សេចក្ដីផ្ដើម
ព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់ គឺជាព្រះរូបមួយអង្គ ក្នុងព្រះពុទ្ធរូបជាច្រើនអង្គទៀតដែលជនជាតិខ្មែរយើងតែងគោរពបូជា ព្រះពុទ្ធរូបនេះ ទំនងជាត្រូវបានសាងឡើងក្នុងគោលបំណងរំលឹក ក្នុងសម័យកាល ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់គង់សមាធិនៅក្បែរមុជ្ជលិនស្រះ។ មានដំណាលថា ក្នុងសម័យថ្ងៃមួយ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់យាងកាត់ជនបទមួយ មានបុរសម្នាក់មានសទ្ធាជ្រះថ្លា បានថ្វាយស្មៅចំបើងមួយបាច់ដល់ព្រះអង្គ។ ពេលយាងទៅដល់មុជ្ជលិនស្រះ ព្រះអង្គទ្រង់បានយកស្មៅនោះធ្វើជាកំរាល ហើយទ្រង់បានគង់សមាធិនៅទីនោះ។ ស្មៅចំបើងក៏ក្លាយទៅជាបល្ល័ង្កនាគក្បាលប្រាំពីរ កើតមានសេចក្ដីជ្រះថ្លា ចំពោះព្រះអង្គ ពត់ពេនខ្លួនជារាជបល្ល័ង្ក យកក្បាលទាំងប្រាំពីរប្រក់ជាដំបូល ដើម្បីបិទបាំងកំដៅថ្ងៃភ្លៀងខ្យល់ ថ្វាយដល់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។
កេរដំណែលព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់
ព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់ ជាព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គ ដែលមានតេជរស្មីចេញពីក្បាលពញានាគ៧ ត្រូវបានរចនាកសាងឡើង ក្នុងសតវត្សទី១២ នៃរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ទុកជាទីសក្ការៈ គោរពបូជា ជាវត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធដ៏ខ្លាំងពូកែអស្ចារ្យ ព្រោះពេលនោះអាណាចក្រខ្មែរបានប្ដូរពិធីគោរពបូជាទេវរាជ មកធ្វើពិធីគោរពពុទ្ធសាសនាវិញ។ លទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនាដែលបានចូលមកចាក់រិស យ៉ាងជ្រៅក្នុងផ្នត់គំនិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ តាំងពីសម័យនគរភ្នំរហូតដល់ចុងសម័យមហានគរដ៏រុងរឿង ហើយទំនាស់រឿងសាសនា បានធ្វើអោយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ធ្វើការកាប់សំលាប់គ្នាបាក់បែកសាមគ្គីគ្នាយ៉ាងខ្លាំង។ ដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិ អោយមានឯកភាពគ្នាឡើងវិញ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលជាក្សត្រមួយអង្គ ដ៏អង់អាចអស្ចារ្យ ព្រះអង្គមានគោបំណងយ៉ាងខ្លាំង ក្នុងការបង្រួបបង្រួមខ្មែរឡើងវិញ ព្រះអង្គបានងាកមកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយានវិញ ហើយកេរដំណែលវប្បធម៌ ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាននេះ គេសង្កេតឃើញមានសេសសល់ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ គឺ «ព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់» ដែលបង្ហាញពីការផ្លាស់ប្តូរ របត់នយោបាយថ្មីមួយ ពីលទ្ធិទេវរាជ មកព្រះពុទ្ធរាជវិញ។
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ សោយរាជ្យសម្បត្តិ នាសម័យមហានគរក្នុងឆ្នាំ១១៨១ ដល់ ១២២០ នៅរាជធានីអង្គរធំ ខេត្តសៀមរាប ដោយព្រះអង្គបានធ្វើពលិកម្ម បរិច្ចាគព្រះបញ្ញាញាណ ព្រះកាយពល ទ្រព្យសម្បត្តិ និង ដឹកនាំប្រទេសជាតិ អោយរីកចំរើនរុងរឿង ក្លាយជាប្រទេសមហាអំណាចនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅពេលនោះព្រះអង្គបានរៀបចំផែនការកសាងប្រទេសជាតិ ដូចជាកសាងប្រាសាទ សាលាដំណាក់ មន្ទីរពេទ្យ វត្តអារាម ជីកស្រះបារាយណ៍ ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ ដើម្បីយកទឹកទៅស្រោចស្រពដំណាំស្រូវ ដែលជាប្រភពកសិកម្មយ៉ាងសំខាន់បំផុតសំរាប់ប្រជាពលខ្មែរ។ ដោយសារមានប្រភពទឹកគ្រប់គ្រាន់នេះហើយ ធ្វើអោយរបរកសិកម្មរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ទទួលបានលទ្ធផលខ្ពស់គួរជាទីពេញចិត្ដ។ ក្នុងវិស័យយោធា និងការពារជាតិ ព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ ទ្រង់បានយកចិត្ដទុកដាក់ពង្រឹងពង្រីកវិស័យយោធាអោយកាន់តែខ្លាំងក្លា។ លើសពីនេះទៀត ព្រះអង្គបានធ្វើការពិចារណារកហេតុ និងផលនៃការឈ្លានពានរបស់ពួកចាម មកលើអាណាចក្រអង្គរ ដោយព្រះអង្គសំរេចចិត្ត ធ្វើការផ្លាស់ប្តូរពីការគោរពព្រហ្មញ្ញសាសនា មកព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយានវិញ គឺគោរពចំពោះព្រះពោធិសត្វជាធំ ក្នុងនយោបាយដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គ។
ចំពោះសំណង់ប្រាសាទ ដែលកសាងក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គ មានរចនាព្រហ្មមុខបួននៅតាមគោរបុរៈ និងប្រាង្គនៃប្រាសាទ ជាពិសេស ប្រាសាទបាយ័នដែលមានប្រាង្គមុខបួនតំណាងអោយ មេត្តា ករុណា ឧបេក្ខា និងមុទិតា ខ្លះទៀតថា ព្រះភ័ក្ត្រញញឹមបាយ័ននេះតំណាងអោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ទៅវិញ។ នៅប្រាសាទបាយ័ន គេក៏ឃើញមានតំកល់ព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់ ទុកសំរាប់គោរពបូជាផងដែរ ព្រោះបដិមាអង្គនេះ នៅសម័យមហានគរ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ គឺមានសារសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ក្នុងការផ្សះផ្សារទស្សនៈចិត្តគំនិតរបស់មនុស្ស ដែលបែកបាក់គ្នាអោយមានសីលធម៌ខ្ពស់ អោយមានការរួបរួមគ្នាស្រលាញ់សាមគ្គីគ្នា ព្រួតដៃកសាង ការពារទឹកដីអោយបានរីកចំរើនរុងរឿងដល់កំរិតកំពូល នៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហើយគោរពប្រកាន់ព្រះពោធិសត្វ និងគោរព ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ យ៉ាងខ្លាំងដោយប្រៀបដូចទៅនឹងព្រះពុទ្ធរាជទៀតផង។
ការហូរចូលឥទ្ធិលខម និងព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់ទៅលពបុរី
ទស្សនាវដីលោកលីល័បភាសាថៃ ខាងផ្នែកពុទ្ធសាសនា បានចុះផ្សាយអត្ថបទមួយស្ដីអំពីព្រះពុទ្ធរូបប្រក់នាគ គឺជាព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គដែលជនជាតិថៃសម័យលពបុរី បានចំលងចេញពីរចនាបទព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់ របស់អាណាចក្រកម្ពុជា (ខម) ហើយត្រូវបានជនជាតិថៃសម័យលពបុរី រហូតបច្ចុប្បន្នធ្វើការគោរពបូជា ចាត់ទុកជារចនាបទសិល្បៈដ៍ឆ្នើមរបស់ជនជាតិថៃ។
លពបុរី ឬឈ្មោះដើមហៅថា លវបុរៈ ឬលវោ គឺជាទីក្រុងចាស់បូរាណមួយ ដែលគេពុំដែលបោះបង់ចោលម្ដងណាឡើយ គឺជាទីក្រុងមួយមានតំលៃយ៉ាងខ្លាំងក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវប្រវត្ដិសាស្ដ្រ និងវត្ថុបូរាណផ្សេងជាច្រើនទៀត។ លវោ ត្រូវបានទទួលឆ្លងកាត់មកជាច្រើនយុគសម័យគឺតាំងពីម័យមុនប្រវត្ដិសាស្ដ្រ សម័យយុគថ្មរំលីង (The Neolithic Culture) សម័យលោហៈ (The Metal Age) រហូតដល់សម័យប្រវត្ដិសាស្ដ្រ និងសម័យបច្ចុប្បន្ននេះទៀត។ នៅចំកណ្ដាលបន្ទាយទាហាកាំភ្លើងធំ ក្នុងខេត្ដលពបុរី អ្នកបូរាណវិទ្យាបានកាយរកឃើញគំរោងឆ្អឹងមនុស្សកប់រួមជាមួយវត្ថុប្រើប្រាស់ជាច្រើនទៀដូច ពូថៅធ្វើអំពីថ្មរំលីង និងភាជន៍ធ្វើពីដីដុតជាដើម ដែលរបស់អស់ទាំងនេះសុទ្ធសឹងជារបស់ដែលប្រើប្រាស់តាំងពីសម័យមុនប្រវត្ដិសាស្ដ្រ មានអាយុកាលប្រមាណ ពី ៣៦០០ឆ្នាំ ទៅ ៣៩០០ឆ្នាំមកហើយ។ លុះចូលមកដល់សម័យប្រវត្ដិសាស្ដ្រ អ្នកប្រវត្ដិវិទូបានចាត់ទុកលពបុរី គឺជាកន្ដែងសំខាន់មួយក្នុងការធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ព្រោះនៅទីនោះ គេបានរកឃើញនូវវត្ថុបូរាណជាច្រើន ហើយស្លាកស្នាមនៃវត្ថុបូរាណទាំងនោះ សុទ្ធសឹងតែជាវត្ថុបូរាណតាំងពីសម័យទ្វាវតី នៃពុទ្ធសតវត្សទី ១១ - ១៦ មកម្លេះ។
នៅពេលតមកអាណាចក្រទ្វាវតីត្រូវដួលរលំ ពួកខមនៃអាណាចក្រកម្ពុជា បានចូលមករស់នៅតាមដងទន្លេចៅព្រះយ៉ា ក្នុងតបន់លពបុរី នៅទីនោះគេបានរកឃើញបូរាណវត្ថុជាច្រើន ដែលសិល្បៈរបស់ជនជាតិខម។ ក្នុងព.ស ១៨៩៣ ព្រះចៅយូថង ឬព្រះបាទសម្ដេចរាមាធិបតីទី១ បានបោះបង់អាចក្រលពបុរី ហើយរើរាជធានីមកតាំងនៅអាណាចក្រអាយុធ្យាវិញ ប៉ុន្ដែទោះជាយ៉ាងនេះហើយក៏ដោយ ក៏លពបុរីនៅតែជាក្រុងដ៏សំខាន់មួយរបស់ប្រវតិសាស្ដ្រថៃដដែល។
សព្វថ្ងៃ លពបុរីជាអាណាខេត្ដមួយរ មានការីកចំរើនយ៉ាងទាន់សម័យទំនើប ប្រជាជនធ្វើការរកស៊ីមានបាន មានវត្ថុប្រើប្រាស់ទាន់សម័យ មានរថយន្ដគ្រឿងចក្រតូចធំគ្រប់បែបយ៉ាង ប្រជាជននៅតាមជនបទប្រកបរបររកស៊ីធ្វើកសិកម្មស្រែចំការរស់នៅដោយសុខសាន្ដគ្រប់ៗគ្នា។ ក្នុងចំណោមប្រជាជនទាំងអស់នៅលពបុរី គេសង្កេតឃើញនៅមានជនជាតិខមចំនួនប្រមាណ ១/៣ រស់នៅលាយលំគ្នានៃប្រជាជនទាំងអស់ផ្សេងទៀត។ ជនជាតិខមទាំងអស់នេះ គឺជាពួកខមអំបូរភូមា និយាយភាសាខ្មែរមន។
ក្នុងសម័យកាលដ៏យូរលង់ណាស់មកហើយ អាណាចក្រកម្ពុជា គ្រប់គ្រងដោយព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គ មកពីឥណ្ដៀព្រះនាម កម្ពូសវៈ ដែលជាក្សត្រគោរពបូជាសាសនាហិណ្ឌូ (ព្រហ្មញ្ញសាសនា) ឬបូជាព្រះ សិវៈ ត្សត្រអង្គនេះមានរិទ្ធអំណាចខ្លាំងពូណាស់ គេចាត់ទុកព្រះអង្គជាទេវរាជដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ដូច្នេះហើយសាសនាហិណ្ឌូ (ព្រហ្មញ្ញសាសនា) បានជ្រួតជ្រាបពេញអាចក្រកម្ពុជា គឺជាសាសនាមួយដែលប្រជាជនកម្ពុជាគ្រប់គ្នា គោរពបូជាតាំងពី កកើតកម្ពុជាមកម៉្លេះ។ ក្នុងការកសាងអាណាចក្រកម្ពុជា ក្សត្រអង្គនេះ បានពង្រីកវាទទឹកដីគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនបានយ៉ាងដ៏ធំធេង រហូតពេញក្នុងជ្រោយឥណ្ឌូចិនទាំងមូលតែម្ដង ហើយបានលើកទ័ពចូលមកវាយជនជាតិដើម នាអណាខេត្ដទ្វារវតី និងអាណាខេត្ដកូត្របូរណ៍ ដាក់ក្រោយការចំណុះគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនទៀតផង។
នៅពេលដែលពួកខម វាយឈ្នះយកបានកូត្របូរណ៍ ពួកនេះបានធ្វើការផ្សព្វផ្សាយឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន នៅក្នុងបរិវេណដែនដីនេះ ហើយបានវាទទីរហូតដល់ ចន្ទបុរី ហួសចូលមកដល់អានាខេត្ដ លវូ (លពបុរី) ហើយឡើងតាមដៃទន្លេ រហូតដល់ពិស្នុលោកសុខោទ័យ សុវណ្ណលោកទៀតផង។ វឌ្ឍនធម៌ និងឥទ្ធិពលសិល្បខម ដែលបានហូរចូលមកកាន់លពបុរី ទំនងជាក្នុងរជ្ជកាលក្សត្រខម ព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ (ព.ស.១៥៥៣ - ១៥៩៣) សម័យព្រះបាទសុរិយវរ្ម័ទី២ (ព.ស ១៦៥៦ ១៦៩៣) ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ ហើយសំខាន់ គឺក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលជាក្សត្រ កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយាន (ព.ស. ១៧២៤-១៧៦០) គឺពេលនោះហើយដែល ឥទ្ធិពលរបស់ខម បានចូលមករីកដុះដាលពេញអាណខេត្ដ លពបុរីរបស់តែម្ដង។ ហេតុដូចនេះហើយ ទើបបូរាណវត្ថុដែលរកឃើញនៅតំបន់លពបុរី សុទ្ធសឹងជាវត្ថុបូរាណនៃសិល្បខមទាំងអស់ គឺតាំងពីរបៀបរបប លទ្ធិសាសនា មានការគោរព ព្រះវិស្នុ ឬព្រះនរាយ៍ រហូតដល់ការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា និកាយមហាយាន នៃសម័យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ទៀតផង។
ព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់ គឺជាព្រះរូបមួយអង្គ ក្នុងព្រះពុទ្ធរូបជាច្រើនអង្គទៀតដែលជនជាតិខ្មែរយើងតែងគោរពបូជា ព្រះពុទ្ធរូបនេះ ទំនងជាត្រូវបានសាងឡើងក្នុងគោលបំណងរំលឹក ក្នុងសម័យកាល ដែលព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់គង់សមាធិនៅក្បែរមុជ្ជលិនស្រះ។ មានដំណាលថា ក្នុងសម័យថ្ងៃមួយ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់យាងកាត់ជនបទមួយ មានបុរសម្នាក់មានសទ្ធាជ្រះថ្លា បានថ្វាយស្មៅចំបើងមួយបាច់ដល់ព្រះអង្គ។ ពេលយាងទៅដល់មុជ្ជលិនស្រះ ព្រះអង្គទ្រង់បានយកស្មៅនោះធ្វើជាកំរាល ហើយទ្រង់បានគង់សមាធិនៅទីនោះ។ ស្មៅចំបើងក៏ក្លាយទៅជាបល្ល័ង្កនាគក្បាលប្រាំពីរ កើតមានសេចក្ដីជ្រះថ្លា ចំពោះព្រះអង្គ ពត់ពេនខ្លួនជារាជបល្ល័ង្ក យកក្បាលទាំងប្រាំពីរប្រក់ជាដំបូល ដើម្បីបិទបាំងកំដៅថ្ងៃភ្លៀងខ្យល់ ថ្វាយដល់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ។
កេរដំណែលព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់
ព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់ ជាព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គ ដែលមានតេជរស្មីចេញពីក្បាលពញានាគ៧ ត្រូវបានរចនាកសាងឡើង ក្នុងសតវត្សទី១២ នៃរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ទុកជាទីសក្ការៈ គោរពបូជា ជាវត្ថុស័ក្ដិសិទ្ធដ៏ខ្លាំងពូកែអស្ចារ្យ ព្រោះពេលនោះអាណាចក្រខ្មែរបានប្ដូរពិធីគោរពបូជាទេវរាជ មកធ្វើពិធីគោរពពុទ្ធសាសនាវិញ។ លទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនាដែលបានចូលមកចាក់រិស យ៉ាងជ្រៅក្នុងផ្នត់គំនិតរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ តាំងពីសម័យនគរភ្នំរហូតដល់ចុងសម័យមហានគរដ៏រុងរឿង ហើយទំនាស់រឿងសាសនា បានធ្វើអោយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ធ្វើការកាប់សំលាប់គ្នាបាក់បែកសាមគ្គីគ្នាយ៉ាងខ្លាំង។ ដើម្បីធ្វើការបង្រួបបង្រួមជាតិ អោយមានឯកភាពគ្នាឡើងវិញ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលជាក្សត្រមួយអង្គ ដ៏អង់អាចអស្ចារ្យ ព្រះអង្គមានគោបំណងយ៉ាងខ្លាំង ក្នុងការបង្រួបបង្រួមខ្មែរឡើងវិញ ព្រះអង្គបានងាកមកគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយានវិញ ហើយកេរដំណែលវប្បធម៌ ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាននេះ គេសង្កេតឃើញមានសេសសល់ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ គឺ «ព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់» ដែលបង្ហាញពីការផ្លាស់ប្តូរ របត់នយោបាយថ្មីមួយ ពីលទ្ធិទេវរាជ មកព្រះពុទ្ធរាជវិញ។
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ សោយរាជ្យសម្បត្តិ នាសម័យមហានគរក្នុងឆ្នាំ១១៨១ ដល់ ១២២០ នៅរាជធានីអង្គរធំ ខេត្តសៀមរាប ដោយព្រះអង្គបានធ្វើពលិកម្ម បរិច្ចាគព្រះបញ្ញាញាណ ព្រះកាយពល ទ្រព្យសម្បត្តិ និង ដឹកនាំប្រទេសជាតិ អោយរីកចំរើនរុងរឿង ក្លាយជាប្រទេសមហាអំណាចនៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ នៅពេលនោះព្រះអង្គបានរៀបចំផែនការកសាងប្រទេសជាតិ ដូចជាកសាងប្រាសាទ សាលាដំណាក់ មន្ទីរពេទ្យ វត្តអារាម ជីកស្រះបារាយណ៍ ប្រព័ន្ធធារាសាស្ត្រ ដើម្បីយកទឹកទៅស្រោចស្រពដំណាំស្រូវ ដែលជាប្រភពកសិកម្មយ៉ាងសំខាន់បំផុតសំរាប់ប្រជាពលខ្មែរ។ ដោយសារមានប្រភពទឹកគ្រប់គ្រាន់នេះហើយ ធ្វើអោយរបរកសិកម្មរបស់ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ ទទួលបានលទ្ធផលខ្ពស់គួរជាទីពេញចិត្ដ។ ក្នុងវិស័យយោធា និងការពារជាតិ ព្រះបាទជ័យវរ័្មនទី៧ ទ្រង់បានយកចិត្ដទុកដាក់ពង្រឹងពង្រីកវិស័យយោធាអោយកាន់តែខ្លាំងក្លា។ លើសពីនេះទៀត ព្រះអង្គបានធ្វើការពិចារណារកហេតុ និងផលនៃការឈ្លានពានរបស់ពួកចាម មកលើអាណាចក្រអង្គរ ដោយព្រះអង្គសំរេចចិត្ត ធ្វើការផ្លាស់ប្តូរពីការគោរពព្រហ្មញ្ញសាសនា មកព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយានវិញ គឺគោរពចំពោះព្រះពោធិសត្វជាធំ ក្នុងនយោបាយដឹកនាំរបស់ព្រះអង្គ។
ចំពោះសំណង់ប្រាសាទ ដែលកសាងក្នុងរជ្ជកាលព្រះអង្គ មានរចនាព្រហ្មមុខបួននៅតាមគោរបុរៈ និងប្រាង្គនៃប្រាសាទ ជាពិសេស ប្រាសាទបាយ័នដែលមានប្រាង្គមុខបួនតំណាងអោយ មេត្តា ករុណា ឧបេក្ខា និងមុទិតា ខ្លះទៀតថា ព្រះភ័ក្ត្រញញឹមបាយ័ននេះតំណាងអោយព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ទៅវិញ។ នៅប្រាសាទបាយ័ន គេក៏ឃើញមានតំកល់ព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់ ទុកសំរាប់គោរពបូជាផងដែរ ព្រោះបដិមាអង្គនេះ នៅសម័យមហានគរ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ គឺមានសារសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ក្នុងការផ្សះផ្សារទស្សនៈចិត្តគំនិតរបស់មនុស្ស ដែលបែកបាក់គ្នាអោយមានសីលធម៌ខ្ពស់ អោយមានការរួបរួមគ្នាស្រលាញ់សាមគ្គីគ្នា ព្រួតដៃកសាង ការពារទឹកដីអោយបានរីកចំរើនរុងរឿងដល់កំរិតកំពូល នៅតំបន់អាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហើយគោរពប្រកាន់ព្រះពោធិសត្វ និងគោរព ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ យ៉ាងខ្លាំងដោយប្រៀបដូចទៅនឹងព្រះពុទ្ធរាជទៀតផង។
ការហូរចូលឥទ្ធិលខម និងព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់ទៅលពបុរី
ទស្សនាវដីលោកលីល័បភាសាថៃ ខាងផ្នែកពុទ្ធសាសនា បានចុះផ្សាយអត្ថបទមួយស្ដីអំពីព្រះពុទ្ធរូបប្រក់នាគ គឺជាព្រះពុទ្ធរូបមួយអង្គដែលជនជាតិថៃសម័យលពបុរី បានចំលងចេញពីរចនាបទព្រះពុទ្ធរូបនាគប្រក់ របស់អាណាចក្រកម្ពុជា (ខម) ហើយត្រូវបានជនជាតិថៃសម័យលពបុរី រហូតបច្ចុប្បន្នធ្វើការគោរពបូជា ចាត់ទុកជារចនាបទសិល្បៈដ៍ឆ្នើមរបស់ជនជាតិថៃ។
លពបុរី ឬឈ្មោះដើមហៅថា លវបុរៈ ឬលវោ គឺជាទីក្រុងចាស់បូរាណមួយ ដែលគេពុំដែលបោះបង់ចោលម្ដងណាឡើយ គឺជាទីក្រុងមួយមានតំលៃយ៉ាងខ្លាំងក្នុងការសិក្សាស្រាវជ្រាវប្រវត្ដិសាស្ដ្រ និងវត្ថុបូរាណផ្សេងជាច្រើនទៀត។ លវោ ត្រូវបានទទួលឆ្លងកាត់មកជាច្រើនយុគសម័យគឺតាំងពីម័យមុនប្រវត្ដិសាស្ដ្រ សម័យយុគថ្មរំលីង (The Neolithic Culture) សម័យលោហៈ (The Metal Age) រហូតដល់សម័យប្រវត្ដិសាស្ដ្រ និងសម័យបច្ចុប្បន្ននេះទៀត។ នៅចំកណ្ដាលបន្ទាយទាហាកាំភ្លើងធំ ក្នុងខេត្ដលពបុរី អ្នកបូរាណវិទ្យាបានកាយរកឃើញគំរោងឆ្អឹងមនុស្សកប់រួមជាមួយវត្ថុប្រើប្រាស់ជាច្រើនទៀដូច ពូថៅធ្វើអំពីថ្មរំលីង និងភាជន៍ធ្វើពីដីដុតជាដើម ដែលរបស់អស់ទាំងនេះសុទ្ធសឹងជារបស់ដែលប្រើប្រាស់តាំងពីសម័យមុនប្រវត្ដិសាស្ដ្រ មានអាយុកាលប្រមាណ ពី ៣៦០០ឆ្នាំ ទៅ ៣៩០០ឆ្នាំមកហើយ។ លុះចូលមកដល់សម័យប្រវត្ដិសាស្ដ្រ អ្នកប្រវត្ដិវិទូបានចាត់ទុកលពបុរី គឺជាកន្ដែងសំខាន់មួយក្នុងការធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវ ព្រោះនៅទីនោះ គេបានរកឃើញនូវវត្ថុបូរាណជាច្រើន ហើយស្លាកស្នាមនៃវត្ថុបូរាណទាំងនោះ សុទ្ធសឹងតែជាវត្ថុបូរាណតាំងពីសម័យទ្វាវតី នៃពុទ្ធសតវត្សទី ១១ - ១៦ មកម្លេះ។
នៅពេលតមកអាណាចក្រទ្វាវតីត្រូវដួលរលំ ពួកខមនៃអាណាចក្រកម្ពុជា បានចូលមករស់នៅតាមដងទន្លេចៅព្រះយ៉ា ក្នុងតបន់លពបុរី នៅទីនោះគេបានរកឃើញបូរាណវត្ថុជាច្រើន ដែលសិល្បៈរបស់ជនជាតិខម។ ក្នុងព.ស ១៨៩៣ ព្រះចៅយូថង ឬព្រះបាទសម្ដេចរាមាធិបតីទី១ បានបោះបង់អាចក្រលពបុរី ហើយរើរាជធានីមកតាំងនៅអាណាចក្រអាយុធ្យាវិញ ប៉ុន្ដែទោះជាយ៉ាងនេះហើយក៏ដោយ ក៏លពបុរីនៅតែជាក្រុងដ៏សំខាន់មួយរបស់ប្រវតិសាស្ដ្រថៃដដែល។
សព្វថ្ងៃ លពបុរីជាអាណាខេត្ដមួយរ មានការីកចំរើនយ៉ាងទាន់សម័យទំនើប ប្រជាជនធ្វើការរកស៊ីមានបាន មានវត្ថុប្រើប្រាស់ទាន់សម័យ មានរថយន្ដគ្រឿងចក្រតូចធំគ្រប់បែបយ៉ាង ប្រជាជននៅតាមជនបទប្រកបរបររកស៊ីធ្វើកសិកម្មស្រែចំការរស់នៅដោយសុខសាន្ដគ្រប់ៗគ្នា។ ក្នុងចំណោមប្រជាជនទាំងអស់នៅលពបុរី គេសង្កេតឃើញនៅមានជនជាតិខមចំនួនប្រមាណ ១/៣ រស់នៅលាយលំគ្នានៃប្រជាជនទាំងអស់ផ្សេងទៀត។ ជនជាតិខមទាំងអស់នេះ គឺជាពួកខមអំបូរភូមា និយាយភាសាខ្មែរមន។
ក្នុងសម័យកាលដ៏យូរលង់ណាស់មកហើយ អាណាចក្រកម្ពុជា គ្រប់គ្រងដោយព្រះមហាក្សត្រមួយអង្គ មកពីឥណ្ដៀព្រះនាម កម្ពូសវៈ ដែលជាក្សត្រគោរពបូជាសាសនាហិណ្ឌូ (ព្រហ្មញ្ញសាសនា) ឬបូជាព្រះ សិវៈ ត្សត្រអង្គនេះមានរិទ្ធអំណាចខ្លាំងពូណាស់ គេចាត់ទុកព្រះអង្គជាទេវរាជដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុត ដូច្នេះហើយសាសនាហិណ្ឌូ (ព្រហ្មញ្ញសាសនា) បានជ្រួតជ្រាបពេញអាចក្រកម្ពុជា គឺជាសាសនាមួយដែលប្រជាជនកម្ពុជាគ្រប់គ្នា គោរពបូជាតាំងពី កកើតកម្ពុជាមកម៉្លេះ។ ក្នុងការកសាងអាណាចក្រកម្ពុជា ក្សត្រអង្គនេះ បានពង្រីកវាទទឹកដីគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនបានយ៉ាងដ៏ធំធេង រហូតពេញក្នុងជ្រោយឥណ្ឌូចិនទាំងមូលតែម្ដង ហើយបានលើកទ័ពចូលមកវាយជនជាតិដើម នាអណាខេត្ដទ្វារវតី និងអាណាខេត្ដកូត្របូរណ៍ ដាក់ក្រោយការចំណុះគ្រប់គ្រងរបស់ខ្លួនទៀតផង។
នៅពេលដែលពួកខម វាយឈ្នះយកបានកូត្របូរណ៍ ពួកនេះបានធ្វើការផ្សព្វផ្សាយឥទ្ធិពលរបស់ខ្លួន នៅក្នុងបរិវេណដែនដីនេះ ហើយបានវាទទីរហូតដល់ ចន្ទបុរី ហួសចូលមកដល់អានាខេត្ដ លវូ (លពបុរី) ហើយឡើងតាមដៃទន្លេ រហូតដល់ពិស្នុលោកសុខោទ័យ សុវណ្ណលោកទៀតផង។ វឌ្ឍនធម៌ និងឥទ្ធិពលសិល្បខម ដែលបានហូរចូលមកកាន់លពបុរី ទំនងជាក្នុងរជ្ជកាលក្សត្រខម ព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ (ព.ស.១៥៥៣ - ១៥៩៣) សម័យព្រះបាទសុរិយវរ្ម័ទី២ (ព.ស ១៦៥៦ ១៦៩៣) ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី១ ហើយសំខាន់ គឺក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលជាក្សត្រ កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនានិកាយមហាយាន (ព.ស. ១៧២៤-១៧៦០) គឺពេលនោះហើយដែល ឥទ្ធិពលរបស់ខម បានចូលមករីកដុះដាលពេញអាណខេត្ដ លពបុរីរបស់តែម្ដង។ ហេតុដូចនេះហើយ ទើបបូរាណវត្ថុដែលរកឃើញនៅតំបន់លពបុរី សុទ្ធសឹងជាវត្ថុបូរាណនៃសិល្បខមទាំងអស់ គឺតាំងពីរបៀបរបប លទ្ធិសាសនា មានការគោរព ព្រះវិស្នុ ឬព្រះនរាយ៍ រហូតដល់ការគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា និកាយមហាយាន នៃសម័យព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ទៀតផង។
No comments:
Post a Comment