អំពី សុខោទ័យ៖ ក្នុងនាមជាអ្នករៀបរៀងប្រវត្តិសាស្រ្ត ខ្ញុំសូមធ្វើការបកស្រាយអំពីកំហុសរបស់ ខ្មែរ ក៍ដូចជា បរទេស។ សុខោទ័យ មានន័យថាម៉េច? បើសៀម គេសរសេរថា Sokhornthai ហ្នឹង។ នេះជាការបកប្រែគ្មាន វិជ្ជាជីវៈ ចេះតែចម្លងដោយគ្មានការគិត វិភាគ។ សុខន ថៃ គឺជា នគរថៃ មិនមែនជា នគរសៀមទេ សូមមើលផែនទី។ ក្រោយរដ្ឋប្រហារឆ្នាំ ១៩៣២ គេដូរឈ្មោះប្រទេសទៅជា ប្រទេសថៃ Thai-land or Thailand. បើអ្នកបកប្រែមិនចេះភាសាសៀម គួរតែចេះភាសា អគ្លេស ឬ បារាំងដែរ!! បើអ្នកសរសេរប្រវត្តិមានពេលវេលា គួរអាន បញ្ជីឈ្មោះជនជាតិ ឬ ពួជសាសន៍ ឬភាសា នៅថៃ នៅឡាវ នៅ វៀតណាម នៅកម្ពូជា នោះគេនឹងដឹង ការធ្វើសង្រ្គាម ការកាប់សំលាប់គ្នា គឺរឿងរក្សាពួជសាសន៍ !!!
ខាងក្រោមនិងលើកយកព្រឹត្តិការណ៍នៅ សៀម នៅនគរខ្មែរ និង សភាពការណ៍កងទ័ព
ការបង្កើតព្រះរាជវង្សានុវង្សថៃ ពោលគឺរបបរាជាធិបតេយ្យថៃដំបូងនៅខេត្តសុខោទ័យនៅចុងសតវត្សទី១៣ និងដើមសតវត្សទី១៤ គឺត្រូវបានធ្វើឡើងតាមលំនាំនៃរបបរាជាធិបតេយ្យខ្មែរ ហើយបើយើងប្រៀបធៀបរបបនយោបាយរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងថៃ របបគ្រប់គ្រង ដែលមានស្តេចជាប្រមុខដឹកនាំនៅកម្ពុជា មានចំណាស់ចាស់ជាងរបបនៅថៃ ពោលគឺប្រមាណជា១៣០០ឆ្នាំ ។ យ៉ាងណាមិញព្រះរាជាណាចក្រថៃ ដែលបានប្រសូតចេញនោះ ក៏មានអាយុតិចជាងព្រះរាជា ណាចក្រកម្ពុជាផងដែរ ដោយកត្តាភូមិសាស្ត្រជាប្រវត្តិសាស្ត្រ.
តើការកកើតនូវព្រះរាជវង្សានុវង្សថៃដំបូងបង្អស់ និងព្រះរាជាណាចក្រថៃ ធ្វើឡើងតាមរបៀបណា ?
ជាបឋម ជាមួយលោក ហ្សក ស៊ឺដេស យើងសូមរំលឹកថា ការបង្កើតព្រះរាជាណាចក្រថៃ ឬរដ្ឋថៃ គឺត្រូវបានធ្វើឡើងដោយរដ្ឋប្រហារដោយកម្លាំងទ័ពប្រឆាំង នឹងអភិបាលខេត្តខ្មែរ នៅខេត្តសុខោទ័យ និង សជ្ជនល័យ ដែលជាខេត្តភ្លោះ ។ មួយវិញទៀតសោតការបង្កើតព្រះរាជាណាចក្រថៃខាងលើនេះ គឺត្រូវ បានធ្វើឡើងដោយការអនុវត្តនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ទ្ធនយោបាយ បែបរាជានិយមដែលមានព្រះរាជា ឬមហាក្សត្រជាប្រមុខដឹកនាំ ។ ខាងលើនេះ ការគ្រប់គ្រងសង្គមជាតិ ដែលមានខាងលើនេះ គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃការកកើតនៃព្រះរាជវង្សានុវង្សថៃជាលើកទី១ ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃផងដែរ ។ ខាងលើនេះ គឺជាព្រឹត្តការណ៍ជាប្រវត្តិសាស្ត្រឥតប្រកែកបាន ដែលអ្នកប្រវត្តិវិទូ គ្រប់សញ្ជាតិបានកត់ត្រា និងចងចាំយ៉ាងជាក់ច្បាស់ ។
ចំពោះព្រឹត្តការណ៍នយោបាយនេះ លោក ហ្សក ស៊ឺដេស បានឲ្យដឹងថា នៅក្នុងរវាងឆ្នាំ១២៣០ មេទ័ពថៃម្នាក់ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែលធ្លាប់ជាមេទ័ពក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះបាទសុរិយាវរ័ន្មទី២
(១១១៣ – ១១៥០ នៃគ.ស) បានធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចពីអភិបាលខេត្តខ្មែរ នៅស្រុកសុខោទ័យ
ហើយបន្ទាប់មកទៀត មេទ័ពនេះក៏បានក្លាយជាស្តេចថៃដំបូងបង្អស់ នៅសុខោទ័យ ដោយយកគោរមងារខ្មែរ ថាព្រះបាទឥន្ទ្រាទិត្យ ។ គឺលទ្ធផលនៃការបះបោរប្រឆាំងនឹងរដ្ឋអំណាចខ្មែរ ដែលជាម្ចាស់ទឹក ម្ចាស់ដីនេះហើយ គឺបានផ្តល់លទ្ធភាពឲ្យពួកថៃ និងអ្នកដឹកនាំរបស់ខ្លួន ក្នុងការបង្កើតព្រះរាជាណាចក្រថៃដំបូងបង្អស់ផងដែរនៅលើទឹកដីរបស់ ខ្មែរ ។ គឺលើមូលដ្ឋាននេះផងដែរ ដូចទើបពោល ដែលព្រះរាជវង្សានុវង្សថៃដំបូងបង្អស់ត្រូវបានបង្កើតឡើងដែរ តាមលំនាំនៃហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដែលធ្លាប់តែមានពីមុននៅទឹកដីដ៏បវរ របស់មហានគរ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត, ក្រៅពីព្រះនាម ជាភាសាសំស្ក្រឹតនាគ្រាបឋមនៃប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ព្រះរាជាណាចក្រថៃ ព្រះមហាក្សត្រថៃ ក៏បានយកស័ព្ទខ្មែរមួយចំនួនមកប្រើប្រាស់ផងដែរ ដូចជាព្រះបាទរាមកំហែង និងព្រះបាទឮថៃជាដើម ។ ពាក្យកំហែង គឺជាពាក្យខ្មែរកើតចេញពីពាក្យខែង សំដៅមហិទ្ធិឫទ្ធិរបស់ហនុមាន ។ រីឯពាក្យឮ គឺមានន័យថា ថៃ ដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ឮរន្ទឺ ៕ ប្រវត្តិដែនដីសុខោទ័យអ្នកប្រាជ្ញជាតិ-អន្តរជាតិនានាអះអាងថាព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ជាមហាវីរក្សត្រដ៏អង់អាច ក្លាហានគួរឲ្យ គោរពស្រលាញ់ហើយក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ប្រទេសជាតិមានការរីកចំរើនរុងរឿងដល់កំរិតកំពូល នាសម័យមហានគរដែលគ្រងរាជ្យសម្បត្តិពីគស ១១៨១ ដល់ ១២២០។ ប៉ុនែ្តលោកអតីតសាស្រ្តាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ក្នុងបទសំភាសន៍តាមវិទ្យុអាស៊ីសេរីថាព្រះបាទជ័យវរ័្មនទ៧ បានប្រគល់ដីសុខោទ័យ ឲ្យសៀម លុះនៅពេលព្រះអង្គសោយទិវង្គត ដែនដីនេះក៏ប្រកាសផ្តាច់ខ្លួនចេញពី កម្ពុជាតែម្តង។ បញ្អានេះ បើផែ្អកទៅតាមសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់លោករស់ ចន្រ្តាបុត្រ បញ្ជាក់ថា បន្ទាប់ពីព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ សោយទិវង្គតបុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី២ (គស ១២០១-១២៤៣) ឡើងគ្រងរាជ្យសម្បត្តិបន្ត ប្រទេសជាតិមានការរីកចំរើនរុងរឿង និងគ្មានព្រឹត្តិការណ៍អ្វីដែលគួរឲ្យកត់សំគាល់ទេ។ លុះចូលមកដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (គស១២៤៣-១២៩៥) មានការចលាចលរង្គោះរង្គើនៃអាណាចក្រខែ្មរ ដោយសារព្រះអង្គប្រកាន់លទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា បញ្ជាឲ្យគេកំទេចព្រះពុទ្ធរូបវត្តអារាម ដែលបន្សល់ទុកពីសម័យមុនចោលទាំងអស់ ធ្វើឲ្យនាម៊ឺនសព្វមុខមន្រ្តី និងរាស្រ្តមិនសូវសប្បាយចិត្ត បង្កើតជាបក្សពួក ប្រឆាំងដោយកនែ្លង។ ចំណែកពួកថៃ ដែលខែ្មរហៅថា សៀមធ្លាប់រស់នៅខេត្តយូណាន់ ប្រទេសចិន ហើយដែលបានមកជ្រកកោនលើទឹកដីខែ្មរ ក៏ផ្សំគំនិតគ្នា រួមដៃជាមួយសេ្តចនាម៊ឺនមុខមន្រ្តី មេទ័ពខែ្មរ រៀបចំជាកងទ័ពពលសេនា ធ្វើសង្រ្គាមប្រកាសឯករាជ្យ នៅរដ្ឋសុខោទ័យ ។ កាលពីសតវត្សទី៨ នគររបស់ជនជាតិថៃឈ្មោះណាន់ឆាវស្ថិតនៅពាយ័ព្យនៃប្រទេសភូមា ដោយមាន សង្រ្គាមទប់ទល់នឹងកងទ័ពសេ្តចម៉ុងហ្គោលព្រះនាមយូប៊ីឡាយមិនបានក្រុមជនជាតិថៃបានធ្វើដំណើរ រំកិលចុះបន្តិចម្តងៗ ទៅទិសខាងត្បូង ដោយមួយពួកសំដៅមកប្រទេសភូមា និងមួយពួកសំដៅមកស្រុកខែ្មរ។ ដំណើរសន្សឹមៗវាតទីរបស់ថៃមកលើទឹកដីខែ្មរ និងភូមាបានចាប់ផ្តើមក្នុងសតវត្សទី១២ នៅក្នុង ភូមិភាគអាស៊ីអាគេ្នយ៍ នៅមានដំណើរចុះមកទិសខាងត្បូងទីបីមួយទៀត គឺការវាតទីទឹកដីរបស់យួនសំដៅ យកប្រទេសចាម។ ដំណើរថៃចុះមកវាតទីលើទឹកដីខែ្មរ មានសភាពដូចជាស៊ីសង្វាក់គ្នារវាងជនជាតិថៃ និងជនជាតិខែ្មរ ហើយ ជនជាតិថៃបានដាក់ខ្លួនទទួលយកវប្បធម៌ និងអរិយធម៌ខែ្មរមកធ្វើជាកេរមរតកសម្បតិ្តជាតិសាសន៍ខ្លួន។ កាលនោះថៃមានឈ្មោះថា សៀម ឬស៊ីយ៉ាម។ ក្នុងសតវត្សទី១៣ សង្រ្គាមប្រយុទ្ធគ្នារវាងខែ្មរនិងសៀមចាប់ផ្តើមជាញឹកញាប់ ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតជាច្រើន ដល់ប្រទេសជាតិ ហើយកាលនោះសេ្តចខែ្មរ មួយអង្គព្រះនាមរាមាកំហែង
បានផ្តាច់ទឹកដីខែ្មរយក ទៅបង្កើតនគរសៀម និងបានយកទីក្រុងខែ្មរសុខោទ័យ ធ្វើជារាជធានី ។ ម៉្យាងទៀតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គបុត្រីបានលួចព្រះខ័នរាជ្យធ្វើអំពីមាស ទៅប្រគល់ ឲ្យស្វាមីជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងមហានគរដែលព្រះខ័នតំណាងឲ្យអំណាច និងរាជ្យសម្បត្តិ ។
ដូចេ្នះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្ត ដោយគ្មានព្រះខ័នសំរាប់សំគាល់អំណាច និងរាជបល្ល័ង្កក៏លែងមានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនគរដែរ ។ ចំណែកបុគ្គលមានព្រះខ័នមានសិទ្ធិអំណាចគ្រប់គ្រាន់ ហើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ ក៏សំរេចព្រះទ័យដាក់រាជ្យក្នុង គ្រិស្តសករាជ១២៩៥ រីឯបុត្រព្រះអង្គក៏បង្កទ័ពធ្វើសង្រ្គាម ដណ្តើមរាជ្យ តែត្រូវបរាជ័យដោយត្រូវព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី៣ចាប់បានធ្វើទារុណកម្ម ។ ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ថៃនេះ បើតាមប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់លោកអាដេម៉ារ ឡឺគែ្លរ អតីតរ៉េស៊ីដង់ បារាំងប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា បញ្ជាក់ថា មុនពេលដែលពួកម៉ុងហ្គោលមកដល់ វាហាក់ដូចជាមានព្រឹត្តិការណ៍ ធំៗមួយចំនួនបានកើតឡើងពីព្រោះថា គេឃើញមានពួកថៃនេះចុះមកតាំងលំនៅឋាន នៅភាគខាងត្បូង ស្រុកលាវ ត្រង់ហ្លួងប្រាបាង នៅម៉ង់ឈៀងម៉ៃបង្កើតជារដ្ឋសាវនិងរដ្ឋខ្លាំងមួយ នៅអាងទនេ្លមេណាម ខាងលើ។ ពីមុនពួកនេះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សេ្តចខែ្មរ មានរាជធានីនៅស័ង្ខលោកនាពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១១ បន្ទាប់មកបាននៅសុខោទ័យ រួចបន្តវាតទីទៅតំបន់កែ្បរៗនោះ ដែលជាទឹកដីរបស់ពួក មនខែ្មរ ឬឡាតាំង ។ផ្តើមចេញពីរាជធានីសុខោទ័យនេះហើយ និងបន្ទាប់មក នៅអយុធ្យាដែលពួកថៃ បង្កើតបានជាក្សត្រប្រទេសតូចៗមួយចំនួនកែ្បរអាងទនេ្លខាងលើ រួចបង្កើតជារាជាណាចក្រថៃ ឬសៀម លើកពីអយុធ្យាទៅបាងកកនៅសតវត្សទី១៨ ។ ចិនហៅរដ្ឋខាងជើងថា សៀនឡូមានរាជធានីនៅឡាហ្វាង និងរដ្ឋខាងត្បូងថា ឡូហ៊ូ ហើយក្រោយមកប្រទេសថៃ គឺសៀន ឬសៀម បានឯករាជ្យផុតពីកម្ពុជា ក៏ប៉ុនែ្តឡូហ៊ូស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រាដដែល។ នៅសម័យនោះហើយដែលលេចព្រះរោង ឬរាមាកំហែង ចេញមកជាមេឬចៅនៃទឹកដីសុខោទ័យដែលមិនដឹងថា ជ្រែករាជ្យ ឬយ៉ាងណានោះទេ តែជាអ្នកកសាង សន្តិវង្សសេ្តចស្រីសញ្ជនាលយៈសុខោទ័យ។ព្រះរោងនេះតាមរឿងនិទានខែ្មរចាត់ទុកថា ជាមេកងខាង ដឹកជញ្ជូនទឹកសុទ្ធចេញពីល្អាងភ្នំស័ក្តិសិទ្ធិមួយកនែ្លង មកកាន់រាជធានីឥន្ទបត្តនិងជាអ្នកនាំគេឯងធ្វើ កញើ្ជល្អី លាបល័ក្ខ ប៉ុនែ្តក្រោយមកក៏គេចខ្លួនទៅសៀន។ នៅឯសៀនគឺជាមេបះបោរ ហើយក្រោយមកមានឋានៈជាចៅបន្ទាប់ពីបានជ័យជំនះលើទ័ពសៀន និងខែ្មរក៏ឡើងសោយរាជ្យ។ ចំណែករឿងសៀមថា ព្រះអង្គជាបុត្រសេ្តច ឬបុត្រចិញ្ចឹមហើយរៀបអភិសេកជាមួយក្សត្រីរជ្ជទាយាទរបស់នគរសុខោទ័យ ម៉្លោះលហើយក៏ក្លាយជាព្រះរាជា ជាស្វាមីរបស់ព្រះក្សត្រី ។ តាមសិលាចារឹកសុខោទ័យបញ្ជាក់ថា បើសិន ជាមានការប្រដូចព្រះរាមាកំហែងទៅនឹងព្រះរោងពិតប្រាកដមែននោះព្រះអង្គគឺជាបុត្ររបស់មេទ័ពជា មេក្រុម ប្លន់រីករាយ និងជាសេ្តច។ ព្រះអង្គគឺជាអ្នករំដោះប្រទេសឲ្យបានឯករាជ្យ មិនប្រកាន់នគរសៀនដែលសោយរាជ្យនៅ ឆ្នាំ១២៩៦ត្រូវនឹងមហាសករាជ១២១៨។យោងតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្តនានា ក៏ដូចសិលាចារឹក និងរឿងព្រេងនិទានអាចសន្និដ្ឋានថា ទឹកដីសុខោទ័យមិនបានបាត់បង់ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ទេ ពីព្រោះក្នុងសម័យព្រះអង្គមានអំណាច ខ្លាំងក្លាហើយប្រទេសជាតិមានការរីកចំរើនរុងរឿងដល់កំរិតកំពូលទៀត ការបាត់បង់ទឹកដីនោះវាកើត មាននៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៨ដែលកាលនោះមានចលាចលខ្លាំងពេលដែលបុត្រីលួច ព្រះខ័ន រាជ្យឲ្យទៅស្វាមី ហើយចំពេលដែលពួកថៃប្រកាសឯករាជ្យទាមទារដីសុខោទ័យធ្វើរាជាណាចក្រ ម៉្លោះ ហើយគ្មានលទ្ធភាពត្រួតត្រាទឹកដីសាមន្តរាជរបស់ខ្លួនបាន ។
ឥទ្ធិពលខ្មែរលើជនជាតិថៃសម័យសុខោទ័យ
ព្រះកេសព្រះពុទ្ធអង្គសិល្បៈថៃ ឥទ្ធិពលខ្មែរនៅខេត្តលពបុរី ចុងស.វទី១៣ ដើមស.វទី១៤ ( ឯកសារនាយកដ្ឋានវិចិត្រសិល្បៈថៃ) ដើម្បីជាឧទាហរណ៍មួយអំពីការកាន់កាប់ទឹកដីខេត្តសុខោទ័យ ដែលបានក្លាយទៅជាប្រទេសសៀមដំបូងបង្អស់នៅចុង សតវត្សរ៍ទី១៣គ្រិស្ដសករាជ យើងអាចលើកយកវត្តមានរបស់ប្រាសាទខ្មែរមួយក្នុងរចនាបថបាពួន ឈ្មោះប្រាសាទ ភ្នំពូចា នាសតវត្សរ៍ទី១១ ដែលត្រូវគេរកឃើញឆ្នាំ១៩៩៤ នៅចង្កេះភ្នំពូចា ក្នុងខេត្តសុខោទ័យ មកធ្វើការពិពណ៌នា ។
ការដែលយើងលើកយកឥទ្ធិពលខ្មែរលើជនជាតិថៃនាសម័យសុខោទ័យ មកបញ្ជាក់ ពីព្រោះនេះជាចំណុចជាវិជ្ជមានបង្ហាញថា អតីតខេត្តខ្មែរផ្សេងៗឯទៀតនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃបច្ចុប្បន្ន គឺជាទឹកដីរបស់ខ្មែរសុទ្ធសាធ មុនការកាន់កាប់ ភូមិភាគនេះដោយប្រជាជនថៃចាប់តាំងពីពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៣ ដោយព្រះបាទរាមកំហែង (អតីតផឃុនបានមឿង) កូនរបស់ស្ដេចស្រីឥន្ទ្រទិត្យ ។ ’សិល្បៈបាយ័នមានឥទ្ធិពលលើសិល្បៈស្ថាបត្យកម្មថៃដំបូងបង្អស់ នៅសុខោទ័យនិងទីប្រជុំជនធំពីរទៀត គឺស្រីសជ្ជនល័យ និងកំពែងពេជ្រ (កំផែងភេត) ពោលគឺផ្ដើមចេញពីសិល្បៈបាយ័នសុទ្ធសាធ” ។
ជាធម្មតា កាលណាជនអន្ដោប្រវេសន៍ ឬអ្នកស្រុកចំណូលថ្មីដូចថៃ ដែលទើបតែតាំងទីលំនៅស្ថានលើដែនដីចាស់អ៊ីចឹង ពួកគេមិនទាន់បង្កើតសិល្បៈរបស់ខ្លួនបាននៅឡើយទេ ពួកគេតែងតែយកគំរូតាម ’សិល្បៈខ្មែរ” ជានិច្ច ។ ផ្អែកតាមករណីខាងលើនេះបានឲ្យដឹងទៀតថាតាមរយៈចម្លាក់មួយចំនួនបែបព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនានេះហើយដែលយើងអាចស្គាល់ ឬកំណត់ឥទ្ធិពលរបស់ខ្មែរលើជនជាតិថៃ ជាពិសេសចម្លាក់ព្រះសិវៈ ឬឥស្វរៈនិងព្រះពុទ្ធអង្គ ។ តឹកតាងនេះបង្ហាញឲ្យយើងឃើញយ៉ាងច្បាស់តាមរយៈបដិមាកម្មដែលគេបានរកឃើញនៅ តាមបណ្ដាទីប្រជុំជនបុរាណខាងលើនេះ ឧទាហរណ៍ចម្លាក់សំរឹទ្ធិមួយយ៉ាងធំ តំណាងព្រះឥសូរនៅវត្ដស្រីស្វាយ និងព្រះប្រកនាគនៅចេត្យីចេតកែវ ។
;គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ផងដែរថា នៅក្នុងបរិវេណខេត្តដ៏ធំធេងខាងលើនេះ គេក៏បានរកឃើញនូវលំនៅស្ថាន និងវត្ថុបុរាណ ខ្មែរមួយចំនួនដែលមានអាយុកាលពីដើមសតវត្សរ៍ទី៣ ដល់សតវត្សរ៍ទី៦ ពោលគឺក្នុងសម័យវប្បធម៌បុរេអង្គរ ។ ហេតុនេះហើយ គេសង្កេតឃើញមានវត្តមានរបស់សិល្បៈខ្មែរ តាំងតែពីសម័យនគរភ្នំដល់សម័យអង្គរ ជាពិសេសសម័យវប្បធម៌បាយ័ន ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជយវរ្ម័នទី៧ ។
សរុបសេចក្ដីមក បើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបចម្លាក់ទេវរូបថៃខាងលើទៅនឹងចម្លាក់ខ្មែរនា សម័យបាយ័ន ជាពិសេសពពួកយក្ខ និងទេវតាដែលភាគច្រើនជាទ្វារបាល(យាមទ្វារ) យើងពិតជាទទួលស្គាល់នូវឥទ្ធិពលខ្មែរដ៏ក្រាស់ ក្រែលពុំខានឡើយ ។ មានន័យថា ក្នុងដំណាក់កាលដំបូងនៃការបង្កើតសិល្បៈសៀមដែលជាជនអន្ដោប្រវេសន៍ ពួកគេបានខ្ចីរូបមន្ដសិល្បៈខ្មែរយ៉ាងប្រាកដ ៕ ទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្របានឲ្យដឹងថាខេត្តសុខោទ័យដើមឡើយជាខេត្តរបស់ខ្មែរ ហើយខេត្តនេះត្រូវបានជនជាតិថៃដណ្ដើមបានពីអាជ្ញាធរខ្មែរ នៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សរ៍ទី១៣រវាងឆ្នាំ ១២២០ និង ១២៣៨ នៃគ.ស ហើយនៅឆ្នាំ ១២៨៧ នៃគ្រិស្តសករាជ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះរាមកំហែង ខេត្តនេះក៏បានក្លាយទៅជា
រាជធានីថៃមួយយ៉ាងសំខាន់បំផុត ។
ការបាត់បង់ខេត្តនេះបណ្ដាលមកពីថ្នាក់ដឹកនាំថៃ ដែលបានមកជ្រកកោន ក្នុងទឹកដីខ្មែរខាងលើនេះ បានវាយដណ្តើមខេត្តនេះពីខ្មែរហើយ បង្កើតរដ្ឋថៃមុនដំបូងគេបង្អស់ គឺព្រះរាជាណាចក្រសុខោទ័យ ប្រកបដោយវឌ្ឍនភាពខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ។ ការកាន់កាប់ខេត្ដនេះ ដោយជនជាតិថៃបានធ្វើឲ្យភូមិសាស្ត្រ ជាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុទេសត្រូវប្រែប្រួល រីឯលក្ខណៈសង្គមខ្មែរក៏ដូច្នេះដែរ ។ ជនជាតិខ្មែរដែរជាម្ចាស់ស្រុកដើមបានរលត់រលាយហើយក្លាយទៅជាជនជាតិ ថៃដោយ គ្រាន់តែបន្សល់ទុកនូវសំណង់ស្ថាបត្យកម្មស្ថាននាមមួយចំនួនតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំបន្ទាប់មកនេះ ការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់បុរាណវិទូថៃ បានបង្ហាញបញ្ជាក់នូវវត្តមាននៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរយ៉ាងច្រើន នាសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ ដែលដូនតាខ្មែរបានសាងសង់ ក្នុងអតីតកាលដ៏យូរលង់ មុនការមកដល់នៃជនជាតិថៃក្នុងភូមិភាគនេះ ។ ដូចករណីរបស់ប្រាសាទមួយឈ្មោះ ប្រាសាទពូតា ។
បច្ចុប្បន្នប្រាសាទឥដ្ឋនេះមានការខូចខាតច្រើន ដោយសារការជីកកកាយរកវត្ថុបុរាណ ។ ផ្ទៃជញ្ជាំងមានរាងចតុកោណ ដោយមានទទឹងប្រមាណ ៥,៨០ ម៉ែត្រ ។ រីឯតួអង្គនៃប្រាង្គទាំងមូលទៅដល់ ១០ ម៉ែត្រ ។ ដូចប្រាសាទខ្មែរដទៃៗទៀត ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបុរាណប្រាសាទនេះមានទ្វារបញ្ឆោតបីនិង ទ្វាពិតមួយបែទៅទិសខាងកើត ក៏ប៉ុន្ដែត្រូវបានគេគាស់បំផ្លាញអស់ ២ ផ្នែក ។ ប្រាសាទបុរាណនេះធ្វើឡើងដើម្បីឧទ្ទិសចំពោះព្រហ្មញ្ញសាសនា ដូចជាសំណល់ ទេវរូបនិងព្រះសិវលិង្គជាសក្ខីកម្មស្រាប់ ។ការពិនិត្យទៅលើសាច់ឥដ្ឋនៃប្រាសាទ យើងអាចសន្និដ្ឋានថា ឥដ្ឋប្រាសាទលាយឡំដោយគ្រាប់ខ្សាច់គ្រើមជាច្រើន ដែលត្រូវគេរៀបដោយខាត់ឥដ្ឋឲ្យរាបស្មើ ដោយដាក់ចូលចិត្តជិតគ្នា ដោយផ្ដុំប្រដេញឡើងរកគ្នាទាំង ៤ ផ្នែក រហូតដល់កំពូលតែម្ដង ។ បច្ចេកទេសរៀបឥដ្ឋនេះ ត្រូវគេកត់សម្គាល់នាសម័យវប្បធម៌នគរភ្នំ និងចេនឡា ។ ដូចពោលខាងលើក្រៅពីនេះគេបានរកឃើញផ្ទាំងយោនីសម្រាប់ដាក់បន្តុបនូវ ព្រះសិវលិង្គពីលើ ព្រមទាំងព្រះកេសទេវរូប ដែលសព្វថ្ងៃត្រូវបានយកតម្កល់នៅសរមន្ទីរខេត្តសុខោទ័យ។ ដោយការប្រៀបធៀបលក្ខណៈសិល្បៈ យើងអាចដឹងថា ប្រាសាទនេះស្ថិតក្នុងរចនាបថបាពួន ពោលគឺសតវត្សរ៍ទី១១ នៃគ្រិស្ដសករាជ ក្នុងខណៈដែលតំបន់នោះស្ថិតក្នុងឥទ្ធិពលព្រហ្មញ្ញសាសនានៅឡើយ ។
តាមរយៈភស្តុតាងប្រវត្តិសាស្ត្រខាងលើ យើងអាចបញ្ជាក់ថា ជនជាតិខ្មែរនៅខេត្តសុខោទ័យនាសតវត្សរ៍ទី១១ នៃគ្រិស្ដសករាជ មានជំនឿលើលទ្ធិព្រហ្មញ្ញនិកាយសិវៈ ច្រើនជាងលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយបន្ទាប់មកក៏បាននិយមនិកាយមហាយាន ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ ។ គួរបញ្ជាក់ថា ជនជាតិថៃពុំបានកាន់ព្រាហ្មញ្ញសាសនាដូចខ្មែរទេ ហើយសាសនារបស់រដ្ឋសុខោទ័យ គឺព្រះពុទ្ធសាសនា ថេរវាទ ឬហិនយាន ដែលមានភាពរុងរឿងថ្កុំថ្កើនអស្ចារ្យនាសម័យនោះ ៕
ស្តេច ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ បានបំបែករដ្ឋ ពី ខ្មែរ ឆ្នាំ 1238
រាជវង្សឝ្យាមដំបូងគេក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ហើយក៏មានការអះអាងលើសពីឋានៈនេះ: ថា អរិយធម៌ ច្បាស់លាស់មួយក្នុងតំបន់ចំណាំតែហៅដោយជនបរទេសថា "សៀម"ៗ (ខ្មែរ:ស្យាម, ចិន: សៀន, ។ល។) ហើយក៏ជារាជវង្សមួយដែលបានរំដោះមឿងថៃជាច្រើនពីច្រវាក់នឹម អាណានិគម របស់ខ្មែរ ផងដែរ។
ដើមឡើយគេស្គាល់ថា ពុកឃុនបាងក្លាងហ្វា ប្រែថា លោកម្ចាស់គ្រងមេឃភាពចំរូងចំរាស់ជុំវិញព្រះនាមនេះបង្ហាញនូវភាពមានកំរិតនៃអភិលេខន៍ (ចារឹកលេខន៍ រឺ ចារឹកសាស្ត្រ)។ វិទ្យាសាស្ត្រនេះសិក្សាអំពីចារឹក រឺអភិលេខន៍ជាសំណេរ ដើម្បីកំណត់លេខតា បញ្ជាក់អត្ថន័យ បញ្ជាក់ពីរបៀបប្រើប្រាស់តាមរយៈកាលបរិច្ឆេទ និងបរិបទវប្បធម៌។អត្ថបទនានាដែលបានចារលើសិលាចារឹកជារឿយៗបានបាត់បង់ផ្នែកខាងលើ រឺ ខាងក្រោម ត្រង់កន្លែងមួយដែលគេគិតថាមានកាលកំណត់ជារឿងលំបាកក្នុងការទាញសេចក្ដីសន្និដ្ឋានអំពីសំណេរ និង អ្នកនិពន្ធ។អ្វីដែលបានទាញចេញជាពិសេសពីចារឹកលេខន៍គឺជាចំណុចសំខាន់ខាងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃចារឹក ប្រៀបដូចជាឯកសារមួយហើយវាក៏ជាតំលៃសិល្បៈនៃបទតែងសេចក្ដីខាងអក្សរសាស្ត្រ។ភាពស្មុគស្មាញទាំងនេះនាំអោយគេយល់ថាអ្នកដឹកនាំនៅគ្រាដំបូងនៃឆាកជីវិតជាធម្មតាបានយកងារជា ហ្វា (หาว)។
ព្រះអង្គធ្លាប់ជាម្ចាស់នៃសាមន្តរដ្ឋ បាងយាង ទឹកដីដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់តំបន់ចុងខាងលិចបំផុតនៃអធិរាជាណាចក្រខ្មែរ (រជ្ជកាលព្រះបាទឥន្ទ្រវរន្ម័ទី២ និង ជយវរន្ម័ទី ទី៩) នៅពេលនោះ ទឹកដីនេះនាពេលឥឡូវលាតសន្ធឹងនៅជុំវិញបរិវេណខាងជើងភាគកណ្ដាលនៃប្រទេសថៃ។
ឃុនបាងក្លាងហ្វា រួមជាមួយ និង ឃុនផាមឿង ដែលជាព្រះចៅនៃរ៉ាដ បានសំរេចចិត្តបះបោរ និង ប្រកាសឯករាជ្យពី អង្គរ។ ការត្រួតត្រានិងការយកពន្ធដារហួសហេតុពេករបស់ខ្មែរ គឺជាកត្តាជំរុញយ៉ាងខ្លាំងនាំឱ្យមានការបះបោរ។ភាពមហាវក់វីរបស់ខ្មែរជាមួយសំណង់ស្ថាបត្យកម្មធំៗ បានបន្សោយ សមត្ថភាព និង ការប្រុងជើងការការពារ របស់ខ្មែរដែលជួយនាំឱ្យមានការបះបោរនេះឡើង។ ឃុនបាងក្លាងហ្វាបានកាន់កាប់បាន ឝ្រីសជនាល័យ ហើយប្រគល់ទឹកដីនេះឱ្យទៅផាមឿង។ផាមឿងក៏បានប្រគល់សុខោទ័យអោយទៅទ្រង់ជាការតបស្នងវិញ។ឃុនបាងក្លាងហ្វា ក្រោយមកបានប្រកាសអង្គឯងជាក្សត្រនៅសុខោទ័យ ដោយយកព្រះនាមចេញពីសំស្ក្រឹតថា ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ដែលប្រែថា"អ្នកគ្រប់គ្រង លើព្រះអាទិត្យ ខ្មែរ ហៅថា ម្ចាស់នៃ ផែនដី "។ មន្តវិជ្ជាការ និងភាពក្លាហានរបស់ទ្រង់មាន ការចាប់ចិត្តយ៉ាងខ្លាំងដោយប្រជារាស្ត្រក្នុងព្រះនគរ ដែលបានចាត់ទ្រង់ដូច្នោះថា ព្រះរោង(ព្រះអង្គម្ចាស់នៃភាពរុងរឿង)។ គោរម្យងារនេះត្រូវបានផ្ដល់ដោយក្សត្រចំណុះនៃសុខោទ័យដូចនោះហើយវាក៏ផ្ដល់ជាកំណើតដល់រាជវង្សសៀមដំបូងគេឡើង ហៅថា រាជវង្សព្រះរោង។ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ និង ព្រះមហេសី ព្រះនាងសឿង មានព្រះរាជបុត្រាបីអង្គ។ បុត្រច្បងសុគតនៅវ័យកុមារ បុត្រទីពីរមានព្រះនាមថា បានមឿងនិង បុត្រទីបីបានបង្ក្រាបព្រះអង្គម្ចាស់ខ្មែរមួយអង្គក្នុងចំបាំងលើ ខ្នងដំរី ទ្រង់បានថ្វាយព្រះនាមដល់បុត្រពៅថា រាមកំហែងជាតឹកតាងនៃភាពអង់អាចក្លាហានរបស់ទ្រង់។ ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យបានសោយទិវង្គតប្រហែលឆ្នាំ១២៧០ហើយត្រូវស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ បានមឿង។
និទានក្នុងពង្សាវតារខ្មែរ
ថ្ងៃមួយ ព្រះបាទ បទុមវរវង្សបាន នាំអស់ពលរេហ៍សេនាមុខមន្ដ្រីតូចធំ យាងទៅប្រពាតព្រៃកំសាន្ដនៅតាមដងទន្លេក្នុងតំបន់បាសាន្ត ដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ ស្រីសន្ធរសព្វថ្ងៃ ត្រង់ចន្លោះទន្លេមេគង្គ និងទន្លេតូច។ ទីនោះមានទេសភាព និងដីខ្សាច់សក្បុសល្អណាស់ ។ ខណៈនោះព្រះអង្គបានជួបប្រទះឃើញនាងនាគមួយអង្គ ដែលដំណែងខ្លួនជានារីយ៉ាងល្អឥតខ្ចោះស្រស់ប្រិមប្រិយ មានសម្ផស្សសោភ័ណភាព លើសផុតអស់ស្រីទាំងពួង នាងមានសាច់សម្បុរពណ៌សស្អាត។ នាងនាគបានធ្វើដំណើរចេញពី ស្ថាន ភុជង្គនាគ មកកំសាន្ដលេងត្រង់ឆ្នេរខ្សាច់នោះដែរ គ្រាន់តែបានយល់ឃើញនាងនាគភ្លាម ព្រះបាទបទុមវរវង្ស ពុំអាចទប់ចិត្ដ មិនប្រតិព័ទ្ធស្នេហាព្រះនាងបានឡើយ ព្រះអង្គក៏ស្ទុះយាងចូលទៅសុំសេចក្ដីស្នេហា ហើយសួរស្ដីដណ្ដឹងរៀបចំអភិសេកព្រះនាងជា អគ្គមហេសី។ នាងនាគក៏យល់ព្រម សុខចិត្ដសុខកាយ លុះទៅដោយសេចក្ដីស្នេហាលួងលោមរបស់ព្រះមហាក្សត្រ។ បន្ទាប់មក ព្រះអង្គក៏នាំ នាម៉ឺនមន្ដ្រីបរិវារពលសេនា វិលត្រលប់ចូលព្រះមហានគរវិញ ព្រះអង្គបាន ប្រទានឋានៈជាព្រះអគ្គមហេសី ធំខ្ពស់លើស អស់ស្រីស្នំទាំងពួង។ នាងនាគបានទទួលព្រះនាមថា ព្រះទេវត្តីសេរីរតន៍
កញ្ញាមហាក្សត្រី។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ព្រះបទុមវរវង្ស បានចេញបញ្ជាឲ្យរាជការមុខមន្ដ្រី និងប្រជានុរាស្ដ្រទាំងអស់ក្នុងព្រះរាជអាណាចក្រដាក់ឈ្មោះ និងហៅកន្លែងដែលព្រះអង្គបានជួបស្នេហានាងនាគថា ស្រីសឈរ។ ឈ្មោះកន្លែងនេះបានក្លាយបន្ដិចម្ដងៗទៅជា ស្រីសន្ធរ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ក្នុងកាយវិការនេះ ព្រះបទុមវរវង្សចង់លើកទុកអនុស្សាវរីយ៍ស្នេហាព្រះអង្គចំពោះនាងនាគ ឲ្យស្ថិតនៅជាអមតៈជានិច្ច។
យូរថ្ងៃខែកន្លងមក ព្រះនាងនាគក៏ទ្រង់គភ៌ គំរប់គ្រប់១០ខែ ព្រះនាងប្រសូតបានពងមួយ។ ដោយភ័យខ្លាចមានការអាម៉ាស់មុខអាប់កិត្ដិយស និងខ្លាចមានចលាចលក្នុងព្រះនគរព្រះមហាក្សត្រ និងព្រះអគ្គមហេសីក៏សម្រេចចិត្ដយកពងនោះទៅកប់ចោលក្នុងឆ្នេរ ខ្សាច់នាតំបន់គីរិន្ដបូរ គឺស្រុកបរិបូណ៌ ក្នុងខេត្ដពោធិសាត់សព្វថ្ងៃ។នាសម័យកាលនោះនៅក្នុងស្រុកខ្មែរមានសៀមម្នាក់ឈ្មោះគង់ ដោយគាត់មានពុកចង្កាស្រមូវ អ្នកផងទាំងពួងនាំគ្នាដាក់ឈ្មោះឲ្យគាត់ថា គង់ស្រមូវ (បើតាមពង្សាវតារវត្ដកោកកាក សៀមមេក្រុមកំណែនមានឈ្មោះ គង់ដែរ តែគេបានដាក់ឈ្មោះឲ្យថាគង់ពុកចង្កាអង្កាញ់។ ពង្សាវតារព្រះអង្គម្ចាស់នព្វរតន៍បានសរសេរថា គង់នេះត្រូវហៅគង់ស្រមូវ ឬគង់ក្រៅ)។ គាត់ជាមេក្រុមពួកកំណែនសៀម ដែលរៀងរាល់ឆ្នាំ ត្រូវតែដឹកនាំសួយសារអាករ តាមរទេះ មានទឹក និងត្រីកន្ធរហាលមកថ្វាយស្ដេចខ្មែរ។ ថ្ងៃមួយ បំពេញភារៈកិច្ចផ្នែកកំណែន រួចហើយ គង់
ស្រមូវរៀបចំឥវ៉ែឥវ៉ាន់គ្រប់បែបយ៉ាងសព្វសារពើរ ផ្ទុកដាក់ក្នុងរទេះ សំរាប់យកទៅលក់ដូរឯស្រុកភូមិវិញ ក្បួន រទេះសៀមគង់ស្រមូវ បានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់តាមតំបន់បរិបូណ៌ នៅតាមផ្លូវ កន្លែងមួយដែលមានដីទួលខ្ពស់ខុសអំពីធម្មតា បានធ្វើឲ្យគាត់មានការមន្ទិលសង្ស័យចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ គាត់ក៏ចុះពីរទេះស្ទុះទៅជីកដីទួលនោះ។ ជីកបានមួយសន្ទុះគាត់សង្កេតក្រឡេកមើលទៅឃើញច្បាស់ជាពងមួយដ៏ធំ អស្ចារ្យខុសប្លែកពីធម្មតា គង់ស្រមូវខំលើកបីពងនោះដោយថ្មមៗ ហើយលើកដាក់រទេះដឹកជញ្ជូនយកទៅស្រុកភូមិជាមួយ គាត់ថែរក្សាទុកដាក់ពងនោះដោយប្រុងប្រយ័ត្នជាទីបំផុត (បើតាមពង្សាវតារវត្ដកោកកាក នៅពេលទៅដល់ម្ដុំស្រុកបរិបូណ៌ គង់ស្រមូវបានឃើញពងនោះកំពុងតែញាស់រួចស្រេចទៅហើយ)។
គ្រប់ កាលគ្រប់វេលាកាលណា ពងនោះញាស់ចេញជាទារកប្រុសមួយ មានរូបរាងស្រស់ល្អស្អាតសក្ដិសម ដែលគង់ស្រមូវដាក់ឈ្មោះឲ្យថានាយរង។ គាត់ស្រឡាញ់ថ្នាក់ថ្នមបីបាច់ថែរក្សាចិញ្ចឹមទំនុកបំរុងទារកនោះដូចជាកូនបង្កើត។
ពេញវ័យចំណែកឯនាយរោង វិញក៏បានពេញវ័យដែរ ក្រោយដែលគង់ស្រមូវបានចូលមរណៈកាលទៅ នាយរោងបានឡើងឋានៈជំនួសឪពុក ជាមេក្រុមកងកំណែនដឹកជញ្ជូនទឹក និងត្រីកន្ធរ យកមកថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ។ ថ្ងៃមួយ ដល់ពេលវេលាដែលត្រូវតែនាំពលកំណែនទៅដងទឹកយកទៅថ្វាយស្ដេចខ្មែរ នាយរោងបានបញ្ជាឲ្យក្រុមកំណែនទាំងនោះ ត្បាញកញ្ជើឲ្យញឹកល្អិតជាទីបំផុត ហើយឲ្យនាំគ្នាដងទឹកយកទៅចាក់ដាក់ក្នុងកញ្ជើទាំងនោះ កញ្ជើនោះមានឈ្មោះជាប់មកថា ជាលភ្នែកក្រួច។ បន្ទាប់មក នាយរោងនិយាយបង្គាប់ទៅកាន់ជាលទាំងនោះឲ្យធ្វើដូចម្ដេចកុំឲ្យទឹក លេចចេញសោះ។ ទិព្វដូចមាត់មែន ទឹកឥតមានជ្រាបលេចបន្ដិចឡើយ។ ទឹកទាំងប៉ុន្មានត្រូវបាននាយរោងដឹកជញ្ជូនយកទៅថ្វាយព្រះ បទុមសូរ្យវង្សនៅឯព្រះមហានគរ ។
ពញារោង កាលអាយុ១១ឆ្នាំ បើតាមពង្សាវតារ របស់ព្រះអង្គម្ចាស់នុព្វរតន៍កូនព្រះបាទអង្គឌួងនាឱកាសអុំទូក លេងកំសាន្ដនៅជិតផ្ទះ ធ្លាប់ត្រូវបានខ្សែទឹកហូរយ៉ាងខ្លាំង ទាញនាំទូករកអុំបញ្ច្រាសទឹកឡើងត្រលប់មកផ្ទះវិញមិនរួច។ គ្រានោះដោយអស់កំលាំងកំហែង ពញារោងក៏ស្រែកបញ្ជាឲ្យទឹកហូរបញ្ច្រាសត្រលប់ឡើងលើវិញ ដើម្បីនាំទូកខ្លួនយកទៅដាក់ឲ្យដល់ផ្ទះ។ រំពេចនោះ ទឹកក៏ហូរបញ្ច្រាសឡើងទៅលើវិញមែន ហើយនាំទូកពញារោងទៅដល់ផ្ទះដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា យស់ឃើញភាពអច្ឆរិយៈអស្ចារ្យដូច្នេះ ពញារោងដឹងច្បាស់ថាខ្លួនមានឫទ្ធានុភាពមានបុណ្យបារមីមានមាត់ទិព្វ ពីថ្ងៃនោះមក ពញារោងខំចិញ្ចឹមលាក់អាថ៌កំបាំងនេះជារៀងរហូត។
ចំណែក ព្រះបាទបទុមសុរិយវង្សដោយសារ មានព្រះនេត្រទិព្វ ព្រះអង្គបានដឹងបានយល់នូវអស់ព្រឹត្ដិការណ៍ ព្រះអង្គបានដឹងថា អ្នកមានបុណ្យមាត់ទិព្វបានកើតឡើងហើយ ព្រះអង្គនឹកគិតឃើញថា មិនងាយនឹងចាប់ពញារោងនេះឡើយ។ ព្រះអង្គកោះប្រជុំអស់នាម៉ឺនមុខមន្ដ្រី ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាដ៏ធំនេះ។ ព្រះអង្គយល់ឃើញថាតទៅអនាគត ប្រទេសសៀមនឹងមានស្ដេចមួយអង្គ ដែលគេពុំអាចកំទេចបានឡើយ។ ដូច្នេះគេត្រូវតែចាត់ទុកស្រុកសៀមដោយឡែក ដោយមិនចាំនាំសួយសារអាករមកថ្វាយស្ដេចស្រុកខ្មែរដូចសព្វដងនោះ ទៀតទេ។
ទំនាស់ជាមួយស្ដេចខ្មែរ
បើយោលទៅតាមឯកសារខ្លះទៀត បុព្វហេតុដែលបណ្ដាលឲ្យព្រះរាជាខឹងខ្ញាល់ចេញបញ្ជាចាប់ពញារោងនោះ គឺមកអំពីនាយរោងបានប្រមាថមាក់ងាយចេស្ដាព្រះ អង្គ ដោយគ្មានញញើតញញើមហ៊ានចូលមកឈរបង់ជំទែងកណ្ដាលសាលជំនុំ ចំពីមុខព្រះភ័ក្ត្រព្រះអង្គ ពេលដែលចូលមកនាយរោងបានបំបាំងខ្លួន មិនឲ្យនាម៉ឺនមន្ត្រីពលសេនាម្នាក់មើលឃើញឡើយ។ មានតែព្រះមហាក្សត្រព្រះបទុមសូរ្យវង្សមួយអង្គគត់ ដែលយាងចូលមកដល់ទើបមើលឃើញ។ អាកប្បកិរិយាព្រហើន ច្រលោងខាមនេះ ហើយដែលធ្វើឲ្យព្រះអង្គខ្ញាល់ចេញបញ្ជារកចាប់នាយរោង។ ឃើញច្បាស់ជាក់នឹងភ្នែក ថាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរមានមហិទ្ធិឫទ្ធិតេជៈបារមី មិនអន់ខ្សោយដូចដែលខ្លួននឹកស្មាន ពញារោងក៏រត់ភៀសខ្លួនបាត់ស្រមោលទៅ។ ឧកញ៉ាមន្ដ្រីចៅពញាតេជោតំឌិនត្រូវនាំពលសេនាចំនួន៣០០នាក់ ជ្រែកដីទៅចាប់ពញារោងនៅឯស្រុកសុខោទ័យ។ កងទ័ពតេជោដំឌិន ; វិញដេញតាមចាប់ប្រកិតពីក្រោយពញារោងរត់ទៅដល់ស្រុកពីជិត ហើយឡើងកាត់សំដៅទៅតំបន់ស្រុកសុខោទ័យមកដល់ទីនេះ ពញារោងរត់ចូលទៅពួនលាក់ខ្លួនក្នុងវត្ដពុទ្ធថៃសុំលោកចៅអធិការសាងផ្នួសបួសជាសាមណេរ។
រសៀលថ្ងៃមួយ នៅពេលដែលនេនរោងកំពុងតែបោសសំអាតទីធ្លាមុខព្រះវិហារ ស្រាប់តែចៅពញាតេជោដំឌិន ជ្រែកដីលេចចេញមកពាក់កណ្ដាលខ្លួនចំពីមុខ តែម្ដង ដោយមិនបានដឹងថានេននេះជាពញារោង តេជោដំឌិន;ក៏ទូលសុំសួរលោករកពញារោង។ នេនរោងស្គាល់ច្បាស់ថាគេមករកចាប់ខ្លួនបានមានពុទ្ធដីកាឆ្លើយតបទៅវិញ សូមឧបាសក រង់ចាំនូវទីនេះសិនចុះចាំអាត្មាទៅរកជូនភ្លាមនោះដែរ រូបរាងកាយតេជោដំឌិន ប្រែទៅជារឹងបន្ដិចៗម្ដង ហើយក្លាយទៅជាថ្មរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ មេទ័ពពលសេនានៅសល់ប៉ុន្មាន ដែលដើរតាមផ្លូវជ្រែកដីដោយតេជោដំឌិន ;បាននាំគ្នាដកថយត្រលប់ចូល នគរទៅរាយការណ៍ថ្វាយព្រះរាជាតាមហេតុការណ៍។
ក្រោយ ដែលស្ដេចសៀមនៅសុខោទ័យចូលទិវង្គត នេនរោងបានចាកសិក្ខាបទ ហើយបានឡើងគ្រប់គ្រងស្រុកសៀមពីពេលនោះមក។ ពញារោងបានប្ដូរឈ្មោះមានព្រះបរមនាមជាព្រះមហាក្សត្រថាព្រះបាទចន្ទ្រាធិបតី ស្ដេចសៀមថ្មីអង្គនេះ ដែលគេនិយមហៅតែពញារោងៗ បានប៉ុនប៉ងធ្វើគត់ព្រះបទុមសូរ្យវង្ស ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរចំនួនពីរលើកទៀត។
លើកទីមួយ ពញារោងបានធ្វើដំណើរលួចមកស្រុកខ្មែរ ដោយមាននាំមកជាមួយនូវពលរេហ៍ចំណានៗ និងមានលាក់ដាវពីរដាក់ជាប់ក្នុងខ្លួនផង មកដល់ព្រះមហានគរ ពញារោងបាននាំគ្នាបន្លំខ្លួនដើរសំដៅតំរង់ចូលទៅក្នុងព្រះ បរមរាជវាំង។ ពេលនោះនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រីទាំងអស់ទាំងតូចទាំងធំ ទាំងមនុស្សទាំងនាគ កំពុងតែនាំគ្នាមកប្រជុំក្នុងព្រះបរមរាជវាំងរង់ចាំទទួលគោរព និងគាល់ព្រះមហាក្សត្រព្រះបាទបទុមសូរិយវង្ស ព្រះរាជាយាងគង់លើបល្លង្ករាជ្យ ហើយទ្រង់ត្រាស់មានបន្ទូលថា «តើមានមនុស្សក្រៅឯណាចូលមកក្នុងទីនេះឬទេ?» នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រីទាំងអស់ឆ្លើយតបទូលព្រមគ្នាទៅវិញថា គ្មានបានឃើញមនុស្សចំលែកឯណាទេ ព្រះរាជាក៏មានបន្ទូលតទៅទៀតយ៉ាងខ្លាំងៗ
ថា ជនជាតិសៀមឯង ដែលមានចិត្ដថ្លើមធំចូលមកដល់ទីនេះតើឯងមានគោលបំណងដូចម្ដេចដែរ?
ពញារោង ដែលអាងទៅលើមន្ដវិជ្ជាការសិល្ប៍សាស្ដ្របំបាំង ខ្លួន លុះព្រះមហាក្សត្រខ្មែរមើលឃើញដឹងស្គាល់យល់អំពើអស់គ្រប់សកម្មភាពកាយវិការរបស់ខ្លួន ក៏កើតភ័យស្លន់ស្លោតក់ស្លុតរបូតដាវទាំងពីរធ្លាក់ពីដៃ ពញារោងខំប្រើមាត់ទិព្វដែរ តែគ្មានប្រសិទ្ធភាព ប្រើមិនកើត។ គ្រានោះ ពញារោងដឹងច្បាស់ណាស់ថាមហិទ្ធិឫទ្ធិតេជៈរបស់ខ្លួនមិនអាចនឹង យកជ័យជំនះលើព្រះបទុមសុរិយវង្សបានឡើយ ភ្លាមនោះដែរ ព្រះមហាក្សត្រយាងចុះពីលើរាជបល្លង្កដកដាវដើរសំដៅទៅរកប្រហារជីវិត ពញារោង ពញារោងដឹងថាខ្លួនអស់ផ្លូវអស់ច្រកចេញ ក៏លុតជង្គង់ គ្រឹបក្រាបថ្វាយបង្គំសុំខមាទានទោសព្រះបទុមសុរិយវង្ស ព្រះអង្គយល់ព្រមលើកលែងទោសឲ្យរួចរស់រានមានជីវិតដោយព្រមទាំងមាន បន្ទូលថា «មិនពិតប្រាកដច្បាស់ជាមហិទ្ធិឫទ្ធិឯងខ្លាំងពូកែនោះទេ!»។
បន្ទាប់មក ពញារោងក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរដើម្បីវិលត្រលប់ទៅ ស្រុកសៀមវិញ ប៉ុន្ដែក្នុងចិត្ដពញារោងមិនដែលព្រមដាក់ខ្លួនចុះចាញ់ស្ដេចខ្មែរ ឡើយ ពញារោងគុំទុកជាប់ក្នុងក្រអៅ បេះដូងថាថ្ងៃល្អណាមួយនឹងធ្វើឃាត សំលាប់ស្ដេចខ្មែរដណ្ដើមយករាជសម្បត្ដិឲ្យទាស់តែបាន។
លើទី២ ឆ្លៀតឱកាសល្អពញារោងបានរៀបចំខ្លួន និងក្រុមបក្សពួកធ្វើដំណើរចូលមកមហានគរក្នុងគោលបំណងលួច ប្រហារជីវិតស្ដេចខ្មែរ ថ្ងៃនោះ ព្រះបទុមសុរិយវង្សដោយមានព្រះខ័នជាប់នឹងខ្លួនបានយាងចុះមកក្រសាល លេងនៅទីធ្លាក្នុងបរមរាជវាំង។ ពញារោង ដែលអាងទៅលើមហិទ្ធិឫទ្ធិខ្លាំងពូកែរបស់ខ្លួន ជិះលើដំរីសារមួយ យ៉ាងធំ បំបាំងខ្លួនហើយបំបោលដំរីនោះលឿនស្លេវសំដៅចូលទៅក្នុងវាំង ដើម្បីជាន់ឈ្លីសំលាប់ព្រះមហាក្សត្រនៅចំពោះមុខហេតុភេទដូច្នេះ គ្មាននាម៉ឺនមន្ដ្រីពលសេនាណាម្នាក់មើលឃើញពញារោងឡើយ។ តែព្រះបទុមសូរ្យវង្សដែលមានភ្នែកទិព្វបានក្រឡេកមើលឃើញទាន់ ព្រះអង្គខឹងខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ហើយស្រែកសន្ធាប់ថា «អាសៀមនេះ វាប្រមាថមាក់ងាយយើងជ្រុលពេកហើយ! វាគិតអាងមហិទ្ធិឫទ្ធិរបស់វាខ្លាំងពូកែម្ដងនេះ យើងលែងអត់ឱនលើកទោសឲ្យទៀតហើយ!»។
ពញារោងខំបំបោលដំរីឲ្យសំរុករឹងរឹតតែលឿនឡើងទៅជាន់សំលាប់ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ប៉ុន្តែមកដល់មុខព្រះបទុមសុរិយវង្សកាលណាដំរីនោះ ទប់ជើងឈប់ងក់ហើយបែរជាលុតជង្គង់ថ្វាយបង្គំសំពះព្រះអង្គទៅវិញ ដោយមិនបានសំរេចជោគជ័យដូចដែលប៉ង ពញារោងភ័យណាស់លោតចុះពីលើខ្នងដំរីមកក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះមហាក្សត្រខ្មែរសុំឲ្យព្រះអង្គលើកលែងទោសពៃឲ្យ រួចរស់រានមានជីវិតបន្ដទៅទៀត។ ពញារោងប្រកាសជាឧឡារិកថា អំណឹះតទៅលែងហ៊ានប្រមាថកាតទានលើរូបព្រះអង្គទៀតហើយ ព្រះបទុមសុរិយវង្ស ដែលដឹងអំពីប្រវត្ដិពញារោងមានជាប់សាច់ឈាមជាបងប្អូនបង្កើត ព្រះអង្គក៏សុខចិត្ដសន្ដោសប្រោសប្រណីលើកលែងទោស ហើយថែមទាំងកាត់ផ្ដាច់ទឹកដីមួយចំណែកប្រគល់ឲ្យទៀត។
ក្នុងសម័យនោះ ព្រំប្រទល់ដែនទឹកដីខ្មែរនៅទិសខាងលិចត្រូវថយរួញមកនៅត្រឹមបស្ចិមបុរី (បឝ្ចិមបុរ) ដែលសព្វថ្ងៃសៀមដាក់ឈ្មោះថា ប្រជិនបុរី ឬខេត្ដខាងកើត និងខាងជើងត្រឹមនគររាជសីមា ដែលសៀមកាឡៃប្ដូរឈ្មោះដាក់ជា កូរ៉ាត (គោរាជ) ជាមួយគ្នានេះដែរ ព្រះបទុមសុរិយវង្សបានដាក់កំណត់លក្ខខណ្ឌឲ្យគ្រប់ស្ដេចសៀមត្រូវ តែនាំផ្កាមាសមកថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងមួយឆ្នាំម្ដង បន្ទាប់មកពញារោងក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះរាជាសុំអនុញ្ញាតវិលត្រលប់ ទៅសុខោទ័យវិញ។ ពញារោង បានទស្សទ៍ទាយ ដាក់ទំនាយស្រុកខ្មែរថា នឹងរលត់រលាយវិនាសខ្ចាត់ខ្ចាយ នៅថ្ងៃដែលរូបសំណាកចៅពញាតេជោដំឌិន ត្រូវបាក់បែកខ្ទេចខ្ទីអស់។ ( ស្រាវជ្រាវ និង ចងក្រង ដោយ លោក សយ សុធា)
ខាងក្រោមនិងលើកយកព្រឹត្តិការណ៍នៅ សៀម នៅនគរខ្មែរ និង សភាពការណ៍កងទ័ព
ការបង្កើតព្រះរាជវង្សានុវង្សថៃ ពោលគឺរបបរាជាធិបតេយ្យថៃដំបូងនៅខេត្តសុខោទ័យនៅចុងសតវត្សទី១៣ និងដើមសតវត្សទី១៤ គឺត្រូវបានធ្វើឡើងតាមលំនាំនៃរបបរាជាធិបតេយ្យខ្មែរ ហើយបើយើងប្រៀបធៀបរបបនយោបាយរបស់ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងថៃ របបគ្រប់គ្រង ដែលមានស្តេចជាប្រមុខដឹកនាំនៅកម្ពុជា មានចំណាស់ចាស់ជាងរបបនៅថៃ ពោលគឺប្រមាណជា១៣០០ឆ្នាំ ។ យ៉ាងណាមិញព្រះរាជាណាចក្រថៃ ដែលបានប្រសូតចេញនោះ ក៏មានអាយុតិចជាងព្រះរាជា ណាចក្រកម្ពុជាផងដែរ ដោយកត្តាភូមិសាស្ត្រជាប្រវត្តិសាស្ត្រ.
តើការកកើតនូវព្រះរាជវង្សានុវង្សថៃដំបូងបង្អស់ និងព្រះរាជាណាចក្រថៃ ធ្វើឡើងតាមរបៀបណា ?
ជាបឋម ជាមួយលោក ហ្សក ស៊ឺដេស យើងសូមរំលឹកថា ការបង្កើតព្រះរាជាណាចក្រថៃ ឬរដ្ឋថៃ គឺត្រូវបានធ្វើឡើងដោយរដ្ឋប្រហារដោយកម្លាំងទ័ពប្រឆាំង នឹងអភិបាលខេត្តខ្មែរ នៅខេត្តសុខោទ័យ និង សជ្ជនល័យ ដែលជាខេត្តភ្លោះ ។ មួយវិញទៀតសោតការបង្កើតព្រះរាជាណាចក្រថៃខាងលើនេះ គឺត្រូវ បានធ្វើឡើងដោយការអនុវត្តនូវហេដ្ឋារចនាសម្ព័ទ្ធនយោបាយ បែបរាជានិយមដែលមានព្រះរាជា ឬមហាក្សត្រជាប្រមុខដឹកនាំ ។ ខាងលើនេះ ការគ្រប់គ្រងសង្គមជាតិ ដែលមានខាងលើនេះ គឺជាចំណុចចាប់ផ្តើមនៃការកកើតនៃព្រះរាជវង្សានុវង្សថៃជាលើកទី១ ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃផងដែរ ។ ខាងលើនេះ គឺជាព្រឹត្តការណ៍ជាប្រវត្តិសាស្ត្រឥតប្រកែកបាន ដែលអ្នកប្រវត្តិវិទូ គ្រប់សញ្ជាតិបានកត់ត្រា និងចងចាំយ៉ាងជាក់ច្បាស់ ។
ចំពោះព្រឹត្តការណ៍នយោបាយនេះ លោក ហ្សក ស៊ឺដេស បានឲ្យដឹងថា នៅក្នុងរវាងឆ្នាំ១២៣០ មេទ័ពថៃម្នាក់ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែលធ្លាប់ជាមេទ័ពក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះបាទសុរិយាវរ័ន្មទី២
(១១១៣ – ១១៥០ នៃគ.ស) បានធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចពីអភិបាលខេត្តខ្មែរ នៅស្រុកសុខោទ័យ
ហើយបន្ទាប់មកទៀត មេទ័ពនេះក៏បានក្លាយជាស្តេចថៃដំបូងបង្អស់ នៅសុខោទ័យ ដោយយកគោរមងារខ្មែរ ថាព្រះបាទឥន្ទ្រាទិត្យ ។ គឺលទ្ធផលនៃការបះបោរប្រឆាំងនឹងរដ្ឋអំណាចខ្មែរ ដែលជាម្ចាស់ទឹក ម្ចាស់ដីនេះហើយ គឺបានផ្តល់លទ្ធភាពឲ្យពួកថៃ និងអ្នកដឹកនាំរបស់ខ្លួន ក្នុងការបង្កើតព្រះរាជាណាចក្រថៃដំបូងបង្អស់ផងដែរនៅលើទឹកដីរបស់ ខ្មែរ ។ គឺលើមូលដ្ឋាននេះផងដែរ ដូចទើបពោល ដែលព្រះរាជវង្សានុវង្សថៃដំបូងបង្អស់ត្រូវបានបង្កើតឡើងដែរ តាមលំនាំនៃហេដ្ឋារចនាសម្ព័ន្ធដែលធ្លាប់តែមានពីមុននៅទឹកដីដ៏បវរ របស់មហានគរ ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត, ក្រៅពីព្រះនាម ជាភាសាសំស្ក្រឹតនាគ្រាបឋមនៃប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ព្រះរាជាណាចក្រថៃ ព្រះមហាក្សត្រថៃ ក៏បានយកស័ព្ទខ្មែរមួយចំនួនមកប្រើប្រាស់ផងដែរ ដូចជាព្រះបាទរាមកំហែង និងព្រះបាទឮថៃជាដើម ។ ពាក្យកំហែង គឺជាពាក្យខ្មែរកើតចេញពីពាក្យខែង សំដៅមហិទ្ធិឫទ្ធិរបស់ហនុមាន ។ រីឯពាក្យឮ គឺមានន័យថា ថៃ ដែលមានឈ្មោះល្បីល្បាញ ឮរន្ទឺ ៕ ប្រវត្តិដែនដីសុខោទ័យអ្នកប្រាជ្ញជាតិ-អន្តរជាតិនានាអះអាងថាព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ជាមហាវីរក្សត្រដ៏អង់អាច ក្លាហានគួរឲ្យ គោរពស្រលាញ់ហើយក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ប្រទេសជាតិមានការរីកចំរើនរុងរឿងដល់កំរិតកំពូល នាសម័យមហានគរដែលគ្រងរាជ្យសម្បត្តិពីគស ១១៨១ ដល់ ១២២០។ ប៉ុនែ្តលោកអតីតសាស្រ្តាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ក្នុងបទសំភាសន៍តាមវិទ្យុអាស៊ីសេរីថាព្រះបាទជ័យវរ័្មនទ៧ បានប្រគល់ដីសុខោទ័យ ឲ្យសៀម លុះនៅពេលព្រះអង្គសោយទិវង្គត ដែនដីនេះក៏ប្រកាសផ្តាច់ខ្លួនចេញពី កម្ពុជាតែម្តង។ បញ្អានេះ បើផែ្អកទៅតាមសៀវភៅប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់លោករស់ ចន្រ្តាបុត្រ បញ្ជាក់ថា បន្ទាប់ពីព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ សោយទិវង្គតបុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី២ (គស ១២០១-១២៤៣) ឡើងគ្រងរាជ្យសម្បត្តិបន្ត ប្រទេសជាតិមានការរីកចំរើនរុងរឿង និងគ្មានព្រឹត្តិការណ៍អ្វីដែលគួរឲ្យកត់សំគាល់ទេ។ លុះចូលមកដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (គស១២៤៣-១២៩៥) មានការចលាចលរង្គោះរង្គើនៃអាណាចក្រខែ្មរ ដោយសារព្រះអង្គប្រកាន់លទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា បញ្ជាឲ្យគេកំទេចព្រះពុទ្ធរូបវត្តអារាម ដែលបន្សល់ទុកពីសម័យមុនចោលទាំងអស់ ធ្វើឲ្យនាម៊ឺនសព្វមុខមន្រ្តី និងរាស្រ្តមិនសូវសប្បាយចិត្ត បង្កើតជាបក្សពួក ប្រឆាំងដោយកនែ្លង។ ចំណែកពួកថៃ ដែលខែ្មរហៅថា សៀមធ្លាប់រស់នៅខេត្តយូណាន់ ប្រទេសចិន ហើយដែលបានមកជ្រកកោនលើទឹកដីខែ្មរ ក៏ផ្សំគំនិតគ្នា រួមដៃជាមួយសេ្តចនាម៊ឺនមុខមន្រ្តី មេទ័ពខែ្មរ រៀបចំជាកងទ័ពពលសេនា ធ្វើសង្រ្គាមប្រកាសឯករាជ្យ នៅរដ្ឋសុខោទ័យ ។ កាលពីសតវត្សទី៨ នគររបស់ជនជាតិថៃឈ្មោះណាន់ឆាវស្ថិតនៅពាយ័ព្យនៃប្រទេសភូមា ដោយមាន សង្រ្គាមទប់ទល់នឹងកងទ័ពសេ្តចម៉ុងហ្គោលព្រះនាមយូប៊ីឡាយមិនបានក្រុមជនជាតិថៃបានធ្វើដំណើរ រំកិលចុះបន្តិចម្តងៗ ទៅទិសខាងត្បូង ដោយមួយពួកសំដៅមកប្រទេសភូមា និងមួយពួកសំដៅមកស្រុកខែ្មរ។ ដំណើរសន្សឹមៗវាតទីរបស់ថៃមកលើទឹកដីខែ្មរ និងភូមាបានចាប់ផ្តើមក្នុងសតវត្សទី១២ នៅក្នុង ភូមិភាគអាស៊ីអាគេ្នយ៍ នៅមានដំណើរចុះមកទិសខាងត្បូងទីបីមួយទៀត គឺការវាតទីទឹកដីរបស់យួនសំដៅ យកប្រទេសចាម។ ដំណើរថៃចុះមកវាតទីលើទឹកដីខែ្មរ មានសភាពដូចជាស៊ីសង្វាក់គ្នារវាងជនជាតិថៃ និងជនជាតិខែ្មរ ហើយ ជនជាតិថៃបានដាក់ខ្លួនទទួលយកវប្បធម៌ និងអរិយធម៌ខែ្មរមកធ្វើជាកេរមរតកសម្បតិ្តជាតិសាសន៍ខ្លួន។ កាលនោះថៃមានឈ្មោះថា សៀម ឬស៊ីយ៉ាម។ ក្នុងសតវត្សទី១៣ សង្រ្គាមប្រយុទ្ធគ្នារវាងខែ្មរនិងសៀមចាប់ផ្តើមជាញឹកញាប់ ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតជាច្រើន ដល់ប្រទេសជាតិ ហើយកាលនោះសេ្តចខែ្មរ មួយអង្គព្រះនាមរាមាកំហែង
បានផ្តាច់ទឹកដីខែ្មរយក ទៅបង្កើតនគរសៀម និងបានយកទីក្រុងខែ្មរសុខោទ័យ ធ្វើជារាជធានី ។ ម៉្យាងទៀតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គបុត្រីបានលួចព្រះខ័នរាជ្យធ្វើអំពីមាស ទៅប្រគល់ ឲ្យស្វាមីជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងមហានគរដែលព្រះខ័នតំណាងឲ្យអំណាច និងរាជ្យសម្បត្តិ ។
ដូចេ្នះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្ត ដោយគ្មានព្រះខ័នសំរាប់សំគាល់អំណាច និងរាជបល្ល័ង្កក៏លែងមានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនគរដែរ ។ ចំណែកបុគ្គលមានព្រះខ័នមានសិទ្ធិអំណាចគ្រប់គ្រាន់ ហើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ ក៏សំរេចព្រះទ័យដាក់រាជ្យក្នុង គ្រិស្តសករាជ១២៩៥ រីឯបុត្រព្រះអង្គក៏បង្កទ័ពធ្វើសង្រ្គាម ដណ្តើមរាជ្យ តែត្រូវបរាជ័យដោយត្រូវព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី៣ចាប់បានធ្វើទារុណកម្ម ។ ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ថៃនេះ បើតាមប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់លោកអាដេម៉ារ ឡឺគែ្លរ អតីតរ៉េស៊ីដង់ បារាំងប្រចាំប្រទេសកម្ពុជា បញ្ជាក់ថា មុនពេលដែលពួកម៉ុងហ្គោលមកដល់ វាហាក់ដូចជាមានព្រឹត្តិការណ៍ ធំៗមួយចំនួនបានកើតឡើងពីព្រោះថា គេឃើញមានពួកថៃនេះចុះមកតាំងលំនៅឋាន នៅភាគខាងត្បូង ស្រុកលាវ ត្រង់ហ្លួងប្រាបាង នៅម៉ង់ឈៀងម៉ៃបង្កើតជារដ្ឋសាវនិងរដ្ឋខ្លាំងមួយ នៅអាងទនេ្លមេណាម ខាងលើ។ ពីមុនពួកនេះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សេ្តចខែ្មរ មានរាជធានីនៅស័ង្ខលោកនាពាក់កណ្តាលសតវត្សទី១១ បន្ទាប់មកបាននៅសុខោទ័យ រួចបន្តវាតទីទៅតំបន់កែ្បរៗនោះ ដែលជាទឹកដីរបស់ពួក មនខែ្មរ ឬឡាតាំង ។ផ្តើមចេញពីរាជធានីសុខោទ័យនេះហើយ និងបន្ទាប់មក នៅអយុធ្យាដែលពួកថៃ បង្កើតបានជាក្សត្រប្រទេសតូចៗមួយចំនួនកែ្បរអាងទនេ្លខាងលើ រួចបង្កើតជារាជាណាចក្រថៃ ឬសៀម លើកពីអយុធ្យាទៅបាងកកនៅសតវត្សទី១៨ ។ ចិនហៅរដ្ឋខាងជើងថា សៀនឡូមានរាជធានីនៅឡាហ្វាង និងរដ្ឋខាងត្បូងថា ឡូហ៊ូ ហើយក្រោយមកប្រទេសថៃ គឺសៀន ឬសៀម បានឯករាជ្យផុតពីកម្ពុជា ក៏ប៉ុនែ្តឡូហ៊ូស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រាដដែល។ នៅសម័យនោះហើយដែលលេចព្រះរោង ឬរាមាកំហែង ចេញមកជាមេឬចៅនៃទឹកដីសុខោទ័យដែលមិនដឹងថា ជ្រែករាជ្យ ឬយ៉ាងណានោះទេ តែជាអ្នកកសាង សន្តិវង្សសេ្តចស្រីសញ្ជនាលយៈសុខោទ័យ។ព្រះរោងនេះតាមរឿងនិទានខែ្មរចាត់ទុកថា ជាមេកងខាង ដឹកជញ្ជូនទឹកសុទ្ធចេញពីល្អាងភ្នំស័ក្តិសិទ្ធិមួយកនែ្លង មកកាន់រាជធានីឥន្ទបត្តនិងជាអ្នកនាំគេឯងធ្វើ កញើ្ជល្អី លាបល័ក្ខ ប៉ុនែ្តក្រោយមកក៏គេចខ្លួនទៅសៀន។ នៅឯសៀនគឺជាមេបះបោរ ហើយក្រោយមកមានឋានៈជាចៅបន្ទាប់ពីបានជ័យជំនះលើទ័ពសៀន និងខែ្មរក៏ឡើងសោយរាជ្យ។ ចំណែករឿងសៀមថា ព្រះអង្គជាបុត្រសេ្តច ឬបុត្រចិញ្ចឹមហើយរៀបអភិសេកជាមួយក្សត្រីរជ្ជទាយាទរបស់នគរសុខោទ័យ ម៉្លោះលហើយក៏ក្លាយជាព្រះរាជា ជាស្វាមីរបស់ព្រះក្សត្រី ។ តាមសិលាចារឹកសុខោទ័យបញ្ជាក់ថា បើសិន ជាមានការប្រដូចព្រះរាមាកំហែងទៅនឹងព្រះរោងពិតប្រាកដមែននោះព្រះអង្គគឺជាបុត្ររបស់មេទ័ពជា មេក្រុម ប្លន់រីករាយ និងជាសេ្តច។ ព្រះអង្គគឺជាអ្នករំដោះប្រទេសឲ្យបានឯករាជ្យ មិនប្រកាន់នគរសៀនដែលសោយរាជ្យនៅ ឆ្នាំ១២៩៦ត្រូវនឹងមហាសករាជ១២១៨។យោងតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្រ្តនានា ក៏ដូចសិលាចារឹក និងរឿងព្រេងនិទានអាចសន្និដ្ឋានថា ទឹកដីសុខោទ័យមិនបានបាត់បង់ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ទេ ពីព្រោះក្នុងសម័យព្រះអង្គមានអំណាច ខ្លាំងក្លាហើយប្រទេសជាតិមានការរីកចំរើនរុងរឿងដល់កំរិតកំពូលទៀត ការបាត់បង់ទឹកដីនោះវាកើត មាននៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៨ដែលកាលនោះមានចលាចលខ្លាំងពេលដែលបុត្រីលួច ព្រះខ័ន រាជ្យឲ្យទៅស្វាមី ហើយចំពេលដែលពួកថៃប្រកាសឯករាជ្យទាមទារដីសុខោទ័យធ្វើរាជាណាចក្រ ម៉្លោះ ហើយគ្មានលទ្ធភាពត្រួតត្រាទឹកដីសាមន្តរាជរបស់ខ្លួនបាន ។
ឥទ្ធិពលខ្មែរលើជនជាតិថៃសម័យសុខោទ័យ
ព្រះកេសព្រះពុទ្ធអង្គសិល្បៈថៃ ឥទ្ធិពលខ្មែរនៅខេត្តលពបុរី ចុងស.វទី១៣ ដើមស.វទី១៤ ( ឯកសារនាយកដ្ឋានវិចិត្រសិល្បៈថៃ) ដើម្បីជាឧទាហរណ៍មួយអំពីការកាន់កាប់ទឹកដីខេត្តសុខោទ័យ ដែលបានក្លាយទៅជាប្រទេសសៀមដំបូងបង្អស់នៅចុង សតវត្សរ៍ទី១៣គ្រិស្ដសករាជ យើងអាចលើកយកវត្តមានរបស់ប្រាសាទខ្មែរមួយក្នុងរចនាបថបាពួន ឈ្មោះប្រាសាទ ភ្នំពូចា នាសតវត្សរ៍ទី១១ ដែលត្រូវគេរកឃើញឆ្នាំ១៩៩៤ នៅចង្កេះភ្នំពូចា ក្នុងខេត្តសុខោទ័យ មកធ្វើការពិពណ៌នា ។
ការដែលយើងលើកយកឥទ្ធិពលខ្មែរលើជនជាតិថៃនាសម័យសុខោទ័យ មកបញ្ជាក់ ពីព្រោះនេះជាចំណុចជាវិជ្ជមានបង្ហាញថា អតីតខេត្តខ្មែរផ្សេងៗឯទៀតនៃព្រះរាជាណាចក្រថៃបច្ចុប្បន្ន គឺជាទឹកដីរបស់ខ្មែរសុទ្ធសាធ មុនការកាន់កាប់ ភូមិភាគនេះដោយប្រជាជនថៃចាប់តាំងពីពីចុងសតវត្សរ៍ទី១៣ ដោយព្រះបាទរាមកំហែង (អតីតផឃុនបានមឿង) កូនរបស់ស្ដេចស្រីឥន្ទ្រទិត្យ ។ ’សិល្បៈបាយ័នមានឥទ្ធិពលលើសិល្បៈស្ថាបត្យកម្មថៃដំបូងបង្អស់ នៅសុខោទ័យនិងទីប្រជុំជនធំពីរទៀត គឺស្រីសជ្ជនល័យ និងកំពែងពេជ្រ (កំផែងភេត) ពោលគឺផ្ដើមចេញពីសិល្បៈបាយ័នសុទ្ធសាធ” ។
ជាធម្មតា កាលណាជនអន្ដោប្រវេសន៍ ឬអ្នកស្រុកចំណូលថ្មីដូចថៃ ដែលទើបតែតាំងទីលំនៅស្ថានលើដែនដីចាស់អ៊ីចឹង ពួកគេមិនទាន់បង្កើតសិល្បៈរបស់ខ្លួនបាននៅឡើយទេ ពួកគេតែងតែយកគំរូតាម ’សិល្បៈខ្មែរ” ជានិច្ច ។ ផ្អែកតាមករណីខាងលើនេះបានឲ្យដឹងទៀតថាតាមរយៈចម្លាក់មួយចំនួនបែបព្រហ្មញ្ញសាសនា និងព្រះពុទ្ធសាសនានេះហើយដែលយើងអាចស្គាល់ ឬកំណត់ឥទ្ធិពលរបស់ខ្មែរលើជនជាតិថៃ ជាពិសេសចម្លាក់ព្រះសិវៈ ឬឥស្វរៈនិងព្រះពុទ្ធអង្គ ។ តឹកតាងនេះបង្ហាញឲ្យយើងឃើញយ៉ាងច្បាស់តាមរយៈបដិមាកម្មដែលគេបានរកឃើញនៅ តាមបណ្ដាទីប្រជុំជនបុរាណខាងលើនេះ ឧទាហរណ៍ចម្លាក់សំរឹទ្ធិមួយយ៉ាងធំ តំណាងព្រះឥសូរនៅវត្ដស្រីស្វាយ និងព្រះប្រកនាគនៅចេត្យីចេតកែវ ។
;គួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ផងដែរថា នៅក្នុងបរិវេណខេត្តដ៏ធំធេងខាងលើនេះ គេក៏បានរកឃើញនូវលំនៅស្ថាន និងវត្ថុបុរាណ ខ្មែរមួយចំនួនដែលមានអាយុកាលពីដើមសតវត្សរ៍ទី៣ ដល់សតវត្សរ៍ទី៦ ពោលគឺក្នុងសម័យវប្បធម៌បុរេអង្គរ ។ ហេតុនេះហើយ គេសង្កេតឃើញមានវត្តមានរបស់សិល្បៈខ្មែរ តាំងតែពីសម័យនគរភ្នំដល់សម័យអង្គរ ជាពិសេសសម័យវប្បធម៌បាយ័ន ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជយវរ្ម័នទី៧ ។
សរុបសេចក្ដីមក បើយើងធ្វើការប្រៀបធៀបចម្លាក់ទេវរូបថៃខាងលើទៅនឹងចម្លាក់ខ្មែរនា សម័យបាយ័ន ជាពិសេសពពួកយក្ខ និងទេវតាដែលភាគច្រើនជាទ្វារបាល(យាមទ្វារ) យើងពិតជាទទួលស្គាល់នូវឥទ្ធិពលខ្មែរដ៏ក្រាស់ ក្រែលពុំខានឡើយ ។ មានន័យថា ក្នុងដំណាក់កាលដំបូងនៃការបង្កើតសិល្បៈសៀមដែលជាជនអន្ដោប្រវេសន៍ ពួកគេបានខ្ចីរូបមន្ដសិល្បៈខ្មែរយ៉ាងប្រាកដ ៕ ទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្របានឲ្យដឹងថាខេត្តសុខោទ័យដើមឡើយជាខេត្តរបស់ខ្មែរ ហើយខេត្តនេះត្រូវបានជនជាតិថៃដណ្ដើមបានពីអាជ្ញាធរខ្មែរ នៅពាក់កណ្ដាលសតវត្សរ៍ទី១៣រវាងឆ្នាំ ១២២០ និង ១២៣៨ នៃគ.ស ហើយនៅឆ្នាំ ១២៨៧ នៃគ្រិស្តសករាជ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះរាមកំហែង ខេត្តនេះក៏បានក្លាយទៅជា
រាជធានីថៃមួយយ៉ាងសំខាន់បំផុត ។
ការបាត់បង់ខេត្តនេះបណ្ដាលមកពីថ្នាក់ដឹកនាំថៃ ដែលបានមកជ្រកកោន ក្នុងទឹកដីខ្មែរខាងលើនេះ បានវាយដណ្តើមខេត្តនេះពីខ្មែរហើយ បង្កើតរដ្ឋថៃមុនដំបូងគេបង្អស់ គឺព្រះរាជាណាចក្រសុខោទ័យ ប្រកបដោយវឌ្ឍនភាពខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ។ ការកាន់កាប់ខេត្ដនេះ ដោយជនជាតិថៃបានធ្វើឲ្យភូមិសាស្ត្រ ជាប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់កម្ពុទេសត្រូវប្រែប្រួល រីឯលក្ខណៈសង្គមខ្មែរក៏ដូច្នេះដែរ ។ ជនជាតិខ្មែរដែរជាម្ចាស់ស្រុកដើមបានរលត់រលាយហើយក្លាយទៅជាជនជាតិ ថៃដោយ គ្រាន់តែបន្សល់ទុកនូវសំណង់ស្ថាបត្យកម្មស្ថាននាមមួយចំនួនតែប៉ុណ្ណោះ ។ ប៉ុន្មានឆ្នាំបន្ទាប់មកនេះ ការសិក្សាស្រាវជ្រាវរបស់បុរាណវិទូថៃ បានបង្ហាញបញ្ជាក់នូវវត្តមាននៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរយ៉ាងច្រើន នាសម័យមុនអង្គរ និងអង្គរ ដែលដូនតាខ្មែរបានសាងសង់ ក្នុងអតីតកាលដ៏យូរលង់ មុនការមកដល់នៃជនជាតិថៃក្នុងភូមិភាគនេះ ។ ដូចករណីរបស់ប្រាសាទមួយឈ្មោះ ប្រាសាទពូតា ។
បច្ចុប្បន្នប្រាសាទឥដ្ឋនេះមានការខូចខាតច្រើន ដោយសារការជីកកកាយរកវត្ថុបុរាណ ។ ផ្ទៃជញ្ជាំងមានរាងចតុកោណ ដោយមានទទឹងប្រមាណ ៥,៨០ ម៉ែត្រ ។ រីឯតួអង្គនៃប្រាង្គទាំងមូលទៅដល់ ១០ ម៉ែត្រ ។ ដូចប្រាសាទខ្មែរដទៃៗទៀត ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបុរាណប្រាសាទនេះមានទ្វារបញ្ឆោតបីនិង ទ្វាពិតមួយបែទៅទិសខាងកើត ក៏ប៉ុន្ដែត្រូវបានគេគាស់បំផ្លាញអស់ ២ ផ្នែក ។ ប្រាសាទបុរាណនេះធ្វើឡើងដើម្បីឧទ្ទិសចំពោះព្រហ្មញ្ញសាសនា ដូចជាសំណល់ ទេវរូបនិងព្រះសិវលិង្គជាសក្ខីកម្មស្រាប់ ។ការពិនិត្យទៅលើសាច់ឥដ្ឋនៃប្រាសាទ យើងអាចសន្និដ្ឋានថា ឥដ្ឋប្រាសាទលាយឡំដោយគ្រាប់ខ្សាច់គ្រើមជាច្រើន ដែលត្រូវគេរៀបដោយខាត់ឥដ្ឋឲ្យរាបស្មើ ដោយដាក់ចូលចិត្តជិតគ្នា ដោយផ្ដុំប្រដេញឡើងរកគ្នាទាំង ៤ ផ្នែក រហូតដល់កំពូលតែម្ដង ។ បច្ចេកទេសរៀបឥដ្ឋនេះ ត្រូវគេកត់សម្គាល់នាសម័យវប្បធម៌នគរភ្នំ និងចេនឡា ។ ដូចពោលខាងលើក្រៅពីនេះគេបានរកឃើញផ្ទាំងយោនីសម្រាប់ដាក់បន្តុបនូវ ព្រះសិវលិង្គពីលើ ព្រមទាំងព្រះកេសទេវរូប ដែលសព្វថ្ងៃត្រូវបានយកតម្កល់នៅសរមន្ទីរខេត្តសុខោទ័យ។ ដោយការប្រៀបធៀបលក្ខណៈសិល្បៈ យើងអាចដឹងថា ប្រាសាទនេះស្ថិតក្នុងរចនាបថបាពួន ពោលគឺសតវត្សរ៍ទី១១ នៃគ្រិស្ដសករាជ ក្នុងខណៈដែលតំបន់នោះស្ថិតក្នុងឥទ្ធិពលព្រហ្មញ្ញសាសនានៅឡើយ ។
តាមរយៈភស្តុតាងប្រវត្តិសាស្ត្រខាងលើ យើងអាចបញ្ជាក់ថា ជនជាតិខ្មែរនៅខេត្តសុខោទ័យនាសតវត្សរ៍ទី១១ នៃគ្រិស្ដសករាជ មានជំនឿលើលទ្ធិព្រហ្មញ្ញនិកាយសិវៈ ច្រើនជាងលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនា ហើយបន្ទាប់មកក៏បាននិយមនិកាយមហាយាន ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី ៧ ។ គួរបញ្ជាក់ថា ជនជាតិថៃពុំបានកាន់ព្រាហ្មញ្ញសាសនាដូចខ្មែរទេ ហើយសាសនារបស់រដ្ឋសុខោទ័យ គឺព្រះពុទ្ធសាសនា ថេរវាទ ឬហិនយាន ដែលមានភាពរុងរឿងថ្កុំថ្កើនអស្ចារ្យនាសម័យនោះ ៕
ស្តេច ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ បានបំបែករដ្ឋ ពី ខ្មែរ ឆ្នាំ 1238
រាជវង្សឝ្យាមដំបូងគេក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ហើយក៏មានការអះអាងលើសពីឋានៈនេះ: ថា អរិយធម៌ ច្បាស់លាស់មួយក្នុងតំបន់ចំណាំតែហៅដោយជនបរទេសថា "សៀម"ៗ (ខ្មែរ:ស្យាម, ចិន: សៀន, ។ល។) ហើយក៏ជារាជវង្សមួយដែលបានរំដោះមឿងថៃជាច្រើនពីច្រវាក់នឹម អាណានិគម របស់ខ្មែរ ផងដែរ។
ដើមឡើយគេស្គាល់ថា ពុកឃុនបាងក្លាងហ្វា ប្រែថា លោកម្ចាស់គ្រងមេឃភាពចំរូងចំរាស់ជុំវិញព្រះនាមនេះបង្ហាញនូវភាពមានកំរិតនៃអភិលេខន៍ (ចារឹកលេខន៍ រឺ ចារឹកសាស្ត្រ)។ វិទ្យាសាស្ត្រនេះសិក្សាអំពីចារឹក រឺអភិលេខន៍ជាសំណេរ ដើម្បីកំណត់លេខតា បញ្ជាក់អត្ថន័យ បញ្ជាក់ពីរបៀបប្រើប្រាស់តាមរយៈកាលបរិច្ឆេទ និងបរិបទវប្បធម៌។អត្ថបទនានាដែលបានចារលើសិលាចារឹកជារឿយៗបានបាត់បង់ផ្នែកខាងលើ រឺ ខាងក្រោម ត្រង់កន្លែងមួយដែលគេគិតថាមានកាលកំណត់ជារឿងលំបាកក្នុងការទាញសេចក្ដីសន្និដ្ឋានអំពីសំណេរ និង អ្នកនិពន្ធ។អ្វីដែលបានទាញចេញជាពិសេសពីចារឹកលេខន៍គឺជាចំណុចសំខាន់ខាងប្រវត្តិសាស្ត្រនៃចារឹក ប្រៀបដូចជាឯកសារមួយហើយវាក៏ជាតំលៃសិល្បៈនៃបទតែងសេចក្ដីខាងអក្សរសាស្ត្រ។ភាពស្មុគស្មាញទាំងនេះនាំអោយគេយល់ថាអ្នកដឹកនាំនៅគ្រាដំបូងនៃឆាកជីវិតជាធម្មតាបានយកងារជា ហ្វា (หาว)។
ព្រះអង្គធ្លាប់ជាម្ចាស់នៃសាមន្តរដ្ឋ បាងយាង ទឹកដីដែលជាកម្មសិទ្ធិរបស់តំបន់ចុងខាងលិចបំផុតនៃអធិរាជាណាចក្រខ្មែរ (រជ្ជកាលព្រះបាទឥន្ទ្រវរន្ម័ទី២ និង ជយវរន្ម័ទី ទី៩) នៅពេលនោះ ទឹកដីនេះនាពេលឥឡូវលាតសន្ធឹងនៅជុំវិញបរិវេណខាងជើងភាគកណ្ដាលនៃប្រទេសថៃ។
ឃុនបាងក្លាងហ្វា រួមជាមួយ និង ឃុនផាមឿង ដែលជាព្រះចៅនៃរ៉ាដ បានសំរេចចិត្តបះបោរ និង ប្រកាសឯករាជ្យពី អង្គរ។ ការត្រួតត្រានិងការយកពន្ធដារហួសហេតុពេករបស់ខ្មែរ គឺជាកត្តាជំរុញយ៉ាងខ្លាំងនាំឱ្យមានការបះបោរ។ភាពមហាវក់វីរបស់ខ្មែរជាមួយសំណង់ស្ថាបត្យកម្មធំៗ បានបន្សោយ សមត្ថភាព និង ការប្រុងជើងការការពារ របស់ខ្មែរដែលជួយនាំឱ្យមានការបះបោរនេះឡើង។ ឃុនបាងក្លាងហ្វាបានកាន់កាប់បាន ឝ្រីសជនាល័យ ហើយប្រគល់ទឹកដីនេះឱ្យទៅផាមឿង។ផាមឿងក៏បានប្រគល់សុខោទ័យអោយទៅទ្រង់ជាការតបស្នងវិញ។ឃុនបាងក្លាងហ្វា ក្រោយមកបានប្រកាសអង្គឯងជាក្សត្រនៅសុខោទ័យ ដោយយកព្រះនាមចេញពីសំស្ក្រឹតថា ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ដែលប្រែថា"អ្នកគ្រប់គ្រង លើព្រះអាទិត្យ ខ្មែរ ហៅថា ម្ចាស់នៃ ផែនដី "។ មន្តវិជ្ជាការ និងភាពក្លាហានរបស់ទ្រង់មាន ការចាប់ចិត្តយ៉ាងខ្លាំងដោយប្រជារាស្ត្រក្នុងព្រះនគរ ដែលបានចាត់ទ្រង់ដូច្នោះថា ព្រះរោង(ព្រះអង្គម្ចាស់នៃភាពរុងរឿង)។ គោរម្យងារនេះត្រូវបានផ្ដល់ដោយក្សត្រចំណុះនៃសុខោទ័យដូចនោះហើយវាក៏ផ្ដល់ជាកំណើតដល់រាជវង្សសៀមដំបូងគេឡើង ហៅថា រាជវង្សព្រះរោង។ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យ និង ព្រះមហេសី ព្រះនាងសឿង មានព្រះរាជបុត្រាបីអង្គ។ បុត្រច្បងសុគតនៅវ័យកុមារ បុត្រទីពីរមានព្រះនាមថា បានមឿងនិង បុត្រទីបីបានបង្ក្រាបព្រះអង្គម្ចាស់ខ្មែរមួយអង្គក្នុងចំបាំងលើ ខ្នងដំរី ទ្រង់បានថ្វាយព្រះនាមដល់បុត្រពៅថា រាមកំហែងជាតឹកតាងនៃភាពអង់អាចក្លាហានរបស់ទ្រង់។ ឝ្រីឥន្ទ្រាទិត្យបានសោយទិវង្គតប្រហែលឆ្នាំ១២៧០ហើយត្រូវស្នងរាជ្យបន្តដោយព្រះរាជបុត្ររបស់ទ្រង់ បានមឿង។
និទានក្នុងពង្សាវតារខ្មែរ
ថ្ងៃមួយ ព្រះបាទ បទុមវរវង្សបាន នាំអស់ពលរេហ៍សេនាមុខមន្ដ្រីតូចធំ យាងទៅប្រពាតព្រៃកំសាន្ដនៅតាមដងទន្លេក្នុងតំបន់បាសាន្ត ដែលស្ថិតនៅក្នុងតំបន់ ស្រីសន្ធរសព្វថ្ងៃ ត្រង់ចន្លោះទន្លេមេគង្គ និងទន្លេតូច។ ទីនោះមានទេសភាព និងដីខ្សាច់សក្បុសល្អណាស់ ។ ខណៈនោះព្រះអង្គបានជួបប្រទះឃើញនាងនាគមួយអង្គ ដែលដំណែងខ្លួនជានារីយ៉ាងល្អឥតខ្ចោះស្រស់ប្រិមប្រិយ មានសម្ផស្សសោភ័ណភាព លើសផុតអស់ស្រីទាំងពួង នាងមានសាច់សម្បុរពណ៌សស្អាត។ នាងនាគបានធ្វើដំណើរចេញពី ស្ថាន ភុជង្គនាគ មកកំសាន្ដលេងត្រង់ឆ្នេរខ្សាច់នោះដែរ គ្រាន់តែបានយល់ឃើញនាងនាគភ្លាម ព្រះបាទបទុមវរវង្ស ពុំអាចទប់ចិត្ដ មិនប្រតិព័ទ្ធស្នេហាព្រះនាងបានឡើយ ព្រះអង្គក៏ស្ទុះយាងចូលទៅសុំសេចក្ដីស្នេហា ហើយសួរស្ដីដណ្ដឹងរៀបចំអភិសេកព្រះនាងជា អគ្គមហេសី។ នាងនាគក៏យល់ព្រម សុខចិត្ដសុខកាយ លុះទៅដោយសេចក្ដីស្នេហាលួងលោមរបស់ព្រះមហាក្សត្រ។ បន្ទាប់មក ព្រះអង្គក៏នាំ នាម៉ឺនមន្ដ្រីបរិវារពលសេនា វិលត្រលប់ចូលព្រះមហានគរវិញ ព្រះអង្គបាន ប្រទានឋានៈជាព្រះអគ្គមហេសី ធំខ្ពស់លើស អស់ស្រីស្នំទាំងពួង។ នាងនាគបានទទួលព្រះនាមថា ព្រះទេវត្តីសេរីរតន៍
កញ្ញាមហាក្សត្រី។ មិនតែប៉ុណ្ណោះ ព្រះបទុមវរវង្ស បានចេញបញ្ជាឲ្យរាជការមុខមន្ដ្រី និងប្រជានុរាស្ដ្រទាំងអស់ក្នុងព្រះរាជអាណាចក្រដាក់ឈ្មោះ និងហៅកន្លែងដែលព្រះអង្គបានជួបស្នេហានាងនាគថា ស្រីសឈរ។ ឈ្មោះកន្លែងនេះបានក្លាយបន្ដិចម្ដងៗទៅជា ស្រីសន្ធរ រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ក្នុងកាយវិការនេះ ព្រះបទុមវរវង្សចង់លើកទុកអនុស្សាវរីយ៍ស្នេហាព្រះអង្គចំពោះនាងនាគ ឲ្យស្ថិតនៅជាអមតៈជានិច្ច។
យូរថ្ងៃខែកន្លងមក ព្រះនាងនាគក៏ទ្រង់គភ៌ គំរប់គ្រប់១០ខែ ព្រះនាងប្រសូតបានពងមួយ។ ដោយភ័យខ្លាចមានការអាម៉ាស់មុខអាប់កិត្ដិយស និងខ្លាចមានចលាចលក្នុងព្រះនគរព្រះមហាក្សត្រ និងព្រះអគ្គមហេសីក៏សម្រេចចិត្ដយកពងនោះទៅកប់ចោលក្នុងឆ្នេរ ខ្សាច់នាតំបន់គីរិន្ដបូរ គឺស្រុកបរិបូណ៌ ក្នុងខេត្ដពោធិសាត់សព្វថ្ងៃ។នាសម័យកាលនោះនៅក្នុងស្រុកខ្មែរមានសៀមម្នាក់ឈ្មោះគង់ ដោយគាត់មានពុកចង្កាស្រមូវ អ្នកផងទាំងពួងនាំគ្នាដាក់ឈ្មោះឲ្យគាត់ថា គង់ស្រមូវ (បើតាមពង្សាវតារវត្ដកោកកាក សៀមមេក្រុមកំណែនមានឈ្មោះ គង់ដែរ តែគេបានដាក់ឈ្មោះឲ្យថាគង់ពុកចង្កាអង្កាញ់។ ពង្សាវតារព្រះអង្គម្ចាស់នព្វរតន៍បានសរសេរថា គង់នេះត្រូវហៅគង់ស្រមូវ ឬគង់ក្រៅ)។ គាត់ជាមេក្រុមពួកកំណែនសៀម ដែលរៀងរាល់ឆ្នាំ ត្រូវតែដឹកនាំសួយសារអាករ តាមរទេះ មានទឹក និងត្រីកន្ធរហាលមកថ្វាយស្ដេចខ្មែរ។ ថ្ងៃមួយ បំពេញភារៈកិច្ចផ្នែកកំណែន រួចហើយ គង់
ស្រមូវរៀបចំឥវ៉ែឥវ៉ាន់គ្រប់បែបយ៉ាងសព្វសារពើរ ផ្ទុកដាក់ក្នុងរទេះ សំរាប់យកទៅលក់ដូរឯស្រុកភូមិវិញ ក្បួន រទេះសៀមគង់ស្រមូវ បានធ្វើដំណើរឆ្លងកាត់តាមតំបន់បរិបូណ៌ នៅតាមផ្លូវ កន្លែងមួយដែលមានដីទួលខ្ពស់ខុសអំពីធម្មតា បានធ្វើឲ្យគាត់មានការមន្ទិលសង្ស័យចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំង។ គាត់ក៏ចុះពីរទេះស្ទុះទៅជីកដីទួលនោះ។ ជីកបានមួយសន្ទុះគាត់សង្កេតក្រឡេកមើលទៅឃើញច្បាស់ជាពងមួយដ៏ធំ អស្ចារ្យខុសប្លែកពីធម្មតា គង់ស្រមូវខំលើកបីពងនោះដោយថ្មមៗ ហើយលើកដាក់រទេះដឹកជញ្ជូនយកទៅស្រុកភូមិជាមួយ គាត់ថែរក្សាទុកដាក់ពងនោះដោយប្រុងប្រយ័ត្នជាទីបំផុត (បើតាមពង្សាវតារវត្ដកោកកាក នៅពេលទៅដល់ម្ដុំស្រុកបរិបូណ៌ គង់ស្រមូវបានឃើញពងនោះកំពុងតែញាស់រួចស្រេចទៅហើយ)។
គ្រប់ កាលគ្រប់វេលាកាលណា ពងនោះញាស់ចេញជាទារកប្រុសមួយ មានរូបរាងស្រស់ល្អស្អាតសក្ដិសម ដែលគង់ស្រមូវដាក់ឈ្មោះឲ្យថានាយរង។ គាត់ស្រឡាញ់ថ្នាក់ថ្នមបីបាច់ថែរក្សាចិញ្ចឹមទំនុកបំរុងទារកនោះដូចជាកូនបង្កើត។
ពេញវ័យចំណែកឯនាយរោង វិញក៏បានពេញវ័យដែរ ក្រោយដែលគង់ស្រមូវបានចូលមរណៈកាលទៅ នាយរោងបានឡើងឋានៈជំនួសឪពុក ជាមេក្រុមកងកំណែនដឹកជញ្ជូនទឹក និងត្រីកន្ធរ យកមកថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ។ ថ្ងៃមួយ ដល់ពេលវេលាដែលត្រូវតែនាំពលកំណែនទៅដងទឹកយកទៅថ្វាយស្ដេចខ្មែរ នាយរោងបានបញ្ជាឲ្យក្រុមកំណែនទាំងនោះ ត្បាញកញ្ជើឲ្យញឹកល្អិតជាទីបំផុត ហើយឲ្យនាំគ្នាដងទឹកយកទៅចាក់ដាក់ក្នុងកញ្ជើទាំងនោះ កញ្ជើនោះមានឈ្មោះជាប់មកថា ជាលភ្នែកក្រួច។ បន្ទាប់មក នាយរោងនិយាយបង្គាប់ទៅកាន់ជាលទាំងនោះឲ្យធ្វើដូចម្ដេចកុំឲ្យទឹក លេចចេញសោះ។ ទិព្វដូចមាត់មែន ទឹកឥតមានជ្រាបលេចបន្ដិចឡើយ។ ទឹកទាំងប៉ុន្មានត្រូវបាននាយរោងដឹកជញ្ជូនយកទៅថ្វាយព្រះ បទុមសូរ្យវង្សនៅឯព្រះមហានគរ ។
ពញារោង កាលអាយុ១១ឆ្នាំ បើតាមពង្សាវតារ របស់ព្រះអង្គម្ចាស់នុព្វរតន៍កូនព្រះបាទអង្គឌួងនាឱកាសអុំទូក លេងកំសាន្ដនៅជិតផ្ទះ ធ្លាប់ត្រូវបានខ្សែទឹកហូរយ៉ាងខ្លាំង ទាញនាំទូករកអុំបញ្ច្រាសទឹកឡើងត្រលប់មកផ្ទះវិញមិនរួច។ គ្រានោះដោយអស់កំលាំងកំហែង ពញារោងក៏ស្រែកបញ្ជាឲ្យទឹកហូរបញ្ច្រាសត្រលប់ឡើងលើវិញ ដើម្បីនាំទូកខ្លួនយកទៅដាក់ឲ្យដល់ផ្ទះ។ រំពេចនោះ ទឹកក៏ហូរបញ្ច្រាសឡើងទៅលើវិញមែន ហើយនាំទូកពញារោងទៅដល់ផ្ទះដូចសេចក្ដីប្រាថ្នា យស់ឃើញភាពអច្ឆរិយៈអស្ចារ្យដូច្នេះ ពញារោងដឹងច្បាស់ថាខ្លួនមានឫទ្ធានុភាពមានបុណ្យបារមីមានមាត់ទិព្វ ពីថ្ងៃនោះមក ពញារោងខំចិញ្ចឹមលាក់អាថ៌កំបាំងនេះជារៀងរហូត។
ចំណែក ព្រះបាទបទុមសុរិយវង្សដោយសារ មានព្រះនេត្រទិព្វ ព្រះអង្គបានដឹងបានយល់នូវអស់ព្រឹត្ដិការណ៍ ព្រះអង្គបានដឹងថា អ្នកមានបុណ្យមាត់ទិព្វបានកើតឡើងហើយ ព្រះអង្គនឹកគិតឃើញថា មិនងាយនឹងចាប់ពញារោងនេះឡើយ។ ព្រះអង្គកោះប្រជុំអស់នាម៉ឺនមុខមន្ដ្រី ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាដ៏ធំនេះ។ ព្រះអង្គយល់ឃើញថាតទៅអនាគត ប្រទេសសៀមនឹងមានស្ដេចមួយអង្គ ដែលគេពុំអាចកំទេចបានឡើយ។ ដូច្នេះគេត្រូវតែចាត់ទុកស្រុកសៀមដោយឡែក ដោយមិនចាំនាំសួយសារអាករមកថ្វាយស្ដេចស្រុកខ្មែរដូចសព្វដងនោះ ទៀតទេ។
ទំនាស់ជាមួយស្ដេចខ្មែរ
បើយោលទៅតាមឯកសារខ្លះទៀត បុព្វហេតុដែលបណ្ដាលឲ្យព្រះរាជាខឹងខ្ញាល់ចេញបញ្ជាចាប់ពញារោងនោះ គឺមកអំពីនាយរោងបានប្រមាថមាក់ងាយចេស្ដាព្រះ អង្គ ដោយគ្មានញញើតញញើមហ៊ានចូលមកឈរបង់ជំទែងកណ្ដាលសាលជំនុំ ចំពីមុខព្រះភ័ក្ត្រព្រះអង្គ ពេលដែលចូលមកនាយរោងបានបំបាំងខ្លួន មិនឲ្យនាម៉ឺនមន្ត្រីពលសេនាម្នាក់មើលឃើញឡើយ។ មានតែព្រះមហាក្សត្រព្រះបទុមសូរ្យវង្សមួយអង្គគត់ ដែលយាងចូលមកដល់ទើបមើលឃើញ។ អាកប្បកិរិយាព្រហើន ច្រលោងខាមនេះ ហើយដែលធ្វើឲ្យព្រះអង្គខ្ញាល់ចេញបញ្ជារកចាប់នាយរោង។ ឃើញច្បាស់ជាក់នឹងភ្នែក ថាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរមានមហិទ្ធិឫទ្ធិតេជៈបារមី មិនអន់ខ្សោយដូចដែលខ្លួននឹកស្មាន ពញារោងក៏រត់ភៀសខ្លួនបាត់ស្រមោលទៅ។ ឧកញ៉ាមន្ដ្រីចៅពញាតេជោតំឌិនត្រូវនាំពលសេនាចំនួន៣០០នាក់ ជ្រែកដីទៅចាប់ពញារោងនៅឯស្រុកសុខោទ័យ។ កងទ័ពតេជោដំឌិន ; វិញដេញតាមចាប់ប្រកិតពីក្រោយពញារោងរត់ទៅដល់ស្រុកពីជិត ហើយឡើងកាត់សំដៅទៅតំបន់ស្រុកសុខោទ័យមកដល់ទីនេះ ពញារោងរត់ចូលទៅពួនលាក់ខ្លួនក្នុងវត្ដពុទ្ធថៃសុំលោកចៅអធិការសាងផ្នួសបួសជាសាមណេរ។
រសៀលថ្ងៃមួយ នៅពេលដែលនេនរោងកំពុងតែបោសសំអាតទីធ្លាមុខព្រះវិហារ ស្រាប់តែចៅពញាតេជោដំឌិន ជ្រែកដីលេចចេញមកពាក់កណ្ដាលខ្លួនចំពីមុខ តែម្ដង ដោយមិនបានដឹងថានេននេះជាពញារោង តេជោដំឌិន;ក៏ទូលសុំសួរលោករកពញារោង។ នេនរោងស្គាល់ច្បាស់ថាគេមករកចាប់ខ្លួនបានមានពុទ្ធដីកាឆ្លើយតបទៅវិញ សូមឧបាសក រង់ចាំនូវទីនេះសិនចុះចាំអាត្មាទៅរកជូនភ្លាមនោះដែរ រូបរាងកាយតេជោដំឌិន ប្រែទៅជារឹងបន្ដិចៗម្ដង ហើយក្លាយទៅជាថ្មរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ មេទ័ពពលសេនានៅសល់ប៉ុន្មាន ដែលដើរតាមផ្លូវជ្រែកដីដោយតេជោដំឌិន ;បាននាំគ្នាដកថយត្រលប់ចូល នគរទៅរាយការណ៍ថ្វាយព្រះរាជាតាមហេតុការណ៍។
ក្រោយ ដែលស្ដេចសៀមនៅសុខោទ័យចូលទិវង្គត នេនរោងបានចាកសិក្ខាបទ ហើយបានឡើងគ្រប់គ្រងស្រុកសៀមពីពេលនោះមក។ ពញារោងបានប្ដូរឈ្មោះមានព្រះបរមនាមជាព្រះមហាក្សត្រថាព្រះបាទចន្ទ្រាធិបតី ស្ដេចសៀមថ្មីអង្គនេះ ដែលគេនិយមហៅតែពញារោងៗ បានប៉ុនប៉ងធ្វើគត់ព្រះបទុមសូរ្យវង្ស ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរចំនួនពីរលើកទៀត។
លើកទីមួយ ពញារោងបានធ្វើដំណើរលួចមកស្រុកខ្មែរ ដោយមាននាំមកជាមួយនូវពលរេហ៍ចំណានៗ និងមានលាក់ដាវពីរដាក់ជាប់ក្នុងខ្លួនផង មកដល់ព្រះមហានគរ ពញារោងបាននាំគ្នាបន្លំខ្លួនដើរសំដៅតំរង់ចូលទៅក្នុងព្រះ បរមរាជវាំង។ ពេលនោះនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រីទាំងអស់ទាំងតូចទាំងធំ ទាំងមនុស្សទាំងនាគ កំពុងតែនាំគ្នាមកប្រជុំក្នុងព្រះបរមរាជវាំងរង់ចាំទទួលគោរព និងគាល់ព្រះមហាក្សត្រព្រះបាទបទុមសូរិយវង្ស ព្រះរាជាយាងគង់លើបល្លង្ករាជ្យ ហើយទ្រង់ត្រាស់មានបន្ទូលថា «តើមានមនុស្សក្រៅឯណាចូលមកក្នុងទីនេះឬទេ?» នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រីទាំងអស់ឆ្លើយតបទូលព្រមគ្នាទៅវិញថា គ្មានបានឃើញមនុស្សចំលែកឯណាទេ ព្រះរាជាក៏មានបន្ទូលតទៅទៀតយ៉ាងខ្លាំងៗ
ថា ជនជាតិសៀមឯង ដែលមានចិត្ដថ្លើមធំចូលមកដល់ទីនេះតើឯងមានគោលបំណងដូចម្ដេចដែរ?
ពញារោង ដែលអាងទៅលើមន្ដវិជ្ជាការសិល្ប៍សាស្ដ្របំបាំង ខ្លួន លុះព្រះមហាក្សត្រខ្មែរមើលឃើញដឹងស្គាល់យល់អំពើអស់គ្រប់សកម្មភាពកាយវិការរបស់ខ្លួន ក៏កើតភ័យស្លន់ស្លោតក់ស្លុតរបូតដាវទាំងពីរធ្លាក់ពីដៃ ពញារោងខំប្រើមាត់ទិព្វដែរ តែគ្មានប្រសិទ្ធភាព ប្រើមិនកើត។ គ្រានោះ ពញារោងដឹងច្បាស់ណាស់ថាមហិទ្ធិឫទ្ធិតេជៈរបស់ខ្លួនមិនអាចនឹង យកជ័យជំនះលើព្រះបទុមសុរិយវង្សបានឡើយ ភ្លាមនោះដែរ ព្រះមហាក្សត្រយាងចុះពីលើរាជបល្លង្កដកដាវដើរសំដៅទៅរកប្រហារជីវិត ពញារោង ពញារោងដឹងថាខ្លួនអស់ផ្លូវអស់ច្រកចេញ ក៏លុតជង្គង់ គ្រឹបក្រាបថ្វាយបង្គំសុំខមាទានទោសព្រះបទុមសុរិយវង្ស ព្រះអង្គយល់ព្រមលើកលែងទោសឲ្យរួចរស់រានមានជីវិតដោយព្រមទាំងមាន បន្ទូលថា «មិនពិតប្រាកដច្បាស់ជាមហិទ្ធិឫទ្ធិឯងខ្លាំងពូកែនោះទេ!»។
បន្ទាប់មក ពញារោងក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំលាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរដើម្បីវិលត្រលប់ទៅ ស្រុកសៀមវិញ ប៉ុន្ដែក្នុងចិត្ដពញារោងមិនដែលព្រមដាក់ខ្លួនចុះចាញ់ស្ដេចខ្មែរ ឡើយ ពញារោងគុំទុកជាប់ក្នុងក្រអៅ បេះដូងថាថ្ងៃល្អណាមួយនឹងធ្វើឃាត សំលាប់ស្ដេចខ្មែរដណ្ដើមយករាជសម្បត្ដិឲ្យទាស់តែបាន។
លើទី២ ឆ្លៀតឱកាសល្អពញារោងបានរៀបចំខ្លួន និងក្រុមបក្សពួកធ្វើដំណើរចូលមកមហានគរក្នុងគោលបំណងលួច ប្រហារជីវិតស្ដេចខ្មែរ ថ្ងៃនោះ ព្រះបទុមសុរិយវង្សដោយមានព្រះខ័នជាប់នឹងខ្លួនបានយាងចុះមកក្រសាល លេងនៅទីធ្លាក្នុងបរមរាជវាំង។ ពញារោង ដែលអាងទៅលើមហិទ្ធិឫទ្ធិខ្លាំងពូកែរបស់ខ្លួន ជិះលើដំរីសារមួយ យ៉ាងធំ បំបាំងខ្លួនហើយបំបោលដំរីនោះលឿនស្លេវសំដៅចូលទៅក្នុងវាំង ដើម្បីជាន់ឈ្លីសំលាប់ព្រះមហាក្សត្រនៅចំពោះមុខហេតុភេទដូច្នេះ គ្មាននាម៉ឺនមន្ដ្រីពលសេនាណាម្នាក់មើលឃើញពញារោងឡើយ។ តែព្រះបទុមសូរ្យវង្សដែលមានភ្នែកទិព្វបានក្រឡេកមើលឃើញទាន់ ព្រះអង្គខឹងខ្ញាល់ខ្លាំងណាស់ហើយស្រែកសន្ធាប់ថា «អាសៀមនេះ វាប្រមាថមាក់ងាយយើងជ្រុលពេកហើយ! វាគិតអាងមហិទ្ធិឫទ្ធិរបស់វាខ្លាំងពូកែម្ដងនេះ យើងលែងអត់ឱនលើកទោសឲ្យទៀតហើយ!»។
ពញារោងខំបំបោលដំរីឲ្យសំរុករឹងរឹតតែលឿនឡើងទៅជាន់សំលាប់ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ក៏ប៉ុន្តែមកដល់មុខព្រះបទុមសុរិយវង្សកាលណាដំរីនោះ ទប់ជើងឈប់ងក់ហើយបែរជាលុតជង្គង់ថ្វាយបង្គំសំពះព្រះអង្គទៅវិញ ដោយមិនបានសំរេចជោគជ័យដូចដែលប៉ង ពញារោងភ័យណាស់លោតចុះពីលើខ្នងដំរីមកក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះមហាក្សត្រខ្មែរសុំឲ្យព្រះអង្គលើកលែងទោសពៃឲ្យ រួចរស់រានមានជីវិតបន្ដទៅទៀត។ ពញារោងប្រកាសជាឧឡារិកថា អំណឹះតទៅលែងហ៊ានប្រមាថកាតទានលើរូបព្រះអង្គទៀតហើយ ព្រះបទុមសុរិយវង្ស ដែលដឹងអំពីប្រវត្ដិពញារោងមានជាប់សាច់ឈាមជាបងប្អូនបង្កើត ព្រះអង្គក៏សុខចិត្ដសន្ដោសប្រោសប្រណីលើកលែងទោស ហើយថែមទាំងកាត់ផ្ដាច់ទឹកដីមួយចំណែកប្រគល់ឲ្យទៀត។
ក្នុងសម័យនោះ ព្រំប្រទល់ដែនទឹកដីខ្មែរនៅទិសខាងលិចត្រូវថយរួញមកនៅត្រឹមបស្ចិមបុរី (បឝ្ចិមបុរ) ដែលសព្វថ្ងៃសៀមដាក់ឈ្មោះថា ប្រជិនបុរី ឬខេត្ដខាងកើត និងខាងជើងត្រឹមនគររាជសីមា ដែលសៀមកាឡៃប្ដូរឈ្មោះដាក់ជា កូរ៉ាត (គោរាជ) ជាមួយគ្នានេះដែរ ព្រះបទុមសុរិយវង្សបានដាក់កំណត់លក្ខខណ្ឌឲ្យគ្រប់ស្ដេចសៀមត្រូវ តែនាំផ្កាមាសមកថ្វាយព្រះមហាក្សត្រខ្មែរក្នុងមួយឆ្នាំម្ដង បន្ទាប់មកពញារោងក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះរាជាសុំអនុញ្ញាតវិលត្រលប់ ទៅសុខោទ័យវិញ។ ពញារោង បានទស្សទ៍ទាយ ដាក់ទំនាយស្រុកខ្មែរថា នឹងរលត់រលាយវិនាសខ្ចាត់ខ្ចាយ នៅថ្ងៃដែលរូបសំណាកចៅពញាតេជោដំឌិន ត្រូវបាក់បែកខ្ទេចខ្ទីអស់។ ( ស្រាវជ្រាវ និង ចងក្រង ដោយ លោក សយ សុធា)
ជាឆ្នាំ រដ្ឋសៀមប្រកាសឯករាជ្យ ផ្តាច់ចេញពីខ្មែរ។ ជាឆ្នាំ កំណើតកងទ័ពសៀម។
បើតាពង្សាវតាសៀម មានស្ដេច៤សោយរាជ្យនៅអាណចក្រសុខោទ័យគឹ÷
ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ពីឆ្នាំ១២៣៨ ដល់ ១២៥៧
រាមកំហែង ពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ១២៩៩
មហាធម្មារាជាទី១ ពីឆ្នាំ១៣៤៧ ដល់ ១៣៦៨
មហាធម្មារាជាទី៤ ពីឆ្នាំ១៤១៩ ដល់ ១៤៣៨
តើជនជាតិសៀម និងជនជាតិតៃ(ថៃខាងជើង)ជាមនុស្សតែមួយ ឬយ៉ាងណា? តើសៀមមានជាប់ទាក់ទងនិងជនជាតិខ្មែរ ឬទេ?
April 9, 2014 by samnangyenagriculture Leave a comment
ជនជាតិតៃបានផ្ដាច់ខ្លួនពីអង្គរ និងបានបង្កើតរដ្ឋផ្ទាល់ខ្លួននៅ សុខោទ័យនៅឆ្នាំ ១២៣៨ (ថៃភាគខាងជើង)។ ចំណែកអយុធ្យាបានផ្ដាច់ខ្លួនពីអង្គរនៅឆ្នាំ ១៣៥០ (ជារាជវង្សខ្មែរតាំងពីស.វទី៧ យោងតាមសិលាចារឹក)។ សិលាចារឹកខ្មែរនៅប្រាសាទអង្គរវត្តឆ្នាំ ១១១៣ ដល់ ១១៥០ស្យាំគឺមកពីតំបន់ល្វោ (លុពបុរី)។ ចំនែកឯកសាឆ្នាំ ១២៨០ សៀន/សៀម នៅជិតបាងកកសព្វថ្ងៃ និងសៀន-លូ នៅឆ្នាំ១៣៤៩។ ឆ្នាំ១២៩៦ សៀម ស្ថិតនៅភាគនារតីនៃទីក្រុងអង្គរ ។ ក្រោយឆ្នាំ ១៣៤៩ ចិនហៅ សៀន-លូ ដែលរួមបញ្ចូលតំបន់អយុធ្យា និងល្វោ (លុពបុរី)។ នៅឆ្នាំ ១៥៦៩ រាជវង្សនៅសុខោទ័យ បានជួយភូមាវាយយកអយុធ្យា រួចភូមាឈ្នះហើយរាជវង្សនៅសុខោទ័យបានមកគ្រប់គ្រងនៅអយុធ្យា។ នេះមានន័យថា ជនជាតិតៃ បានបន្តសៀម (រាជវង្សងខ្មែរ) ហើយក៏ហៅខ្លួនថា សៀមទាំងអស់គ្នារហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។ ដូចនេះ ជនជាតិសៀម និង ជនជាតិតៃ គឺជាក្រុមមនុស្សពីរផ្សេងគ្នាមួយនៅសុខោទ័យ និងមួយទៀតនៅអយុធ្យា។ ក្រោយមកសុខោទ័យ បានបន្តពីអយុធ្យាហើយក៏ប្រើឈ្មោះ សៀម=ស្យាម រហូតមក។
យោងតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រ ជនជាតិថៃ (សៀម) គឺស្ថិតនៅក្នុងអម្បូរ ថៃ-វៀត (Thai-Viet) ដែលខុសពីជនជាតិខ្មែរស្ថិតនៅក្នុង មន-ខ្មែរ ឬ ខ្មែរ-មន (Mon-Khmer)។ ក្រោមការវាយលុករបស់មេទ័ពម៉ុងហ្គោល (Mongol) បានធ្វើឲ្យជនជាតិថៃនិរទេសខ្លួនពីនគរណានចៅ (Nan Chao) ស្រុកចិនខាងត្បូង មកកាន់ភូមិភាគឥណ្ឌូចិន ដែលដើមឡើយជាទឹកដីរបស់ខ្មែរទេ។នៅក្នុងការភៀសខ្លួននេះ មេទ័ពថៃដ៏ខ្លាំងពូកែជាច្រើននាក់ ដែលចាញ់សង្គ្រាមដោយការវាយលុកពីសំណាក់កងទ័ពរបស់គូលីបាយខាន់ ត្រូវបង្ខំចិត្តចាកចេញពីស្រុកចិនខាងត្បូង ហើយក៏ជ្រកកោនក្នុងទឹកដីខ្មែរ។ ជនភៀសខ្លួនទាំងនោះ ក្នុងដំណាក់កាលដំបូង បានស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រារបស់ ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ដែលជាម្ចាស់ផែនដី និងជាស្ថាបនិកប្រាសាទអង្គរវត្តដ៏ធំមហិមាក្នុងលោក។នៅក្នុងការរស់នៅជាជនភៀសខ្លួននោះ ជនជាតិថៃស្ថិតនៅក្នុងស្ថានភាពទាបជាងជនជាតិខ្មែរ ដែលជាម្ចាស់ទឹកដី ហើយត្រូវរស់នៅដោយការស៊ីឈ្នួលឲ្យម្ចាស់ទឹកដី។ ហេតុនេះហើយបានជាគេឃើញចម្លាក់ជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៅប្រាសាទអង្គរវត្ត មេទ័ពសៀមស៊ីឈ្នួលក្នុងជួរទ័ពខ្មែរ ដែលពេលឆ្លាក់ចំឡាក់នោះ ជនជាតិសៀមមិនទាន់មានប្រទេសនៅឡើយទេ និងក៏ពុំទាន់មានអក្សររបស់ខ្លួនដែរ។ ពោល គឺមុនបង្កើតរដ្ឋនៅសុខោទ័យ និងការសាងសង់អយុធ្យានៅឆ្នាំ ១៣៥០ នៃគ្រិស្តសករាជ។ត្រង់ចំណុចនេះហើយ ដែលសឲ្យឃើញចំណាស់នៃខឿននៃវប្បធម៌ជនជាតិខ្មែរជាជនជាតិខ្លាំងពូកែ ក្នុងពេលដែលជនជាតិ សៀមជាទាហានស៊ីឈ្នួលខ្មែរនៅឡើយ។[រូបតំណាង] នៅក្នុងចំណោមជនជាតិថៃទាំងនោះ គេឃើញមានចំនួនស្ត្រីភេទតិចជាងបុរស។ ក៏ប៉ុន្តែមិនយូរប៉ុន្មាន សមត្ថភាពនិងទេពកោសល្យនៃមេដឹកនាំថៃនៅសុខោទ័យ ដែលមានឥទ្ធិពលខ្លាំងពូកែជាងកុលសម្ព័ន្ធថៃដទៃទៀត ដូចជានៅអយុធ្យា សុផានាបុរី ជាដើម។ បានធ្វើឲ្យជនជាតិថៃបន្តិចម្តងៗ ក្លាយទៅជាមហាអំណាច ហើយរហូតត្រួតត្រាខ្មែរវិញបានថែមទៀត។ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងគឺ នៅឆ្នាំ ១៣៨៩ កងទ័ពថៃបានវាយលុកព្រះរាជធានីអង្គរវត្ត គឺអង្គរធំដោយជោគជ័យហើយចាប់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរធ្វើជាឈ្លើយសឹកចំនួនជិត ១សែននាក់ នាំទៅទីក្រុងអយុធ្យា ដែលជាទីក្រុងចាស់ររបស់ខ្មែរដែរ តែត្រូវថៃដណ្តើមបាននៅឆ្នាំ ១៣៥០ នៃគ្រិស្តសករាជ ដោយព្រះបាទអ៊ូថង ជាមហាក្សត្រថៃជំនាន់នោះ។ទន្ទឹមនឹងនេះ ទ័ពថៃក៏បានដឹកជញ្ជូនព្រះពុទ្ធបដិមាធ្វើអំពីមាស ប្រាក់ សំរឹទ្ធ កែវកង ក្បួនខ្នាត ទ្រព្យសម្បត្តិខ្មែរជាជ័យភណ្ឌផងដែរ។ ទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្របានឲ្យដឹងដែរថា នៅឆ្នាំ ១២៣៨ មេទ័ពថៃដ៏ខ្លាំពូកែមួយរូបឈ្មោះ ស្រីជន្ទ្រាអាទិត្យ បានបម្រើក្នុងជួរទ័ពខ្មែរ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ បានដណ្តើមខេត្តសុខោទ័យពីខ្មែរ។ អំឡុងពេលដែលជនជាតិថៃ ស្ថិតនៅជាចំណុះជាអ្នកស៊ីឈ្នួលច្បាំងឲ្យខ្មែរនោះ គេបានឆ្លាក់រូបមេទ័ព និងទ័ពថៃជាច្រើននៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្ត ដូចដែលនៅសល់ជាសក្ខីភាពស្រាប់ សម្រាប់បញ្ជាក់នូវប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ ហើយតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ ហាក់បីដូចជាបានដាស់សតិសម្បជញ្ញៈខ្មែរឲ្យដឹងថា ដូនតាខ្លួនធ្លាប់ជាមហាអំណាច ហើយធ្លាប់មានទឹកដីដ៏យ៉ាងទូលំទូលាយអស្ចារ្យ។រូបចម្លាក់ទ័ពសៀម ឬថៃបច្ចុប្បន្ន បានបង្ហាញឲ្យយើងឃើញនូវឥទ្ធិពលរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរសម័យបុរាណ មិនត្រឹមតែអាចសង់ ប្រាសាទអង្គរវត្ត បានប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែបានបង្ហាញនូវកម្រិតវឌ្ឍនភាពកប់កំពូលរបស់ខ្លួនដែរ ដោយមានមេទ័ពបរទេសមកស៊ីឈ្នួលច្បាំងនឹងនគរចម្ប៉ាដែលមកបៀតបៀនកម្ពុជាផង។ ការស្តារខឿនវប្បធម៌មួយប្រកបដោយភាពរុងរឿងថ្កុំថ្កើងបាន គឺដោយសារតែពលិកម្មនិងការតស៊ូរបស់ដូនតាខ្មែរយើង។ស្នាដៃជាច្រើនរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ មានទ្រង់ទ្រាយជាការបង្កើតលោកតាមទេវកថា ព្រហ្មញ្ញសាសនា ដូចជាការកូរសមុទ្រទឹកដោះឆ្លាក់លើប្រាសាទថ្មជាដើម ដើម្បីស្វែងរកនូវទឹកអមតៈ ឬទឹកអម្រិត ប្រភពនៃសុភមង្គលរបស់ប្រជារាស្ត្រខ្មែរក្នុងព្រះរាជនគរទាំងមូល។ តាមទស្សនៈនេះហើយ ដែល ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ បានបញ្ជាឲ្យគេឆ្លាក់នូវរឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ ឬក៏ក្បួនទ័ពសៀមនិងខ្មែរ ដែលមកពីបណ្តាខេត្តនានានៅលើប្រាសាទរបស់ព្រះអង្គដែលជាម្ចាស់ដែនដី៕
ប្រភព៖ អាចារ្យធំ នគររាជ
ទំព័រប្រវត្តិសាស្ត្របានឲ្យដឹងដែរថា នៅឆ្នាំ ១២៣៨ មេទ័ពថៃដ៏ខ្លាំពូកែមួយរូបឈ្មោះស្រីជន្ទ្រាអាទិត្យ បានបម្រើក្នុងជួរទ័ពខ្មែរ ក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទសុរិយាវរ្ម័នទី២ ជាព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ បានដណ្តើមខេត្តសុខោទ័យពីខ្មែរ ។
អំឡុងពេលដែលជនជាតិថៃស្ថិតនៅជាចំណុះជាអ្នកស៊ីឈ្នួលច្បាំងឲ្យខ្មែរនោះ គេបានឆ្លាក់រូបមេទ័ពនិងទ័ពថៃជាច្រើននៅលើជញ្ជាំងប្រាសាទអង្គរវត្តដូចដែលនៅសល់ជាសក្ខីភាពស្រាប់ សម្រាប់បញ្ជាក់នូវប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ ហើយតាមរយៈប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ ហាក់បីដូចជាបានដាស់សតិសម្បជញ្ញៈខ្មែរឲ្យដឹងថា ដូនតាខ្លួនធ្លាប់ជាមហាអំណាច ហើយធ្លាប់មានទឹកដីដ៏យ៉ាងទូលំទូលាយអស្ចារ្យ ។
រូបចម្លាក់ទ័ពសៀមឬថៃ បានបង្ហាញឲ្យយើងឃើញនូវឥទ្ធិពលរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបុរាណ មិនត្រឹមតែបានសង់ប្រាសាទអង្គរវត្តប៉ុណ្ណោះទេ ក៏ប៉ុន្តែបានបង្ហាញនូវកម្រិតវឌ្ឍនភាពកប់កំពូលរបស់ខ្លួនដែរ ដោយមានមេទ័ពបរទេសមកស៊ីឈ្នួលច្បាំងនឹងនគរចម្ប៉ាដែលមកបៀតបៀនកម្ពុជាផង ។ ការស្តារខឿនវប្បធម៌មួយប្រកបដោយភាពរុងរឿងថ្កុំថ្កើងបាន គឺដោយសារតែពលិកម្មនិងការតស៊ូ ។
១២៣៨ មេកន្ទ្រាញថៃទាំងពីរនៅឯបុរីសុខោទ័យ បានប្រកាសការបង្កើត និងឯករាជ្យភាពនៃនគរសុខោទ័យ ។
(12) កាំភ្លើង = កាំ (គ្រាប់) ភ្លើង ។ ត្រូវដឹងថាអ្នកចុងបូព៌ាប្រទេសបានស្គាល់ និងប្រើប្រាស់រំសេវជាច្រើនសតវត្សរ៍ណាស់មកហើយ មុនពួកអឺរ៉ុបមានកាំភ្លើងធំតាំងពីសតវត្សរ៍ទី១៤ ហើយខ្មែរបានស្គាល់អាវុធនេះយូរហើយ ។ នៅក្នុងឆ្នាំ១៣៩៨ ពួកតាមែរឡង់ បានប្រើកាំភ្លើងធំនៅក្នុងសង្គ្រាមដណ្ដើមទឹកដីរបស់ពួកហិណ្ឌូ ហើយនៅអង្គរធំមានកន្លែងមួយមានឈ្មោះថា «ឃ្លាំងគ្រាប់កាំភ្លើង»
លោក វ៉ូស៊ីយុស បានអះអាងថា ចិនមានកាំភ្លើងធំធ្វើអំពីសំរឹទ្ធ និងដែកតាំងពីឆ្នាំ១០៥៥ ហើយចេះធ្វើគ្រាប់បែកតាំងពីឆ្នាំ១២៣២ ដែលអាចសម្លាប់មនុស្សដែលស្ថិតនៅក្នុងរង្វង់១០ម៉ែត្របាន ។
ជីវ តាក្វាន់ បាននិយាយថា នៅក្នុងឆ្នាំ១២៩៥ នៅអង្គរធំមានគេចេះធ្វើកាំជ្រួច និងផាវ កាំជ្រួចខ្លះហោះខ្ពស់អាចឱ្យគេមើលឃើញបានពីចម្ងាយ៤០គីឡូម៉ែត្រ កាំជ្រួចខ្លះទៀតធំដូចដុំថ្មហើយផ្ទុះលាន់រំពង ធ្វើឱ្យរញ្ជួយទូទាំងរាជធានី ។
អ្នកនិពន្ធ ខ្លះបាននិយាយអំពីការប្រើប្រាស់កាំភ្លើងធំដោយសូលីម៉ាន ក្នុងការវាយយកទីក្រុងបែលក្រាដនៅឆ្នាំ១០៧៣ និងដើម្បីការពារទីក្រុងសេវីលនៅឆ្នាំ១២៤៧ ។ ហើយវាប្រាកដណាស់ថា មេរបស់ពួកម័រឈ្មោះថា អ៊ីស្មាអែល បានវាយយកទីក្រុង បេហ្សា របស់អេស្ប៉ាញ នៅក្នុងឆ្នាំ១៣២៥ ដោយសារប្រើកាំភ្លើងដែរ ។
ជាឆ្នាំសំខាន់ ដោយសារជាឆ្នាំ សៀម ប្រកាសឯករាជ្យ ជាឆ្នាំនគរសៀម Siam រួមជាមួយ ជនជាតិថៃ នគរថៃ ប្រកាសជារដ្ឋឯករាជ្យ ហៅថា សុខនថៃ សំខាន់ ដោយសារ អ្នកប្រវត្តិវិទូខ្មែរ បកប្រែខុសទំនង ទៅជា សុខនទ័យ Sukhornthai នាំឲ្យបាត់បង តម្លៃពណ៍មានចារកម្ម intelligence information . ពត៍មានចារកម្ម គឺពត៍មាន សំងាត់នៃជនជាតិណា? សាសនាណា? អំបូរអ្វី? បើនគរមួយមានជនជាតិ តែ១ តើយោធាខ្មែរទប់ទល់បែបណា?
- * អាណាចក្រសុខោទ័យ (រាជវង្ស Naw Numthom Dynasty)
- ១៖ ស្តេច Pho Khun Sri NawNumthom (គ្មានព័ត៌មានស្តីពីឆ្នាំចាប់ផ្តើមសោយរាជ្យ) សោយរាជ្យរហូតដល់ឆ្នាំ១១៨១ ជាស្តេចដែលបង្កើតអាណាចក្រ Sukhothai និង Sri Satchanalai។
- ២៖ ស្តេច Khom Samat Klon Lamphong ទទួលបញ្ជាពីស្តេចខ្មែរទៅគ្រប់គ្រង Sukhothai (គ្មានព័ត៌មានស្តីពីឆ្នាំចាប់ផ្តើមសោយរាជ្យ) សោយរាជ្យរហូតដល់ឆ្នាំ១២៣៨។
- * រាជវង្ស Phra Ruang (ឆ្នាំ១២៣៨-១៤៣៨)
- ១៖ ស្តេច Pho Khun Sri Indraditya ប្រសូតនៅឆ្នាំ១១៨៨ សោយរាជ្យសម្បតិ្តពីឆ្នាំ១២៣៨ ដល់១២៧០ សោយទីវង្គត់ក្នុងវ័យ៨០វស្សា ជាព្រះរាជាទីមួយរបស់អាណាចក្រសុខោទ័យ។
- ២៖ ស្តេច Pho Khun Ban Mueang សោយរាជ្យពីឆ្នាំ១២៧០ ដល់១២៧១ ជាបុត្ររបស់ព្រះបាទ Pho Khun Sri Indraditya។
- ៣៖ ស្តេច Pho Khun Ram Khamhaeng សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់១២៩៨ ជាអនុជរបស់ព្រះអង្គ Ban Mueang និងជាបុត្ររបស់ស្តេច Pho Khun Sri Indraditya
- ៤៖ ស្តេច Praya Sai Songkhram សោយរាជ្យពីឆ្នាំ១២៩៨ ដល់១២៩៩ ជាអ្នកដឹកនាំប្រទេសថៃ ក្នុងសម័យសុខោទ័យ ក្នុងពេលដែលព្រះម្ចាស់ Ram Khamhaeng ធ្លាក់ខ្លួនឈឺ។
- ៥៖ ស្តេច Phaya Loethai សោយរាជ្យពីឆ្នាំ១២៩៨ ដល់១៣២៣ ជាបុត្ររបស់ Ram Khamhaeng ។
- ៦៖ ស្តេច Phaya Nguanamthom សោយរាជ្យពីឆ្នាំ១៣២៣ ដល់១៣៤៧ ជាអយ្យកោមួយរបស់ Phaya Loethai និងជាបុត្ររបស់ Ban Mueang។
- ៧៖ ស្តេច Phaya Lithai សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៣៤៧ ដល់១៣៦៨ ជាអយ្យកោមួយរបស់ស្តេច Phaya Nguanamthom និងជាបុត្ររបស់ Lerthai ។
- ៨៖ ស្តេច Phaya Lue Thai សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៣៦៨ ដល់១៣៩៩ ជាបុត្ររបស់ Lithai ។
- ៩៖ ស្តេច Phaya Saileuthai សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៤០០ ដល់ឆ្នាំ១៤១៩ ជាបុត្ររបស់ Lue Thai។
- ១០៖ ស្តេច Phaya Borommapan សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៤១៩ ដល់ឆ្នាំ១៤៣៨ ជាបុត្ររបស់Saileuthai។
* អាណាចក្រអាយុធ្យា
* រាជវង្ស Uthongទីមួយពីឆ្នាំ១៣៥០ដល់១៣៧០៖
១៖ ស្តេច Somdet Phra Chao Uthong សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៣៥០ ដល់ឆ្នាំ១៣៦៩ជាស្តេចដំបូងក្នុងសម័យអាយុធ្យា។
២៖ ស្តេច Somdet Phra Ramesuan សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៣៦៩ ដល់ឆ្នាំ១៣៧០ ជាបុត្ររបស់Uthong។
* រាជវង្ស Suphannaphum ទីមួយពីឆ្នាំ១៣៧០ដល់១៣៨៨៖
១៖ ស្តេច Somdet Phra Borommarachathirat I សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៣៧០ ដល់១៣៨៨ ជាបងថ្លៃរបស់ Uthong និងជាស្តេចជ្រែករាជ្យ។
២៖ ស្តេច Somdet Phra Chao Thong Lan សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៣៨៨ ដល់ឆ្នាំ១៣៨៨ ជាបុត្ររបស់ Borommarachathirat I។
* រាជវង្ស Uthong ទីពីរពីឆ្នាំ១៣៨៨ដល់១៤០៩៖
១៖ ស្តេច Somdet Phra Ramesuan សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៣៨៨ ដល់ឆ្នាំ១៣៩៨ ជាបុត្ររបស់ Uthong ។
២. ស្តេច Somdet Phra Rama Ratchathirat សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៣៩៥ ដល់ឆ្នាំ១៤០៩ ជាបុត្ររបស់ Somdet Phra Ramesuan។
* រាជវង្ស Suphannaphum ទីពីរពីឆ្នាំ១៤០៩ដល់ឆ្នាំ១៥៦៩៖
១៖ ស្តេច Somdet Phra Intha Racha សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៤០៩ ដល់ឆ្នាំ១៤២៤ ជាក្មួយរបស់ Borommarachathirat I។
២៖ ស្តេច Somdet Phra Borommarachathirat II សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៤២៤ ដល់ឆ្នាំ១៤៤៨ ជាជាបុត្ររបស់Intha Racha។
៣៖ ស្តេច Somdet Phra Boromma Trailokanat សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៤៤៨ ដល់ឆ្នាំ១៤៨៨ ជាបុត្ររបស់Borommarachathirat II។
៤៖ ស្តេច Somdet Phra Borommarachathirat III សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៤៨៨ ដល់ឆ្នាំ១៤៩១ ជាបុត្ររបស់ Trailokanat ។
៥៖ ស្តេច Somdet Phra Ramathibodi II សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៤៩១ ដល់ឆ្នាំ១៥២៩ ជាអនុជរបស់ Somdet Phra Borommarachathirat III។
៦៖ ស្តេច Somdet Phra Borommarachathirat IV សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៥២៩ ដល់ឆ្នាំ១៥៣៣ ជាបុត្ររបស់ Somdet Phra Ramathibodi II។
៧៖ ស្តេច Phra Ratsadathirat សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៥៣៣ ដល់ឆ្នាំ១៥៣៣ ជារបស់ Somdet Phra Borommarachathirat IV។
៨៖ ស្តេច Somdet Phra Chairacha សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៥៣៣ ដល់ឆ្នាំ១៥៤៦ ជាមារបស់ Phra Ratsadathirat។
៩៖ ស្តេច Phra Yodfa សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៥៤៦ ដល់ឆ្នាំ១៥៤៨ ជាបុត្រ របស់ Somdet Phra Chairacha។
១០៖ ស្តេច Khun Worawongsathirat សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៥៤៨ ដល់ឆ្នាំ១៥៤៨ ជាស្តេចជ្រែករាជ្យដែលមិនត្រូវបានទទួលស្គាល់ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រថៃឡើយ។
១១៖ ស្តេច Somdet Phra Maha Chakkraphat សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៥៤៨ ដល់ឆ្នាំ១៥៦៤ និងជាបុត្ររបស់ Ramathibodi II ។
១២៖ ស្តេច Somdet Phra Mahinthrathirat សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៥៦៤ ដល់ឆ្នាំ១៥៦៩ ជាបុត្ររបស់ Maha Chakkrapat ។
* រាជវង្ស Sukhothai ពីឆ្នាំ១៥៦៩ ដល់ឆ្នាំ១៦២៩៖
១. ស្តេច Somdet Phra Maha Thammarachathirat សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៥៦៩ ដល់ឆ្នាំ១៥៩០(ក្នុងពេលនោះសៀមស្ថិតនៅជាចំណុះរបស់ភូមា។
២. ស្តេច Somdet Phra Naresuan សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៥៩០ ដល់ឆ្នាំ១៦០៥ ជាបុត្ររបស់ Maha Thamaracha ។
៣. ស្តេច Somdet Phra Ekathotsarot សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៦០៥ ដល់ឆ្នាំ១៦២០ ជាបុត្ររបស់Maha Thammarachathirat ។
៤. ស្តេច Somdet Phra Si Saowaphak សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៦២០ ដល់ឆ្នាំ១៦២០ ជាបុត្ររបស់ Ekathotsarot ។
៥. ស្តេច Somdet Phra Songtham សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៦២០ ដល់ឆ្នាំ១៦២៨ ជាបុត្ររបស់ Ekathotsarot ។
៦. ស្តេច Somdet Phra Chetthathirat II សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៦២៨ ដល់ឆ្នាំ១៦២៩ជាបុត្ររបស់ Songtham។
៧. ស្តេច Phra Athittayawong សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៦២៩ ដល់ឆ្នាំ១៦២៩ ជាបុត្ររបស់ Songtham។
* រាជវង្ស Prasat Thong ពីឆ្នាំ១៦៣០ ដល់ឆ្នាំ១៦៨៨៖
១. ស្តេច Somdet Phra Chao Prasat Thong សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៦២៩ ដល់ឆ្នាំ១៦៥៦ តាមពាក្យចចាមរ៉ាទ្រង់ជាបុត្ររបស់ Ekathotsarot ។
២. ស្តេច Somdet Chao Fa Chai សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៦៥៦ ដល់ឆ្នាំ១៦៥៦ ជាបុត្ររបស់ Prasat Thong។
៣. ស្តេច Somdet Phra Si Suthammaracha សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៦៥៦ ដល់ឆ្នាំ១៦៥៦ ជាស្តេចជ្រែករាជ្យ និងជាមារបស់ Somdet Chao Fa Chai។
៤. ស្តេច Somdet Phra Narai សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៦៥៦ ដល់ឆ្នាំ១៦៨៨ ជាបុត្ររបស់ Prasat Thong ។
* រាជវង្ស Ban Phlu Luang ពីឆ្នាំ១៦៨៨ ដល់ឆ្នាំ១៧៦៧៖
១. ស្តេច Somdet Phra Phetracha សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៦៨៨ ដល់ឆ្នាំ១៧០៣ ជាស្តេចជ្រែករាជ្យ និងអយ្យកោមួយរបស់ Narai។
២. ស្តេច Somdet Phra Suriyenthrathibodi សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៧០៣ ដល់ឆ្នាំ ១៧០៩ជាបុត្ររបស់ Narai(ពាក្យចចាមរ៉ាម)។
៣. ស្តេច Somdet Phra Chao Yu Hua Thai Sa សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៧០៩ ដល់ឆ្នាំ១៧៣៣ ជាបុត្រ របស់ Suriyenthrathibodi ។
៤. ស្តេច Somdet Phra Chao Yu Hua Boromakot សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៧៣៣ ដល់ឆ្នាំ១៧៥៨ ជាបុត្រ របស់ Suriyenthrathibodi ។
៥. ស្តេច Somdet Phra Chao Uthumphon សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៧៥៨ ដល់ឆ្នាំ ១៧៥៨ជាបុត្ររបស់ Boromakot ។
៦. ស្តេច Somdet Phra Chao Ekkathat សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៧៥៨ ដល់ឆ្នាំ១៧៦៧ ជាព្រះរាមរបស់ Somdet Phra Chao Uthumphon។
* អាណាចក្រ ធុនបុរី
* រាជវង្ស ធុនបុរីពីឆ្នាំ១៧៦៨ ដល់ឆ្នាំ១៧៨២៖
១៖ ស្តេច Somdet Phra Chao Taksin សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៧៦៧ ដល់ឆ្នាំ១៧៨២ ជាស្តេចតែមួយគត់ក្នុងសម័យធុនបុរី(ទ្រង់ត្រូវស្លាប់ដោយការប្រហារជីវិត)។
* អាណាចក្រ រតនៈកូស៊ីន (សៀម) (ប្រទេសថៃ)
* រាជវង្ស Chakri ពីឆ្នាំ១៧៨២ ដល់បច្ចុប្បន្ន៖
១. ស្តេច Phrabat Somdet Phra Buddha Yodfa Chulaloke (Rama I) ថ្ងៃប្រសូត២០មីនា១៧៣៧ សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៧៨២ ដល់ឆ្នាំ១៨០៩ជាស្តេចទីមួយរបស់អាណាចក្ររតនៈកូស៊ីន។
២. ស្តេច Phrabat Somdet Phra Buddha Loetla Nabhalai (Rama II) ថ្ងៃប្រសូត២៤កុម្ភៈ សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៨០៩ ដល់ឆ្នាំ១៨២៤ ជាបុត្ររបស់ (Rama I) ។
៣. ស្តេច Phrabat Somdet Phra Paramintharamaha (Rama III) ថ្ងៃប្រសូត៣១មីនា សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៨២៤ ដល់ឆ្នាំ១៨៥១ ជាបុត្ររបស់ (Rama II) ។
៤. ស្តេច Phrabat Somdet Phra Paramentharamaha Mongkut (Rama IV) ថ្ងៃប្រសូត១៨តុលា១៨០៤ សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៨៥១ ដល់ឆ្នាំ១៨៥១ជាបុត្ររបស់(Rama II)។
៥. ស្តេច Phrabat Somdet Phra Pinklao Chaoyuhua (Rama IV front palace) ថ្ងៃប្រសូត០៤កញ្ញា១៨០៨ សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៨៥១ ដល់ឆ្នាំ១៨៦៦ជាបុត្ររបស់ (Rama II)។
៦. ស្តេច Phrabat Somdet Phra Paramintharamaha Chulalongkorn (Rama V) ថ្ងៃប្រសូត២០កញ្ញា១៨៥៣ សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៨៦៨ ដល់ឆ្នាំ១៩១០ ជាបុត្ររបស់ (Rama IV)។
៧. ស្តេច Phraentharamaha Vajiravudh (Rama VI) ថ្ងៃប្រសូត១មករា១៨៨១ សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៩១០ ដល់ឆ្នាំ១៩២៥ ជាបុត្ររបស់ (Rama V)។
៨. ស្តេច Phrabat Somdet Phra Paramintharamaha Prajadhipok Phra Pok Klao Chao Yu Hua (Rama VII) ថ្ងៃប្រសូត៨ វិច្ឆិកា១៨៩៣ សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៩២៥ ដល់ឆ្នាំ១៩៣៥ ជាបុត្ររបស់ (Rama V)។
៩. ស្តេច Phrabat Somdet Phra Paramentharamaha Ananda Mahidol Phra Atthama Ramathibodin (Rama VIII) ថ្ងៃប្រសូត២០ កញ្ញា ១៩២៥ សោយរាជ្យសម្បត្តិនៅឆ្នាំ១៩៣៥ដល់ឆ្នាំ១៩៤៦ ជាក្មួយរបស់ (Rama VII)។
១០. ស្តេច Phrabat Somdet Phra Paramintharamaha Bhumibol Adulyadej (Rama IX) ថ្ងៃប្រសូត៥ ខែធ្នូ ១៩២៧ សោយរាជ្យសម្បត្តិពីឆ្នាំ១៩៤៦ ដល់ឆ្នាំ២០១៦ (មានរយៈពេល៧០ឆ្នាំ) ជាអនុជរបស់ (Rama VIII)។
១១. ស្តេច Phrabat Somdet Phra Paramenthara Maha Vajiralongkorn (Rama X) ថ្ងៃប្រសូត ២៨កក្កដា១៩៥២ សោយរាជ្យសម្បត្តិ និងស្នងរាជ្យបន្តពីព្រះអង្គម្ចាស់ Bhumibol Adulyadej ។
សម័យកាលសុខោទ័យ (១២៣៨-១៣៧៨គ.ស)
ជនជាតិថៃចាប់ផ្តើម មានអំណាចខ្លាំង នៅក្នុងសតវត្សទី៏១៣ នៅពេលដែលពួកគេប្រកាសឯករាជ្យពីចក្រភព ខ្មែរ-មន។
អ្នកដឹកនាំថៃបានប្រសិទ្ឋិនាមសម៍យនោះថាជាយុគមាសនៃប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ ឫជាសម័យកាលមានសុភមង្គលដែលគ្រប់គ្រងដោយស្តេច រាមាកំហែងមហារាជ ។យ៉ាងណាមិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៣៥០ រដ្ឋអាយុធ្យាដ៏មានអំណាចខ្លាំង បានពង្រីកឥទ្វិពលរបស់គេទៅលើរដ្ឋសុខោទ័យ ។
ប្រវត្តិ ខេត្តសុខោទ័យ
ខេត្តសុខោទ័យ ជាអាណាខេត្តរបស់អាណាចក្រវ្នំ បន្តមកដល់ អាណាចក្រចេនឡា រួចបន្តមកដល់ អាណាចក្រអង្គរ លុះមកដល់ ចុងអាណាចក្រអង្គរ ក្រោយរាជ្យព្រះបាទជយវម៌្មទី៨ ឆ្នាំ ១១៨១ ដល់ ១២១៨ នគរខ្មែរចាបនផ្ដើមចុះខ្សោយ នៅក្នុងរាជ្យព្រះបាទឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២ ក្នុងខណៈនោះសុខោទ័យចង់បំបែករដ្ឋមាន ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ ដែលថៃហៅថា ពុក ឃុន ជាអ្នកគ្រប់គ្រងនាគ្រានោះ។ បានឲ្យដឹងថា នៅក្នុងរវាងឆ្នាំ១២៣០ មេទ័ពថៃម្នាក់ឈ្មោះ ហ្វា មឿង ដែលធ្លាប់ជាមេទ័ពក្នុងរាជ្យរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ គឺព្រះបាទសុរិយាវរ័ន្មទី២ (១១១៣ – ១១៥០ នៃគ.ស) បានធ្វើរដ្ឋប្រហារដណ្តើមអំណាចពីអភិបាលខេត្តខ្មែរ នៅស្រុកសុខោទ័យ ហើយបន្ទាប់មកទៀត មេទ័ពនេះក៏បានក្លាយជាស្តេចថៃដំបូងបង្អស់ នៅសុខោទ័យ ដោយយកគោរមងារតាមបែបខ្មែរ ហៅថាព្រះបាទឥន្ទ្រាទិត្យ ។ ក្រៅពីព្រះនាម ជាភាសាសំស្ក្រឹតនាគ្រាបឋមនៃប្រវត្តិសាស្ត្ររបស់ព្រះរាជាណាចក្រថៃ ព្រះមហាក្សត្រថៃ ក៏បានយកស័ព្ទខ្មែរមួយចំនួនមកប្រើប្រាស់ផងដែរ ដូចជាព្រះបាទរាមកំហែង និង ព្រះបាទឮថៃជាដើម ។ ពាក្យកំហែង គឺជាពាក្យខ្មែរកើតចេញពីពាក្យខែង សំដៅមហិទ្ធិឫទ្ធិរបស់ហនុមាន ។ រីឯពាក្យឮថៃ គឺមានន័យថា ថៃ មានឈ្មោះល្បីល្បាញ ឮរន្ទឺ ៕ ថ្វីដ្បិតតែ ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរដែលសំអាងលើសិលាចារឹកជាចម្បង ព្រមទាំងការវិភាគពីសំណាក់ប្រវត្តិវិទូអន្តរជាតិជាច្រើនក្តី ក៏អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ នៅតែអះអាងថា សៀមបានបង្កើតឡើង នៅឆ្នាំ១២៤៩ អំឡុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះរាជាខ្មែរព្រះនាមព្រះបាទ ឥន្ទ្រវរ្ម័នទី២ (១២២៣-១២៤៣) ។ នៅឆ្នាំ១២៤៩ មាន័យថា ក្នុងរាជព្រះបាទ ជ័យវរ្ម័នទី៨ (១២៤៣-១២៩៥)ឯណោះទេ ។ ???. (..នេះជាកំហុសរបស់អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ) ។ ប្រវត្តិសាស្ត្រថៃ បានសរសេរថា ការកកើតរាជាណាចក្រថៃ ដោយជនម្នាក់ឈ្មោះ ពុកឃុន ដែលមាននាមក្នុងរាជថាព្រះបាទ ស្រីឥន្ទ្រាទិត្យ។ រីឯ រាមកំហែង ជាបុត្រាទីពីរ ក្នុងរាជទីបី(រាជបន្ទាប់ពីព្រះជេដ្ឋា) ឯណោះទៅវិញ។ (ម.ត្រាណេ)។ នៅឆ្នាំ ១២៣៨ ដល់ឆ្នាំ ១២៥៧ សៀមទទួលស្គាស់ថា អាចាក្រសុខោទ័យកកើតនៅចន្លោះឆ្នាំនេះ ហើយបានបង្កើតរដ្ឋនៅឆ្នាំ១២៣៨។ព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ សោយទិវង្គត បុត្ររបស់ព្រះអង្គព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី២ (គស ១២០១-១២៤៣) ឡើងគ្រងរាជ្យសម្បត្តិបន្ត ប្រទេសជាតិមានការរីកចំរើនរុងរឿង និងគ្មានព្រឹត្តិការណ៍អ្វីដែលគួរឲ្យកត់សំគាល់ទេ។ លុះចូលមកដល់ រជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ (គស១២៤៣-១២៩៥) មានការចលាចលរង្គោះរង្គើនៃអាណាចក្រខែ្មរ ដោយសារព្រះអង្គប្រកាន់លទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា បញ្ជាឲ្យគេកំទេចព្រះពុទ្ធរូបវត្តអារាម ដែលបន្សល់ទុកពីសម័យមុនចោលទាំងអស់ ធ្វើឲ្យនាម៊ឺនសព្វមុខមន្រ្តី និងរាស្រ្តមិនសូវសប្បាយចិត្ត បង្កើតជាបក្សពួក ប្រឆាំងដោយកនែ្លង។ ចំណែកពួកថៃ ដែលខែ្មរហៅថា សៀមធ្លាប់រស់នៅខេត្តយូណាន់ ប្រទេសចិន ហើយដែលបានមកជ្រកកោនលើទឹកដីខែ្មរ ក៏ផ្សំគំនិតគ្នា រួមដៃជាមួយសេ្តចនាម៊ឺនមុខមន្រ្តី មេទ័ពខែ្មរ រៀបចំជាកងទ័ពពលសេនា ធ្វើសង្រ្គាមប្រកាសឯករាជ្យ នៅរដ្ឋសុខោទ័យ ។ កាលពីសតវត្សទី៨ នគររបស់ជនជាតិថៃ ឈ្មោះណាន់ឆាវស្ថិតនៅពាយ័ព្យនៃប្រទេសភូមា ដោយមាន សង្រ្គាមទប់ទល់នឹងកងទ័ពសេ្តចម៉ុងហ្គោលព្រះនាមយូប៊ីឡាយមិនបាន ក្រុមជនជាតិថៃបានធ្វើដំណើរ រំកិលចុះបន្តិចម្តងៗ ទៅទិសខាងត្បូង ដោយមួយពួកសំដៅមកប្រទេសភូមា និងមួយពួកសំដៅមកស្រុកខែ្មរ ។ ដំណើរសន្សឹមៗវាតទីរបស់ថៃមកលើទឹកដីខែ្មរ និងភូមាបានចាប់ផ្តើមក្នុងសតវត្សទី១២ នៅក្នុង ភូមិភាគអាស៊ីអាគេ្នយ៍នៅមានដំណើរចុះមកទិសខាងត្បូងទីបីមួយទៀត គឺការវាតទីទឹកដីរបស់យួនសំដៅ យកប្រទេសចាម។ ដំណើរថៃចុះមកវាតទីលើទឹកដីខែ្មរ មានសភាពដូចជាស៊ីសង្វាក់គ្នារវាងជនជាតិថៃ និងជនជាតិខែ្មរ ហើយ ជនជាតិថៃបានដាក់ខ្លួនទទួលយកវប្បធម៌ និងអរិយធម៌ខែ្មរ មកធ្វើជាកេរមរតកសម្បតិ្តជាតិសាសន៍ខ្លួន។ កាលនោះថៃមានឈ្មោះថា សៀម ឬស៊ីយ៉ាម។ ក្នុងសតវត្សទី១៣ សង្រ្គាមប្រយុទ្ធគ្នារវាងខែ្មរ និងសៀមចាប់ផ្តើមជាញឹកញាប់ ធ្វើឲ្យមានការខូចខាតជាច្រើន ដល់ប្រទេសជាតិ ហើយកាលនោះសេ្តចខែ្មរ មួយអង្គព្រះនាមរាមាកំហែង បានផ្តាច់ទឹកដីខែ្មរយក ទៅបង្កើតនគរសៀម និងបានយកទីក្រុងខែ្មរសុខោទ័យ ធ្វើជារាជធានី ។ ម៉្យាងទៀតក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គបុត្រី បានលួចព្រះខ័នរាជ្យធ្វើអំពីមាស ទៅប្រគល់ ឲ្យស្វាមីជាមេទ័ពដ៏សំខាន់ក្នុងមហានគរដែលព្រះខ័នតំណាងឲ្យអំណាច និងរាជ្យសម្បត្តិ ។ ដូចេ្នះរាជបុត្រ របស់ព្រះអង្គ ដែលត្រូវឡើងគ្រងរាជ្យបន្ត ដោយគ្មានព្រះខ័នសំរាប់សំគាល់អំណាច និងរាជបល្ល័ង្កក៏លែង មានសិទ្ធិគ្រប់គ្រងនគរដែរ ។ ចំណែកបុគ្គលមានព្រះខ័នមានសិទ្ធិអំណាចគ្រប់គ្រាន់ ហើយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៨ក៏សំរេចព្រះទ័យដាក់រាជ្យក្នុង គ្រិស្តសករាជ១២៩៥ រីឯបុត្រព្រះអង្គក៏បង្កទ័ពធ្វើសង្រ្គាម ដណ្តើមរាជ្យ តែត្រូវបរាជ័យដោយត្រូវព្រះបាទឥន្រ្ទវរ័្មនទី៣ ចាប់បានធ្វើទារុណកម្ម ។ ការប្រកាសឯករាជ្យរបស់ថៃនេះ បើតាមប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជារបស់លោកអាដេម៉ារ ឡឺគែ្លរ អតីតរ៉េស៊ីដង់ បារាំងប្រចាំប្រទេសកម្ពុជាបញ្ជាក់ថា មុនពេលដែលពួកម៉ុងហ្គោលមកដល់ វាហាក់ដូចជាមានព្រឹត្តិការណ៍ ធំៗមួយចំនួនបានកើតឡើង ពីព្រោះថា គេឃើញមានពួកថៃនេះចុះមកតាំងលំនៅឋាន នៅភាគខាងត្បូង ស្រុកលាវ ត្រង់ហ្លួងប្រាបាង នៅម៉ង់ឈៀងម៉ៃបង្កើតជារដ្ឋសាវ និងរដ្ឋខ្លាំងមួយ នៅអាងទនេ្លមេណាម ខាងលើ។ ពីមុនពួកនេះជាសាមន្តរដ្ឋរបស់សេ្តចខែ្មរ មានរាជធានីនៅស័ង្ខលោកនាពាក់កណ្តាល សតវត្សទី១១ បន្ទាប់មកបាននៅសុខោទ័យ រួចបន្តវាតទីទៅតំបន់កែ្បរៗនោះ ដែលជាទឹកដីរបស់ពួក មនខែ្មរ ឬឡាតាំង ។ ផ្តើមចេញពីរាជធានីសុខោទ័យនេះហើយ និងបន្ទាប់មក នៅអយុធ្យាដែលពួកថៃ បង្កើតបានជាក្សត្រប្រទេសតូចៗមួយចំនួន កែ្បរអាងទនេ្លខាងលើ រួចបង្កើតជារាជាណាចក្រថៃ ឬសៀម លើកពីអយុធ្យាទៅបាងកកនៅសតវត្សទី១៨ ។ សៀមចាត់ទុក សេ្ដច រាមា កំហែង ជាស្ដេចដែលបានបង្កើតយុគមាសនៃរដ្ឋសុខោទ័យ និងបានបង្កើតព្យព្ជានៈនៃភាសាថៃ ដែលបានគ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ១២៧៩ ដល់ ឆ្នាំ១២៩៩។ ជាពេលដែលខ្មែរបាត់បង់អាណាខេត្តសុខោទ័យ និងអំណាចចុះខ្សោយមិនអាចគ្រប់គ្រងខេត្តអយុធ្យា និង ប្រទេសចម្ប៉ា បានដូចមុន ហើយក៏មានការបោះបោរជាបន្តបន្ទាប់។ មកដល់ពេលបច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃ(សៀម) នៅតែដាក់ឈ្មោះខេត្តសុខោទ័យ สุโขทัย ដដែល។
No comments:
Post a Comment