​សង្គម​រាស្ត្រ​និយម ។

បន្ទាប់​ពី​សភាពការណ៍​នយោបាយ​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧០ ដែល​ធ្វើ​ឡើង​ដោយ​ឧត្ដមសេនីយ លន់ នល់ ប្រទេស​កម្ពុជា​បាន​ក្លាយ​ជា​សាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ រដ្ឋាភិបាល​ថ្មី​បាន​ផ្ដល់​នីតិសម្បទា​ឲ្យ​លោក​វិញ ហើយ​បាន​បង្កើត​វិទ្យាស្ថាន​ខ្មែរ‑មន ដោយ​តែង​តាំង​លោក​ជា​មេ​ដឹក​នាំ​ស្ថាប័ន​នេះ​​ក្នុង​គោល​បំណង​លើ​ដំកើង​ វប្បធម៌​ខ្មែរ‑មន​ឲ្យ​ខ្ពង់​ខ្ពស់​ដើម្បី​ឲ្យ​ជនជាតិ​ខ្មែរ​មាន​មោទនភាព​ជា​ ខ្មែរ និង​បង្រួបបង្រួម​ខ្មែរ​ជា​ទួទៅ​នៅ​ជុំ​វិញ​កេត្ដិ៍មរតក​វប្បធម៌​ នេះ​ជា​អាវុធ​ទប់​ទល់​នឹង​ការ​រំលោភ​បំពាន​ពី​​សំណាក់​បរទេស ។ លោក​បាន​ធ្វើ​និក្ខេបបទ​មួយ​ដែល​បាន​ការពារ​នៅ​សាកលវិទ្យាល័យ​ស្ហ័កបោន (Sorbonne) នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ មាន​ចំណង​ជើង​ថា «ការស្រាវជ្រាវ​រក​ឬស​គល់​មួយ​នៃ​វប្បធម៌​ខ្មែរ (Recherche d’un fond culturel khmer)» ។ សាស្ត្រាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ជា​បញ្ញាជន​មួយ​រូប​ដ៏​កម្រ​ដែល​មាន​ចក្ខុវិស័យ និង​គំនិត​សកល​វែង​ឆ្ងាយ​លើ​វប្បធម៌​អរិយធម៌​ខ្មែរ​យើង ។ សាស្ត្រាចារ្យ​រូប​នេះ​មាន​ឥទ្ធិពល​ទៅ​លើ​សាស្ត្រាចារ្យ​អក្សរ​សាស្ត្រ​ ខ្មែរ​ជា​ច្រើន​ជំនាន់​នៅ​ស្រុក​ខ្មែរ​យើង ។ ក្រោយ​មក​បាន​ទទួល​តំណែង​ជា​ភូឈួយ​ប្រតិភូ​អចិន្ត្រៃយ៍​នៅ​អង្គការ​ UNESCO ក្នុង​ក្រុង​ប៉ារីស​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៧១ ហើយ​បន្ទាប់​មក​មាន​តួនាទី​ជាភារធារី​នៃ ​រដ្ឋាភិបាល​សាធារណរដ្ឋ​ខ្មែរ​ ប្រចាំ​ប្រទេស​បារាំង​ពី​ខែ​តុលា ឆ្នាំ​១៩៧៤ ដល់​ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៧៥ ។ ​លោក​រស់​នៅ​ម៉ុងមូរ៉ង់ស៊ី (Montmorency) នៅ​ជាយ​ក្រុង​ប៉ារីស រហូត​ដល់​ពេល​ទទួល​មរណភាព​នៅ​ថ្ងៃ​ព្រហស្បតិ៍ ​ទី​១៨ ខែ​ធ្នូ ឆ្នាំ​២០០៨ ត្រូវ​នឹង​ថ្ងៃ​​៦​រោច ខែ​មិគសិរ ឆ្នាំ​ជូត ។ លោក​បាន​និពន្ធ​រឿង​ល្ខោន​២ កម្រង​កំណាព្យ និង​សិក្សា​កថា​ជា​ច្រើន ៖