ប្រវត្តិសាស្ត្រប្រទេសកម្ពុជា(ក្បាលទី ២ ជំពូកទី ៣) - វគ្គ៤
Posted: Oct-12-2016
២០. ព្រះជ័យជេដ្ឋា-រជ្ជកាលទី៣ (១៦៩៦-១៦៩៩)
ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាក្រោយពីបានសាងព្រះផ្នួសជាលើកទី៣អស់រយៈកាល ៥ថ្ងៃរួចហើយ ក៏លាចាកសិក្ខាបទ ហើយមកទទួលយកព្រះអគ្គមហេសី រៀបចំព្រះរាជពិធីអភិសេកឡើងគង់លើរាជសម្បត្ដិជាលើកទី២ ដោយមានព្រះនាមខុសពីមុនបន្ដិចបន្ដួច ។
នៅឆ្នាំ១៦៩៩ មានមន្ដ្រីម្នាក់ឈ្មោះថា ឧកញ៉ានរិន្ទឯម ត្រូវជាកូនលោកពញាសេនា ម៉េង បានលើកគម្រោងផែនការក្បត់ មិនមែនគ្រាន់តែដើម្បីទម្លាក់ព្រះរាជាពីរាជបល្ល័ង្កប៉ុណ្ណោះទេគឺ ប៉ុនប៉ងគាស់រំលើងរាជវង្សទាំងមូលតែម្ដង ។ ជនក្បត់នេះបានធ្វើដំណើរទៅកាន់កូសាំងស៊ីន សុំបានទ័ពអាណ្ណាម២ម៉ឺននាក់ ក៏រៀបចំជា២កង ធ្វើដំណើរឡើងមកតាមដៃទន្លេទាំង២ ។ ព្រះរាជាជ័យជេដ្ឋា ត្រូវបង្ខំព្រះទ័យរត់គេចព្រះអង្គទៅគង់នៅឯខែត្រពោធិ៍សាត់ ដើម្បីកេណ្ឌទ័ព ។ ទ័ពអាណ្ណាមរបស់ឧកញ៉ានរិន្ទឯមបានរៀបចំដេញតាមព្រះរាជា ដែលធ្វើដំណើរយឺតៗមកដល់កំពង់ឆ្នាំង ក៏តាំងដុតបំផ្លាញខ្ទេចខ្ទី ។
ពេលនោះព្រះស្រីធម្មោរាជាជាព្រះរាជបុត្រារបស់ព្រះរាជា និងអ្នកអង្គម្ចាស់ឯមត្រូវជារាជបុត្រារបស់អតីតព្រះឧភយោរាជក្បត់ ដែលទើបតែត្រលប់មកពីអាណ្ណាមពីឆ្នាំមុន បានដឹកនាំទ័ពមួយកងម្នាក់ចេញពីខែត្រពោធិ៍សាត់មកមួយកងមកតាម ផ្លូវគោក មួយកងទៀតចុះតាមទន្លេសាបមកចោមវាយទៅលើទ័ពអាណ្ណាមធ្វើឱ្យពួក នោះរត់ចោលឧកញ៉ានរិន្ទឯមដកថយទៅខាងត្បូងសាយហ្គនដល់ខែត្របៀនវ៉ា និងបារាជដែលស្ដេចកូសាំងស៊ីនទើបតែប្រគល់ថ្វាយមកឱ្យព្រះរាជា កម្ពុជាវិញ ។ មុននេះខែត្រទាំង២ស្ថិតនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកអាណ្ណាម ។
គេអាចនឹងចោទសំណួរបានថាតើព្រះឧភយោរាជអង្គនន់ឬដែលសុគតទៅនៅ ក្នុងឆ្នាំ១៦៩១ ជាអ្នកបានប្រគល់ខែត្រទាំង២នេះទៅថ្វាយស្ដេចអាណ្ណាម ឬមួយក៏ឧកញ៉ានរិន្ទឯមទេដែលជាអ្នកប្រគល់ខែត្រទាំង២នេះជាថ្នូរ នឹងកងទ័ពដែលខ្លួនបានសុំ ។ មានឯកសារខ្លះបាននិយាយថែមទៀតថា ដើម្បីទប់ទល់កុំឱ្យទាហានរត់ចោលកងទ័ព ស្ដេចអាណ្ណាមបានអនុញ្ញាតឱ្យឧត្ដមសេនីយ៍របស់ព្រះអង្គនៅគ្រប់គ្រង ខែត្រទាំង២ឱ្យបាន ។ ក៏ប៉ុន្ដែអ្វីដែលប្រាកដនោះ គឺថាកងទ័ពអាណ្ណាមបានសម្លាប់ឧកញ៉ានរិន្ទឯមចោលមុនពេលដែលកងទ័ពនេះ ចាប់បន្ដដំណើរមកភាគខាងត្បូងបន្ដិច ។
នៅឆ្នាំបន្ទាប់ ទឹកដីខែត្រទាំង២នោះក៏ត្រូវគេបែងចែកជាស្រុកខណ្ឌតូចៗ គ្រប់គ្រងដោយនាម៉ឺនអាណ្ណាមចំណុះឱ្យឧត្ដមសេនីយ៍ដែលដឹកនាំទ័ពមកជួយ ឧកញ៉ានរិន្ទឯមនោះឯង ។ ពួកឧត្ដមសេនីយ៍ទាំងនោះនៅនឹងបន្ទាយសាយហ្គន ហើយមានអំណាចទាំងខាងស៊ីវិល ទាំងខាងកងទ័ព ។ ទឹកដីខែត្រទាំង២នេះបានក្លាយទៅជារបស់អាណ្ណាមចាប់តាំងតែពីពេល នោះរហូតមក ។
នៅដំណាច់ឆ្នាំ ក្រោយពីទ្រង់សោយរាជ្យជាលើកទី៣បាន៤ឆ្នាំ ព្រះរាជាជ័យជេដ្ឋាបានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយអ្នកអង្គម្ចាស់ឯម ដែលព្រះអង្គបានលើកឱ្យឡើងជាព្រះកែវហ្វ៊ាតាំងតែពីពេលត្រលប់ពី អាណ្ណាមមកវិញ ហើយដែលព្រះអង្គបានរៀបអភិសេកបុត្រីរបស់ព្រះអង្គមួយអង្គថ្វាយ ពីព្រោះថាព្រះកែវហ្វ៊ា បានបង្ហាញឱ្យឃើញថ្វីដៃរួចមកហើយក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយទ័ព អាណ្ណាមរបស់ឧកញ៉ានរិន្ទឯម ។
២១. ព្រះកែវហ្វ៊ាបរមបពិត្រអង្គឯម (១៧០០-១៧០១)
អ្នកអង្គម្ចាស់ឯមពេលនោះទ្រង់មានព្រះជន្ម២៥-២៦ព្រះវស្សាហើយ។ ព្រះអង្គត្រូវជាបុត្រារបស់ព្រះឧភយោរាជអង្គនន់ជាមួយស្រីចិន ម្នាក់ ។ ព្រះអង្គត្រូវបានលើកឱ្យឡើងជាព្រះបាទសម្ដេចព្រះកែវហ្វ៊ាបរមបពិត្រ នៅក្នុងគ្រិស្ដសករាជ១៧០០ ត្រូវនឹងមហាសករាជ១៦២២ ចុល្លសករាជ១០៦២ ។ ព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅឯខែត្រពោធិ៍សាត់ ។
ចំណែកឯព្រះរាជាដាក់រាជ្យវិញ បានចំណាយពេលវេលារបស់ព្រះអង្គត្រួតពិនិត្យការជួសជុលវត្ដព្រះ ពោធិមានបុណ្យដែលព្រះចន្ទរាជាបានឱ្យកសាងឡើងកាលពីឆ្នាំ១៥៣៤ក្រោយ ពីទ្រង់មានជ័យជម្នះលើពួកសៀម ។ ទ្រង់បានចំណាយព្រះរាជទ្រព្យផ្ទាល់នៅក្នុងការជួសជុលនេះ ។ នៅពេលដែលការជួសជុលនេះចប់សព្វគ្រប់រួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់បានយាងចូលសាងព្រះផ្នួសម្ដងទៀត ក៏ប៉ុន្ដែបានតែ៣ថ្ងៃ ព្រះអង្គក៏លះបង់សិក្ខាបទ មកទទួលយករាជសម្បត្ដិវិញជាលើកទី៤ រាជពង្សាវតារនិយាយថា តាមសំណូមពររបស់ព្រះកែវហ្វ៊ា ជាហេតុបង្ហាញឱ្យឃើញថា ទ្រង់ជាស្ដេចដ៏មានអំណាចពិតប្រាកដមែន ។
២២. ព្រះជ័យជេដ្ឋា-រជ្ជកាលទី៤ (១៧០១-១៧០២)
ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា បានឡើងសោយរាជ្យជាលើកទី៤ នៅក្នុងព្រះជន្មាយុ៤៥ព្រះវស្សា ។
ទើបឡើងគ្រងរាជបល្ល័ង្កមិនទាន់បានប៉ុន្មានផង ព្រះអង្គត្រូវប្រយុទ្ធប្រឈមមុខនឹងជនបះបោរម្នាក់ឈ្មោះថា ភីរែនគីម ជាកូនរបស់មន្ដ្រីព្រះរាជវាំងម្នាក់ ។ ជនក្បត់នេះដែលបានទទួលទ័ពជំនួយពីស្ដេចអាណ្ណាម ក៏ដឹកនាំឡើងតាមផ្លូវទឹករហូតមកដល់ត្រឹមឧត្ដុង្គ ។ ពេលទ័ពសត្រូវមកជិតដល់ហើយ ព្រះរាជាក៏នាំព្រះរាជវង្ស និងសេនា មន្ដ្រីទាំងអស់ គេចព្រះអង្គទៅគង់នៅឯខែត្រពោធិ៍សាត់ ។ ភីរែនគីមបានដឹកនាំទ័ពដេញតាម ក៏ប៉ុន្ដែព្រះរាជាទ្រង់មានឱកាសអាចកេណ្ឌបានទ័ពមួយកងតូចទាន់ ហើយបានបើកការវាយប្រហារបកមកលើទ័ពក្បត់វិញ វាយឱ្យពួកនេះបរាជ័យបែកបាក់គ្នាអស់ទៅ ឯភីរែនគីមត្រូវចាប់ខ្លួនបាន ។ ឆ្នាំបន្ទាប់មក ព្រះជ័យជេដ្ឋាបានដាក់រាជសម្បត្ដិម្ដងទៀតក៏ប៉ុន្ដែម្ដងនេះថ្វាយ ដល់ព្រះរាជបុត្រាច្បងព្រះនាមស្រីធម្មោរាជាដែលមានព្រះជន្ម១២ ព្រះវស្សា ។ រួចហើយព្រះអង្គក៏យាងចូលសាងព្រះផ្នួសម្ដងទៀតចំនួន៣ថ្ងៃ ។
២៣. ព្រះធម្មោរាជាទី៤ (១៧០២-១៧០៤)
ដោយព្រះរាជាថ្មីមានព្រះជន្មតិចពេក គេក៏បង្អង់មិនទាន់រៀបចំព្រះរាជពិធីអភិសេកទេ ហើយព្រះបិតានៅបន្ដចាត់ចែងកិច្ចការព្រះរាជាណាចក្រហាក់បីដូចជា ទ្រង់មិនដាក់រាជ្យនៅឡើយ ។ នៅក្នុងឆ្នាំបន្ទាប់ មានជនសំរែម្នាក់ ដែលទៅរស់នៅឯស្រុកកូឡា (ភូមា) អស់ពេលប៉ុន្មានឆ្នាំ បានត្រលប់មកវិញ ។ ពួកកុលសម្ព័ន្ធសំរែនេះធ្លាប់មានបុព្វបុរសឡើងធ្វើជាព្រះរាជា កម្ពុជាហើយបង្កើតបានជាសន្ដតិវង្សថ្មីមួយ គឺតាថី ឬតាត្រសក់ផ្អែម ។ ជនសំរែនោះហាក់ដូចជាមិនសូវជាទេ ក៏ប៉ុន្ដែគេមានលក្ខណៈសម្បត្ដិសមល្មមនឹងធ្វើឱ្យប្រជាជនជឿថាគេ ជាអ្នកមានបុណ្យ ដែលត្រូវមកសោយរាជ្យនៅកម្ពុជានេះ ។ មានប្រជាជនជាច្រើនជឿ ហើយដើរតាមធ្វើឱ្យស្រុកទេសជ្រួលច្របល់ជាខ្លាំង ។ នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រី បានចាត់ទ័ពមួយកងឱ្យចុះមកចាប់ជនសំរែនេះ ក៏ប៉ុន្ដែជននោះបានគេចខ្លួនបាត់ទៅ ហើយព្រះរាជាណាចក្រក៏ត្រលប់មានសណ្ដាប់ធ្នាប់ល្អឡើងវិញ ។ នៅឆ្នាំ១៧០៣ ព្រះរាជធានីដែលផ្ទេរទៅតាំងនៅឯពោធិ៍សាត់តាំងពីឆ្នាំ១៦៩៩មក បានប្ដូរមកតាំងនៅនឹងឧត្ដុង្គវិញ ។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀត ព្រះស្រីធម្មោរាជាបានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយដល់ព្រះបិតាវិញ ក្រោយពីសោយរាជ្យបាន២ឆ្នាំ ។
២៤. ព្រះជ័យជេដ្ឋា-រជ្ជកាលទី៥ (១៧០៤-១៧០៦)
ព្រះជ័យជេដ្ឋាបានឡើងគ្រងរាជបល្ល័ង្កម្ដងទៀត ជាលើកទី៥ ។ ពេលនេះព្រះអង្គមានព្រះជន្ម៤៩ព្រះវស្សាហើយ ។ រាជពង្សាវតារមិនឃើញមាននិយាយថា តើព្រះអង្គឱ្យគេរៀបចំព្រះរាជពិធីអភិសេកថ្វាយដែរ ឬអត់ទេ ។
នៅពេលនោះគឺឆ្នាំ១៧០៥ មានព្រះរាជវង្សានុវង្សលាវជាមួយនឹងប្រជាជន៥ពាន់នាក់ ដែលត្រូវបណ្ដេញចេញពីរាជធានីវៀងចន្ទ បាននាំគ្នារត់មកសុំជ្រកកោន និងសុំដីរស់នៅនៅកម្ពុជា ។ រាជវង្សនេះសោយរាជសម្បត្ដិនៅលើរាជបល្ល័ង្កលាវជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ មុនដំបូងសោយរាជ្យនៅហ្លួងប្រាបាង រួចមកនៅឯវៀងចន្ទ ។ ព្រះរាជាលាវដែលលោក ហ្សេរ៉ាវ៉ាន់ វូសូវ បានជួបនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៤១ក្រោយពីទ្រង់សោយរាជ្យបាន៣ឆ្នាំហើយ ប៉ុន្ដែមិនបានឱ្យដឹងព្រះនាមទេ គឺព្រះអង្គម្ចាស់សុរិយា ព្រះនាមពេញគឺ ថាវសុរិយាវង្សធម្មិកៈរាជាបរមបពិត្រធិរាជ ។ ព្រះរាជាអង្គនេះបានសុគតទៅនៅក្នុងឆ្នាំ១៥៩៥ដោយបន្សល់ទុកនូវ ព្រះរាជនត្ដាដែលនៅតូចៗនៅឡើយ ។
មានមន្ដ្រីម្នាក់ក្នុងចំណោមមន្ដ្រីរបស់ព្រះអង្គបានរៀប អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយនាងគាម៉ង់ ជាបុត្រីមួយអង្គរបស់ព្រះរាជាសុរិយា បំបែកព្រះរាជនត្ដាតូចៗទាំងនោះចេញពីរាជបល្ល័ង្ក ហើយក៏ឡើងសោយរាជ្យខ្លួនឯង ។ ពេលនោះមានមន្ដ្រីម្នាក់ទៀត អាចជាព្រះឧភយោរាជ ឬក៏ជាពញាសែន បានងើបប្រឆាំង ឡើងវាយដណ្ដើមបានជ័យជម្នះ ហើយបង្ខំឱ្យមន្ដ្រីក្បត់នោះធ្វើអត្ដឃាត រួចក៏ឡើងសោយរាជ្យបន្ដមកទៀត ដោយមានព្រះនាមថា ភ្យានន់អធិរាជ ។
មានព្រះភាគិនេយ្យរបស់ព្រះរាជាសុរិយាមួយអង្គ ជាបុត្រារបស់ព្រះរៀមមួយអង្គទៀត ដែលភៀសព្រះអង្គទៅគង់នៅឯក្រុងវ៉េ បានវិលត្រលប់មកវិញជាមួយនឹងទ័ពមួយកង ហើយប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយ ភ្យានន់ ។ ព្រះរាជាភ្យានន់អធិរាជ ដែលប្រហែលជារាជវង្សមួយអង្គរបស់ព្រះរាជាសុរិយាដែរ បានត្រូវសុគតនៅក្នុងការប្រយុទ្ធនោះ ហើយប្រាជ័យអុងវ៉េ ដែលទទួលបានជ័យជម្នះ ក៏ឡើងសោយរាជ្យនៅវៀងចន្ទ រីឯថាវ (ឬចៅ) នង ដែលជាអនុជមួយអង្គ ក៏យាងទៅសោយរាជ្យនៅហ្លួងប្រាបាង ។ ដល់មកឆ្នាំ១៦០៥ មានបុត្រាមួយអង្គរបស់ព្រះរាជាសុរិយា បានមកដេញថាវនងចេញ ហើយឡើងសោយរាជ្យនៅហ្លួងប្រាបាងនោះទៅ ។ ចាប់ពីពេលនោះមក ប្រទេសលាវដែលមានឯកភាពអស់កាលជាយូរណាស់មកហើយ ក៏ត្រូវបែងចែកជារាជាណាចក្រពីរ ដែលមានព្រះរាជាជាបងប្អូនជីដូនមួយនឹងគ្នា គឺជាព្រះភាគិនេយ្យ និងជាបុត្រារបស់ព្រះសុរិយាទាំងអស់គ្នា ហើយត្រូវជាបច្ឆាញាតិរបស់ព្រះរាជាហ្វាងោម ។ តាមមើលទៅ គឺរាជវង្សរបស់ព្រះឧបរាជភ្យាណាកន ដែលបានរត់គេចមកសុំជ្រកកោននៅកម្ពុជា ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៧០៦ ព្រះរាជាជ័យជេដ្ឋា ដែលនឿយណាយនឹងអំណាចក្រោយពីសោយរាជ្យបាន២ឆ្នាំ ក៏ដាក់រាជសម្បត្ដិម្ដងទៀតជាលើកទី៥ ថ្វាយដល់ព្រះស្រីធម្មោរាជាជាព្រះរាជបុត្រា ដែលទ្រង់បានលើកឱ្យសោយរាជ្យម្ដងរួចមកហើយ នៅក្នុងឆ្នាំ១៧០២ តែបានដាក់រាជ្យថ្វាយព្រះបិតាវិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០៤ ។
២៥. ព្រះធម្មោរាជាទី៤-រជ្ជកាលទី២ (១៧០៦-១៧១០)
ព្រះរាជាអង្គនេះមិនបានទទួលព្រះរាជពិធីអភិសេកទេកាលពីទ្រង់ សោយរាជ្យលើកមុន ព្រោះនៅក្មេងពេក គឺទើបតែមានព្រះជន្មាយុ១២ព្រះវស្សាប៉ុណ្ណោះ ។ ទ្រង់បានដាក់រាជសម្បត្ដិនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០៤ ។ នៅពេលដែលព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជបល្ល័ង្កសាជាថ្មីនេះ ទ្រង់មានព្រះជន្ម១៧ព្រះវស្សាហើយ ហើយបានត្រូវអភិសេកក្រោមព្រះនាមថា «ព្រះស្រីធម្មោរាជាធិរាជរាមាធិបតីបរមបពិត្រ» ជាព្រះរាជាស្នង ឯព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គវិញ បានទទួលយកព្រះឋានៈជាព្រះឧភយោរាជ គឺជាឋានៈដែលគេតែងតែប្រគល់ថ្វាយដល់ព្រះរាជា ដែលមិនចង់ទទួលយករាជសម្បត្ដិ ឬក៏ត្រូវគេបំបែកពីរាជសម្បត្ដិ ។
និយាយពីពួកលាវដែលនាំគ្នាមកកម្ពុជាតាមស្ដេចរបស់ខ្លួនវិញ បានត្រូវព្រះរាជាអនុញ្ញាតឱ្យទៅរស់នៅក្នុងខែត្របាទីជាមួយពួកលាវ មួយក្រុមមុនដែលកាលពីឆ្នាំ១៥៦១ក្រុមនេះគេឱ្យនៅឯបារាយណ៍ តែបន្ទាប់មក បានឱ្យមករស់នៅទីនេះដែរក្រោយពីមានបះបោរម្ដងរួចមក ។ ភូមិដែលពួកលាវនេះរស់នៅ គេដាក់ឈ្មោះឱ្យថា ភូមិបារាយណ៍ក្បាតជុំ មានន័យថាភូមិពួកអ្នកបះបោរនៅបារាយណ៍ ។ ដោយមានការជួយគាំទ្រពីបណ្ដាជនរួមជាតិគេ ពួកអ្នកមកដល់ថ្មីបានបង្កការលំបាកដល់អាជ្ញាធរមូលដ្ឋានម្ដងនៅ ក្នុងឆ្នាំ១៧០៨ ។ ព្រះរាជាបានចាត់ឱ្យមន្ដ្រី២នាក់មកនាំពួកនេះទៅរស់នៅឯកោះ រាពណ៍វិញ តែពួកនេះមិនព្រម ហើយក៏ប្រមែប្រមូលគ្នាបះបោរជាចំហឡើង ។ ព្រះរាជាក៏ចាត់ឱ្យកងទ័ពចេញមកបង្ក្រាប ជាហេតុធ្វើឱ្យពួកលាវនេះបំបែកគ្នាជា៣កង គឺកងទី១រត់ចូលព្រៃ កងទី២រត់ទៅកូសាំងស៊ីន រីឯកងទី៣រត់ទៅរកព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯម ដែលត្រូវជាព្រះភាគិនេយ្យរបស់ព្រះជ័ជេដ្ឋាផង និងត្រូវជាបុត្រសុណិសាព្រះអង្គផង ។ ព្រះកែវហ្វ៊ានេះបានដកព្រះកាយឆ្ងាយពីរាជវាំងប្រកបទៅដោយចរិត ប្រឆាំង តាំងតែពីពេលដែលទ្រង់បានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះបិតាក្មេកវិញ នៅក្នុងឆ្នាំ១៧០១ ។ គេបារម្ភព្រះកែវហ្វ៊ានេះធ្វើតម្រាប់តាមព្រះបិតាព្រះអង្គដែរ គឺព្រះឧភយោរាជអង្គនន់ ។
តាមពិតទៅព្រះកែវហ្វ៊ាទ្រង់រង់ចាំតែឱកាសនឹងចាប់កាន់អាវុធ ប្រឆាំងប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រឹត្ដិការណ៍បះបោររបស់ពួកលាវនេះជាឱកាសល្អហើយ ទ្រង់ក៏ប្រកាសខ្លួនព្រះអង្គជាអ្នកការពារពួកនោះហើយបានហៅមេធំ របស់ពួកគេឈ្មោះ សុកុណាបាទ ឱ្យត្រលប់មកពីកូសាំងស៊ីនមកវិញ ។ សុកុណាបាទត្រលប់កម្ពុជាជាមួយនឹងទ័ពអាណ្ណាម២ម៉ឺននាក់ដែលគេបាន កេណ្ឌជាមួយអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានដែលរួមគំនិតជាមួយព្រះកែវហ្វ៊ា ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ ព្រះកែវហ្វ៊ា កេណ្ឌបានទ័ពកួយ និងសំរែ១ម៉ឺននាក់ដែរ ។ ព្រះកែវហ្វ៊ាដឹកនាំទ័ពធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់រាជធានីឧត្ដុង្គ រីឯសុកុណាបាទចាប់វាយយកអាណាខែត្រខាងកើត ។ ទ័ពទាំង២ធ្វើសកម្មភាពលឿនរហ័សណាស់ ទាល់តែព្រះរាជា និងព្រះអនុជអង្គទងដែលមានព្រះជន្ម១៨ព្រះវស្សាហើយត្រូវព័ទ្ធ ជាប់នៅក្នុងបន្ទាយឧត្ដុង្គ ។ ព្រះរាជាទប់ទល់ជាមួយទ័ពសត្រូវអស់ពេល៣ខែ ទ្រាំលែងបានទើបទ្រង់វាយបើកខ្សែត្រៀមរត់គេចចេញនាពេលយប់មួយ សំដៅទៅស្រុកសៀម ដោយនាំយកព្រះរាជបុត្រារបស់ព្រះរាជាមួយអង្គ ដែលប្រសូតនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០៦ ទៅជាមួយផង ។
២៦. ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯម-រជ្ជកាលទី២ (១៧១០-១៧២២)
ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯម បានសោយរាជ្យម្ដងនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០០ ។ ក្រោយពីបានបណ្ដេញព្រះរាជាស្នងឱ្យរត់គេចព្រះអង្គទៅស្រុកសៀមរួច មក ទ្រង់ក៏ចាប់កាន់កិច្ចការព្រះរាជាណាចក្រ ប៉ុន្ដែមិនទាន់ហ៊ានឱ្យគេអភិសេកព្រះអង្គជាស្ដេចនៅឡើយទេ ។ ព្រះអង្គរង់ចាំអស់ពេល៤ឆ្នាំ គឺរហូតដល់មកឆ្នាំ១៧០៤ ទើបត្រូវបានអភិសេកឱ្យឡើងគ្រងរាជបល្ល័ង្កក្រោមព្រះនាមថា «ព្រះបាទសម្ដេចព្រះកែវហ្វ៊ាបរមបពិត្រ» ដែលទ្រង់ធ្លាប់បានទទួលរួចមក ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០០-១៧០១ ។ ពេលនោះព្រះអង្គមានព្រះជន្ម៣៤ព្រះវស្សាហើយ ។
នៅឆ្នាំបន្ទាប់មក ស្ដេចស្រុកសៀមបានបញ្ជូនទ័ព១ម៉ឺន៥ពាន់នាក់ជាមួយនឹងរាជទូតផងមក កាន់ស្រុកខ្មែរ ដើម្បីសុំឱ្យព្រះកែវហ្វ៊ាជ្រែករាជ្យលះបង់រាជបល្ល័ង្កថ្វាយទៅព្រះ ស្រីធម្មោរាជាវិញ ។ អតីតព្រះរាជានេះ បានឈប់សំចតនៅក្នុងខែត្របាត់ដំបង ជាមួយនឹងព្រះអនុជអង្គទង និងព្រះបុត្រាអង្គឯម ជាមួយនឹងកងទ័ព ដែលបញ្ជាដោយចៅពញាពលទេព និងចៅពញារាជាសោភាវតី ។ ព្រះរាជាថ្មីកែវហ្វ៊ាអង្គឯមបដិសេធមិន យល់ព្រមទទួលយកសំណើខុសពីធម្មតានេះទេ ហើយក៏មិនព្រមអនុញ្ញាតឱ្យក្សត្រាទាំង៣អង្គស្នាក់នៅក្នុង ព្រះរាជាណាចក្រដែរ ព្រោះវត្ដមានរបស់ក្សត្រទាំង៣អង្គអាចនាំឱ្យមានភាពល្អក់កករ បាន ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៧១៥ នៅពេលដែលព្រះជ័យជេដ្ឋាឧភយោរាជយាងសាងព្រះផ្នួសជាលើកទី៥ ចំនួនមួយសបា្ដហ៍ ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមបានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះអគ្គមហេសី ជាបុត្រីដែលព្រះជ័យជេដ្ឋាបានលើកថ្វាយ ព្រះអង្គកាលពីពេលដែលទ្រង់យាងត្រលប់ពីអាណ្ណាមមកវិញ ក្រោមព្រះនាមថា ព្រះមហាក្សត្រី រួចទ្រង់ក៏យាងចូលសាងព្រះផ្នួស ។ សាងផ្នួសបាន៣ថ្ងៃ ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមក៏លាចាកសិក្ខាបទ រួចចាប់កាន់អំណាចឡើងវិញ ។
នៅចុងឆ្នាំ១៧១៦ ព្រះអង្គទង ជាព្រះអនុជរបស់ព្រះរាជាស្រីធម្មោរាជាដែលធ្លាក់ពីរាជសម្បត្ដិ បានចេញមុខដឹកនាំអ្នកស្រុកពោធិ៍សាត់ដែលបះបោរឡើងប្រឆាំងនឹង ព្រះរាជាព្រះកែវហ្វ៊ា ។ ព្រះកែវហ្វ៊ា ពេលនោះគ្មានកងទ័ពទេ ណាមួយប្រជានុរាស្ដ្រក៏មិនពេញចិត្ដនឹងព្រះអង្គផងដែរ ព្រោះទ្រង់ចូលចិត្ដតែការសប្បាយ ។ បើទោះជាថាប្រទេសកម្ពុជានាសម័យនោះមិនទាន់ធ្លាក់ចុះឱនខ្សោយដូច សព្វថ្ងៃក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្ដែគេមិនអាចធ្វើឱ្យប្រជារាស្ដ្រដើរតាមទាំងមិនសប្បាយ ចិត្ដបានដែរ ។ ម្ល៉ោះហើយ ដោយដឹងច្បាស់ថា ប្រជារាស្ដ្រមិនគាំទ្រព្រះអង្គ ព្រះកែវហ្វ៊ា មិនបានរៀបចំកេណ្ឌទ័ពក្នុងចំណោមប្រជារាស្ដ្រខ្មែរទេ ទ្រង់បែរទៅរកពួកអាណ្ណាម ដែលជាឈ្លើយសឹកនៅក្នុងកម្ពុជាវិញ ។ ទ័ពអាណ្ណាមនេះក្រោយពីបានទទួលការរៀបចំរួចហើយក៏ចេញទៅវាយ ប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គទង ធ្វើឱ្យព្រះអង្គរងរបួសនៅក្នុងសមរភូមិដំបូង ហើយបង្ខំឱ្យព្រះអង្គវាយដកថយទៅក្រោយវិញ ។ ពួកអ្នកស្រុកពោធិ៍សាត់ដែលអស់សង្ឃឹមក៏បំបែកគ្នា វិលត្រលប់ទៅស្រុកភូមិវិញអស់ដែរ ។
ព្រះអង្គទង ថ្វីបើត្រូវរងរបួស ប៉ុន្ដែព្រះអង្គមិនអស់សង្ឃឹមទេ ។ ទ្រង់បានភៀសព្រះកាយទៅគង់នៅឯឫស្សីសាញ់ ដើម្បីព្យាបាលរបួស ។ ដល់មកឆ្នាំ១៧២២ ស្ដេចសៀមបានឱ្យទ័ព១ម៉ឺននាក់ជូនដំណើរព្រះស្រីធម្មោរាជា យាងឆ្លងកាត់ព្រំដែនចូលមកកម្ពុជាតាមជើងគោកជាមួយនឹងព្រះបុត្រា អង្គឯម និងទ័ព៥ពាន់នាក់ទៀត ឡើងសំពៅតាមជើងទឹកមកចុះនៅពាម (ហាទៀង) ។ ព្រះអង្គទងបានយាងកាត់ទៅរកទ័ពជើងគោករបស់ព្រះរៀមនៅទីនោះ ។
ពាម ឬហាទៀង ដែលជាទីប្រជុំជនរបស់ខែត្រខម ឬមឿងខម ពេលនោះស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រាអស់ពេលប៉ុន្មានឆ្នាំរួចមកហើយ ដោយមេចោរសមុទ្រជាតិចិនម្នាក់ ដែលជាអតីតបក្សពួករបស់សន្ដតិវង្សមិញ ។ ចិននោះមានឈ្មោះថា ម៉ាក់គូ (44) កាលនៅឯភ្នំពេញធ្វើជាមេបនល្បែងស៊ីសង ។ នៅពេលក្លាយជាអ្នកមាន ចិននេះកើតគំនិតចង់ធ្វើឱ្យជីវិតខ្លួនកាន់តែប្រសើរ និងថ្កុំថ្កើងឡើង ក៏ទៅតាំងទីលំនៅឯពាម ប្រមែប្រមូលពួកចោរសមុទ្រ ចិន និងអាណ្ណាមជាច្រើននាក់ ព្រមទាំងពួកអាវាសែផ្សេងៗដែលរង់ចាំតែពេលបម្រើចៅហ្វាយខ្លាំងពូកែ ម្នាក់ ឱ្យមករស់នៅជាមួយខ្លួន ។ ម៉ាក់គូបានដណ្ដើមយកទីប្រជុំជនធំៗចំនួន៧ដាក់មកក្នុងអំណាចរបស់ ខ្លួន ៖ ទី១គឺ ពាម (45) ដែលក្រោយមកមានឈ្មោះថា ហាទៀង កោះភូកុក ដែលខ្មែរហៅថា កោះត្រល់ ស្រែលួងកៃ ដែលខ្មែរហៅថា ស្រែអំបិល នៅក្នុងខែត្រកំពង់សោម វឿងធំ (កំពង់សោម) ក្រមួនស កានវត (កំពត) និងកាម៉ៅ នៅភាគខាងត្បូង ដែលកាលពីមុនមានមានឈ្មោះថា ទឹកខ្មៅ ។
ការប្រមូលបានទីប្រជុំជនទាំង៧ដាក់មកក្នុងអំណាចរបស់ខ្លួន មានន័យថាអតីតមេចោរសមុទ្រនេះបានបង្កើតបានក្សត្រប្រទេសមួយនៅលើ ទឹកដីកម្ពុជា ។ ដើម្បីធានាអនាគតរបស់ខ្លួន ម៉ាក់គូបានបញ្ជូនទូតទៅចូលគាល់ស្ដេចអាណ្ណាម ទូលថាទឹកដីអាណាខែត្រភាគអាគ្នេយ៍នេះខ្លួនសូមលើកថ្វាយស្ដេច អាណ្ណាម ហើយសុំការអនុញ្ញាតគ្រប់គ្រងជំនួស ។ ស្ដេចអាណ្ណាមបានចាត់តាំងលើកម៉ាក់គូជាអភិបាល ហើយជាឧត្ដមសេនីយ៍លើទឹកដីមាត់ឈូងសមុទ្រសៀមទាំងមូល (១៧១៥) បើទោះបីថាម៉ាក់គូនេះគ្មានសិទ្ធិអ្វីបន្ដិចបន្ដួចលើទឹកដីទាំង អស់នោះក៏ដោយ ព្រោះថា ទ័ពរបស់គេមិនដែលវាយដណ្ដើមបានម្ដងណាទេ ហើយក៏គ្មានការធ្វើសម្បទានឱ្យ ឬក៏មានការប្រទូសរ៉ាយអ្វីដែរ ។
គឺដោយបែបនេះហើយដែលម៉ាក់គូបានក្លាយខ្លួនទៅជាមន្ដ្រីដ៏ មហិមាម្នាក់ តែក៏ជាមេចោរសមុទ្រដ៏សាហាវម្នាក់សម្រាប់រាជវាំងអាណ្ណាមក៏ដូចជា រាជវាំងកម្ពុជាផងដែរ ។
នៅពេលដែលពួកសៀមចង់ដឹកនាំទ័ពមកចុះនៅហាទៀង ដើម្បីបន្ដដំណើរឡើងទៅវាយអ្នកអង្គឯម ពួកនេះបានមកជួបឧបសគ្គមួយគឺម៉ាក់គូនេះឯង ដែលគាំទ្រស្ដេចកំពុងសោយរាជ្យ ហើយបានកេណ្ឌទ័ពចេញពីពួកមនុស្សយង់ឃ្នងចម្រុះជាតិសាសន៍ ត្រៀមប្រយុទ្ធរួចជាស្រេច ។ ម៉ាក់គូបានវាយទ័ពជើងទឹកសៀម ដែលដឹកនាំដោយពញាកាសា និងតេជោឱ្យបរាជ័យស្ទើរតែទាំងស្រុង ។ តែទ័ពសៀមខាងជើងគោកទទួលបានលទ្ធផលល្អ អាចរុញច្រានទ័ពអាណ្ណាមរបស់ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមឱ្យដកថយមកត្រឹម ពោធិ៍សាត់ និងមកដល់ឧត្ដុង្គ ក្រោយពីច្បាំងគ្នាអស់ពេល១ឆ្នាំ ។
ដោយពិនិត្យឃើញថាមិនអាចបន្ដទ្រាំទ្របានទេ ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមបានសាកសួរយោបល់សេនាមន្ដ្រីដែលតាមហែហម រួចក៏ចាត់បញ្ជូនរាជទូតឱ្យទៅចរចាជាមួយឧត្ដមសេនីយ៍សៀម ពញាចក្រី ថាព្រះអង្គយល់ព្រមដាក់កម្ពុជាជាចំណុះសៀម ហើយនឹងលើកសួយសារអាករជាផ្កាមាសផ្កាប្រាក់ទៅថ្វាយរៀងរាល់ឆ្នាំ ប្រសិនណាបើសៀមទុកឱ្យព្រះអង្គកាន់អំណាចដដែល ហើយនាំយកអ្នកអង្គម្ចាស់ខ្មែរដែលនៅជាមួយទ័ពសៀមទៅអយុធ្យាវិញ ជាពិសេស គឺអតីតព្រះរាជាខ្មែរដែលទ័ពសៀមចង់យកមកឱ្យសោយរាជ្យនៅកម្ពុជា វិញ ។
មេទ័ពសៀមបានយល់ព្រមតាមបណ្ដាល័ក្ខខ័ណ្ឌទាំងអស់នេះ ហើយក៏នាំទ័ពត្រលប់ទៅអយុធ្យាវិញ ដោយនាំយកអ្នកអង្គម្ចាស់ និងអតីតស្ដេចខ្មែរទៅផង ។ ប្រជារាស្ដ្រ និងនាម៉ឺនមួយចំនួនដែលមិនគាំទ្រព្រះកែវហ្វាមានការខឹងសម្បាជា ខ្លាំង ហើយតាមការដំណាលតៗគ្នាមកបាននិយាយថា គេនាំគ្នាហៅព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមថាជាស្ដេចសៀម ។ ដោយទ្រាំនឹងពាក្យរអារអូមនេះមិនបាន ព្រះកែវហ្វ៊ាក៏ដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គគឺ អ្នកអង្គជ័យ ។ នៅពេលនោះព្រះអង្គមានព្រះជន្ម៤២ព្រះវស្សាហើយ ហើយទ្រង់សោយរាជ្យសម្បត្ដិបាន៦ឆ្នាំ ។
២៧. អ្នកអង្គជ័យ-ព្រះសត្ថា (១៧២២-១៧២៩)
អ្នកអង្គជ័យមានព្រះជន្មាយុ២០ព្រះវស្សាហើយ នៅពេលដែលទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យ ។ ក្រោយពីព្រះបិតាដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយបាន២ខែ ព្រះអង្គបានត្រូវអភិសេកនៅឧត្ដុង្គក្រោមព្រះនាមថា «ព្រះសត្ថា» និងមានព្រះឋានៈជាព្រះរាជាស្នង ។ ទ្រង់បានយកព្រះមាតុច្ឆាសម្ដេចព្រះស្រីសុជាតា បុត្រីរបស់ព្រះជ័យជេដ្ឋា ជាព្រះអគ្គមហេសី ។
រជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ បានចាប់ផ្ដើមឡើងជាមួយនឹងការវាយពួកក្លឹង ឬពួកហិណ្ឌូរបស់នាងភាក់ ឱ្យបរាជ័យ ។
ក្នុងរជ្ជកាលនេះ ព្រះអយ្យកោជ័យជេដ្ឋា ដែលបានសោយរាជ្យ ហើយដាក់រាជ្យជាច្រើនលើកច្រើនគ្រាដើម្បីសាងព្រះផ្នួស មានព្រះជន្ម៦៥ព្រះវស្សា ហើយមានព្រះឋានៈជាព្រះឧភយោរាជ ។ ព្រះអង្គធ្លាក់ព្រះកាយប្រឈួន ហើយសុគតទៅនៅក្នុងឆ្នាំ១៧២៥ ។
នៅឆ្នាំ១៧២៩ មិនដឹងជានឿយណាយនឹងរាជកិច្ច ឬក៏ដោយមានការផ្ដល់យោបល់ពីព្រះបិតាព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯម ព្រះសត្ថាបានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះបិតាវិញ ក្រោយពីគ្រងរាជបល្ល័ង្កបាន៨ឆ្នាំ ។
២៨. ព្រះកែវហ្វ៊ាបរមបពិត្រ-កែវហ្វ៊ាអង្គឯម រជ្ជកាលទី២ (១៧២៩-១៧៣០)
ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមបានសោយរាជ្យសម្បត្ដិឡើងវិញ ហើយបានទទួលព្រះរាជាភិសេកក្រោមព្រះនាមថា «សម្ដេចស្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះជ័យជេដ្ឋាធិរាជរាមាសូរកំពូលលោកិយ៍ ត្រៃភាវនា» ។ ប៉ុន្ដែ បានតែ៧ខែ ប្រជារាស្ដ្រក៏បះបោរប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គ ធ្វើឱ្យព្រះអង្គដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះរាជបុត្រព្រះសត្ថា ម្ដងទៀត ។
២៩. ព្រះអង្គជ័យ ហៅ ព្រះសត្ថា រជ្ជកាលទី២ (១៧៣០-១៧៣៦)
ព្រះសត្ថា បានត្រូវអភិសេកជាលើកទី២នៅដើមឆ្នាំ១៧៣០ ក្រោមព្រះនាមថា «ព្រះបាទសម្ដេចស្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះបរម្មោរាជាធិរាជរាមាធិបតី» ។ ពេលនោះទ្រង់មានព្រះជន្ម២៧ព្រះវស្សាហើយ ។ ព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែលបានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះអង្គ បានទទួលព្រះឋានៈជាព្រះឧភយោរាជ ។ នៅក្នុងឆ្នាំបន្ទាប់ មានជនភៀសខ្លួនលាវម្នាក់ រស់នៅភូមិព្រះសូត្រក្នុងខែត្របាភ្នំ ដែលឡប់សតិ បានប្រកាសខ្លួនថា ជាអ្នកមានបុណ្យ ហើយទទួលភារកិច្ចឱ្យចុះមកសម្លាប់ផ្ដាច់ពូជពួកអាណ្ណាមចេញពី កម្ពុជា ។ មានប្រជាជនជាច្រើនជឿជាក់លើជននេះហើយដើរតាមនៅភាគខាងត្បូងនៃ ព្រះរាជាណាចក្ររហូតទៅដល់ភាគខាងម្ខាងទៀតនៃទល់ដែន ។ ពួកនេះបាននាំគ្នាឆ្លងចូលទៅក្នុងកូសាំងស៊ីន ហើយចាប់កាប់សម្លាប់រាល់ជនអាណ្ណាមណាដែលគេជួបប្រទះ ។ ពេលនោះឧត្ដមសេនីយ៍ដែលគ្រប់គ្រងនៅសាយហ្គនបានបញ្ជូនទ័ពមួយកងតូច ឱ្យមកបង្ក្រាប ពួកនេះហើយដេញតាមរហូតដល់ឆ្លងផុតទល់ដែន ។ ពេលមកដល់ស្រុក ដោយមានជំនឿងប់ងុលលើជនលាវ ពួកនេះក៏ចាប់តាំងធ្វើការកាប់សម្លាប់ជាបន្ដទៀត ។ ព្រះរាជាបានចាត់ស្នងការព្រះរាជាណាចក្រឱ្យទៅបង្ក្រាប ហើយពួកនេះក៏បែកខ្ញែកគ្នាអស់ទៅ ។ ស្ដេចអាណ្ណាមនៅពេលដែលបានជ្រាបអំពីហេតុការណ៍កាប់សម្លាប់រង្គាល នេះ ក៏បញ្ជូនកងទ័ពមកវាយកម្ពុជា ដោយមិនបានគិតថា ព្រះរាជាកម្ពុជាបានធ្វើអន្ដរាគមន៍រួចទៅហើយទេ ។ ដោយមិនអាចទប់ទល់នឹងទ័ពអាណ្ណាមបាន ព្រះសត្ថាក៏ភៀសព្រះកាយទៅគង់នៅឯពាមត្រែង ក្នុងខែត្រសន្ទុក ។ ទ្រង់បានកេណ្ឌទ័ពប្រញិបប្រញាប់រួចដឹកនាំមកកាន់ភ្នំពេញជាទី កន្លែងដែលពួកអាណ្ណាមទើបធ្វើដំណើរមកដល់ ។ ព្រះអង្គបានវាយទ័ពអាណ្ណាមឱ្យបរាជ័យ រត់បែកខ្ញែកគ្នាត្រឡប់ទៅកូសាំងស៊ីនវិញ តាមដៃទន្លេទាំង២ ។
ទទួលបានព័ត៌មានស្ដីពីបរាជ័យនេះ ស្ដេចអាណ្ណាមបានចេញបញ្ជាឱ្យកេណ្ឌទ័ពមួយកងធំជាងមុន ចេញដំណើរមកវាយកម្ពុជាទៀត ។
នៅពេលដែលទ័ពអាណ្ណាមមកដល់ភ្នំពេញ ព្រះរាជាដែលទើបតែយាងត្រលប់ជាមួយរាជវង្សានុវង្សមកគង់នៅឧត្ដុង្គ បានភៀសព្រះអង្គម្ដងទៀត ទៅគង់នៅឯពាមក្របៅ ក្នុងខែត្រសន្ទុក ។ ទ្រង់ជ្រើសរើសទ័ពនៅទីនោះ រួចដឹកនាំមកវាយពួកអាណ្ណាម ធ្វើឱ្យពួកនេះបរាជ័យម្ដងទៀត ហើយបង្ខំឱ្យដកថយទៅខែត្រមីថ និងវិញឡុងអស់ទៅ ។ ខែត្រទាំង២នេះជាទឹកដីរបស់កម្ពុជាទេ ក៏ប៉ុន្ដែពួកអាណ្ណាមកាន់កាប់ ហើយដាក់បញ្ចូលជាផ្លូវការជាមួយខែត្រ៣ទៀតដែលគេវាយយកបានពីមុន ។
នៅពេលនោះ ដោយពិនិត្យឃើញថាឧត្ដុង្គស្ថិតនៅជិតភ្នំពេញពេក ព្រះរាជាក៏សម្រេចព្រះទ័យចាកចោលរាជធានីនេះ ដោយនាំរាជបរិពារទៅគង់នៅឯលង្វែកវិញ ឆ្ងាយទៅខាងជើងបន្ដិច ដែលព្រះរាជាមុនៗបានបោះបង់ចោលកាលពីសតវត្សរ៍មុន ។ ដោយហេតុនេះហើយបានជារាជធានីខ្មែររំកិលខិតទៅខាងជើងទៀត ព្រោះខ្លាចអាណ្ណាម ផ្ទុយខុសពីពេលមុនដែលរំកិលខិតមកខាងត្បូង ដោយខ្លាចសៀម ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៣៦ ព្រះរាជាព្រះសត្ថា បានដាក់រាជសម្បត្ដិដើម្បីសាងផ្នួស៣ថ្ងៃ រួចទើបលាចាកសិក្ខាបទមកគង់លើរាជបល្ល័ង្ក កាន់អំណាចឡើងវិញ ។
នៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ ព្រះរាជាមានមន្ទិលសង្ស័យថាព្រះអគ្គមហេសីស្រីសុជាតា ជាបុត្រីរបស់ព្រះជ័យជេដ្ឋា ក្បត់នឹងព្រះអង្គ ឃុបឃិតជាមួយអ្នកអង្គសូរ ឬសម្ដេចព្រះឧទ័យ អ្នកអង្គស្ងួន ហៅ ព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋា និងចៅពញាចន្ទ ហៅបទុមរាជា ជាបុត្រាមួយអង្គរបស់ព្រះអង្គទង និងបុត្រារបស់អតីតព្រះរាជាស្រីបទុមរាជា ដែលសុទ្ធតែត្រូវជាបងប្អូនជីទួតមួយរបស់ព្រះអង្គ ចង់ទម្លាក់ព្រះអង្គពីអំណាច ឬក៏ចង់ធ្វើឃាតព្រះអង្គ ។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀត ដោយសន្សំព្រះទ័យចង់សងសឹកនឹងពួកនេះ ព្រះរាជាបានយាងមកគង់នៅឯភ្នំពេញ រួចហើយក៏រៀបចំវិធានការចាប់ខ្លួន និងកាប់សម្លាប់ព្រះមហេសី និងបក្សពួកទាំងអស់ ។
ក្សត្រាទាំង៣ព្រះអង្គ ពេលដឹងខ្លួនថាព្រះរាជាប្រុងនឹងធ្វើបាបហើយ ក៏គេចខ្លួនចេញពីរាជធានី ហើយប្រមែប្រមូលកងទ័ពដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងព្រះរាជាវិញ ។ ការប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមសាហាវខ្លាំងណាស់ អស់រយៈពេលជាច្រើនខែ ។ នៅទីបញ្ចប់ ព្រះរាជាសត្ថា និងព្រះអនុជអ្នកអង្គឯមត្រូវរត់ភៀសព្រះកាយទៅកូសាំងស៊ីន នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៣៧ ។ បងប្អូនព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋា និងបទុមរាជាបានដេញតាមប្រកិតពីក្រោយ រួចហើយព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋាក៏បោះទ័ពនៅនឹងបាភ្នំលើត្រើយខាងកើត ទន្លេ ព្រះបទុមរាជាបោះទ័ពនៅលើត្រើយខាងលិច ហើយរៀបចំវិធានការទប់ទល់កុំឱ្យព្រះរាជាព្រះសត្ថាវិលត្រលប់មកវាយ យកកម្ពុជាវិញ បើទោះជាព្រះអង្គមានទ័ពអាណ្ណាមជួយក្ដី ។ នៅពេលនោះ អ្នកអង្គម្ចាស់ឯម ដែលព្រះធម្មោរាជាជាបិតាបានប្រទានព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គថ្វាយ -នៅសម័យនោះ ការប្រទានព្រះនាមផ្ទាល់ថ្វាយមានន័យថាទ្រង់បានផ្ទេររាល់សិទ្ធិ ទាំងឡាយថ្វាយ បានវាយចូលលុកលុយខែត្រអង្គរ ជាមួយនឹងកងទ័ពដែលកេណ្ឌបាននៅកូរ៉ាត អស់ពេលច្រើនឆ្នាំមកហើយ ។ ជាមួយគ្នានោះ ស្ដេចសៀមបានប្រគល់ទ័ព២ពាន់នាក់ឱ្យអ្នកអង្គទងជាព្រះបិតុលា ចេញតាមពីក្រោយ ដើម្បីជួយ និងបានឱ្យព្រះធម្មោរាជដឹកនាំទ័ព៣ពាន់នាក់ឡើងទូកមកចុះនៅឯ កំពត ។
នៅពេលដែលទ័ពអ្នកអង្គម្ចាស់ឯម និងទ័ពព្រះអង្គទងចុះមកជិតដល់លង្វែកនៅសល់ប្រហែលជា៥០គីឡូម៉ែត្រ ព្រះមហាក្សត្រីស្រីសុជាតាបានកោះប្រជុំរាជវង្សានុវង្ស និងនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រីពិគ្រោះយោបល់ រួចហើយព្រះនាងក៏សម្រេចនាំគ្នាមកជួបក្សត្រទាំង២អង្គនៅ ឧត្ដុង្គ ។ ក្រោយពីជួបគ្នាបន្ដិចនៅលើទន្លេសាប គេបានសម្រេចថាត្រូវមកជួបជុំគ្នាដោះស្រាយបញ្ហានៅឯភ្នំពេញ ។ ក្សត្រាទាំង២យាងចូលមកក្នុងរាជធានីជាមួយនឹងកងទ័ពទាំងអស់ ហើយគេបានស្រុះស្រួលឯកភាពគ្នាថាលើកព្រះធម្មោរាជាឱ្យគ្រង រាជបល្ល័ង្កឡើងវិញ ។ ប៉ុន្ដែ ព្រះធម្មោរាជាទើបតែបានថ្វាយព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គថ្វាយដល់ព្រះរាជ បុត្រា ព្រះធម្មោរាជាអង្គឯម ម្ល៉ោះហើយទ្រង់ប្រកែកមិនព្រមទទួលយករាជសម្បត្ដិទេ សូមឱ្យថ្វាយទៅព្រះរាជបុត្រាទៅចុះ ។ ក៏ប៉ុន្ដែរាជវង្សានុវង្សមិនព្រម ពីព្រោះថា មានតែព្រះអង្គទេដែលការចរចាគ្នាអាចទទួលយកបាន ដូច្នេះព្រះអង្គត្រូវតែលះបង់ការផ្ទេរព្រះនាមថ្វាយព្រះរាជបុត្រ សិន ។
ដោយមិនសូវសព្វព្រះរាជហឫទ័យប៉ុន្មាន ព្រះធម្មោរាជាបានសម្រេចព្រះទ័យគង់នៅខែត្រទ្រាំង រហូតដល់ឆ្នាំ១៧៣៨ ទាល់តែដល់ពេលដែលមានការចាំបាច់នៅភ្នំពេញ ដែលបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលរបស់ព្រះរាជាណាចក្រ ទើបព្រះរាជវង្សានុវង្សទៅយាងព្រះអង្គឱ្យវិលត្រលប់មកកាន់រាជធានី លង្វែកវិញ (46) ។
Posted: Oct-12-2016
២០. ព្រះជ័យជេដ្ឋា-រជ្ជកាលទី៣ (១៦៩៦-១៦៩៩)
ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋាក្រោយពីបានសាងព្រះផ្នួសជាលើកទី៣អស់រយៈកាល ៥ថ្ងៃរួចហើយ ក៏លាចាកសិក្ខាបទ ហើយមកទទួលយកព្រះអគ្គមហេសី រៀបចំព្រះរាជពិធីអភិសេកឡើងគង់លើរាជសម្បត្ដិជាលើកទី២ ដោយមានព្រះនាមខុសពីមុនបន្ដិចបន្ដួច ។
នៅឆ្នាំ១៦៩៩ មានមន្ដ្រីម្នាក់ឈ្មោះថា ឧកញ៉ានរិន្ទឯម ត្រូវជាកូនលោកពញាសេនា ម៉េង បានលើកគម្រោងផែនការក្បត់ មិនមែនគ្រាន់តែដើម្បីទម្លាក់ព្រះរាជាពីរាជបល្ល័ង្កប៉ុណ្ណោះទេគឺ ប៉ុនប៉ងគាស់រំលើងរាជវង្សទាំងមូលតែម្ដង ។ ជនក្បត់នេះបានធ្វើដំណើរទៅកាន់កូសាំងស៊ីន សុំបានទ័ពអាណ្ណាម២ម៉ឺននាក់ ក៏រៀបចំជា២កង ធ្វើដំណើរឡើងមកតាមដៃទន្លេទាំង២ ។ ព្រះរាជាជ័យជេដ្ឋា ត្រូវបង្ខំព្រះទ័យរត់គេចព្រះអង្គទៅគង់នៅឯខែត្រពោធិ៍សាត់ ដើម្បីកេណ្ឌទ័ព ។ ទ័ពអាណ្ណាមរបស់ឧកញ៉ានរិន្ទឯមបានរៀបចំដេញតាមព្រះរាជា ដែលធ្វើដំណើរយឺតៗមកដល់កំពង់ឆ្នាំង ក៏តាំងដុតបំផ្លាញខ្ទេចខ្ទី ។
ពេលនោះព្រះស្រីធម្មោរាជាជាព្រះរាជបុត្រារបស់ព្រះរាជា និងអ្នកអង្គម្ចាស់ឯមត្រូវជារាជបុត្រារបស់អតីតព្រះឧភយោរាជក្បត់ ដែលទើបតែត្រលប់មកពីអាណ្ណាមពីឆ្នាំមុន បានដឹកនាំទ័ពមួយកងម្នាក់ចេញពីខែត្រពោធិ៍សាត់មកមួយកងមកតាម ផ្លូវគោក មួយកងទៀតចុះតាមទន្លេសាបមកចោមវាយទៅលើទ័ពអាណ្ណាមធ្វើឱ្យពួក នោះរត់ចោលឧកញ៉ានរិន្ទឯមដកថយទៅខាងត្បូងសាយហ្គនដល់ខែត្របៀនវ៉ា និងបារាជដែលស្ដេចកូសាំងស៊ីនទើបតែប្រគល់ថ្វាយមកឱ្យព្រះរាជា កម្ពុជាវិញ ។ មុននេះខែត្រទាំង២ស្ថិតនៅក្នុងការគ្រប់គ្រងរបស់ពួកអាណ្ណាម ។
គេអាចនឹងចោទសំណួរបានថាតើព្រះឧភយោរាជអង្គនន់ឬដែលសុគតទៅនៅ ក្នុងឆ្នាំ១៦៩១ ជាអ្នកបានប្រគល់ខែត្រទាំង២នេះទៅថ្វាយស្ដេចអាណ្ណាម ឬមួយក៏ឧកញ៉ានរិន្ទឯមទេដែលជាអ្នកប្រគល់ខែត្រទាំង២នេះជាថ្នូរ នឹងកងទ័ពដែលខ្លួនបានសុំ ។ មានឯកសារខ្លះបាននិយាយថែមទៀតថា ដើម្បីទប់ទល់កុំឱ្យទាហានរត់ចោលកងទ័ព ស្ដេចអាណ្ណាមបានអនុញ្ញាតឱ្យឧត្ដមសេនីយ៍របស់ព្រះអង្គនៅគ្រប់គ្រង ខែត្រទាំង២ឱ្យបាន ។ ក៏ប៉ុន្ដែអ្វីដែលប្រាកដនោះ គឺថាកងទ័ពអាណ្ណាមបានសម្លាប់ឧកញ៉ានរិន្ទឯមចោលមុនពេលដែលកងទ័ពនេះ ចាប់បន្ដដំណើរមកភាគខាងត្បូងបន្ដិច ។
នៅឆ្នាំបន្ទាប់ ទឹកដីខែត្រទាំង២នោះក៏ត្រូវគេបែងចែកជាស្រុកខណ្ឌតូចៗ គ្រប់គ្រងដោយនាម៉ឺនអាណ្ណាមចំណុះឱ្យឧត្ដមសេនីយ៍ដែលដឹកនាំទ័ពមកជួយ ឧកញ៉ានរិន្ទឯមនោះឯង ។ ពួកឧត្ដមសេនីយ៍ទាំងនោះនៅនឹងបន្ទាយសាយហ្គន ហើយមានអំណាចទាំងខាងស៊ីវិល ទាំងខាងកងទ័ព ។ ទឹកដីខែត្រទាំង២នេះបានក្លាយទៅជារបស់អាណ្ណាមចាប់តាំងតែពីពេល នោះរហូតមក ។
នៅដំណាច់ឆ្នាំ ក្រោយពីទ្រង់សោយរាជ្យជាលើកទី៣បាន៤ឆ្នាំ ព្រះរាជាជ័យជេដ្ឋាបានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយអ្នកអង្គម្ចាស់ឯម ដែលព្រះអង្គបានលើកឱ្យឡើងជាព្រះកែវហ្វ៊ាតាំងតែពីពេលត្រលប់ពី អាណ្ណាមមកវិញ ហើយដែលព្រះអង្គបានរៀបអភិសេកបុត្រីរបស់ព្រះអង្គមួយអង្គថ្វាយ ពីព្រោះថាព្រះកែវហ្វ៊ា បានបង្ហាញឱ្យឃើញថ្វីដៃរួចមកហើយក្នុងការប្រយុទ្ធជាមួយទ័ព អាណ្ណាមរបស់ឧកញ៉ានរិន្ទឯម ។
២១. ព្រះកែវហ្វ៊ាបរមបពិត្រអង្គឯម (១៧០០-១៧០១)
អ្នកអង្គម្ចាស់ឯមពេលនោះទ្រង់មានព្រះជន្ម២៥-២៦ព្រះវស្សាហើយ។ ព្រះអង្គត្រូវជាបុត្រារបស់ព្រះឧភយោរាជអង្គនន់ជាមួយស្រីចិន ម្នាក់ ។ ព្រះអង្គត្រូវបានលើកឱ្យឡើងជាព្រះបាទសម្ដេចព្រះកែវហ្វ៊ាបរមបពិត្រ នៅក្នុងគ្រិស្ដសករាជ១៧០០ ត្រូវនឹងមហាសករាជ១៦២២ ចុល្លសករាជ១០៦២ ។ ព្រះអង្គបានយាងទៅគង់នៅឯខែត្រពោធិ៍សាត់ ។
ចំណែកឯព្រះរាជាដាក់រាជ្យវិញ បានចំណាយពេលវេលារបស់ព្រះអង្គត្រួតពិនិត្យការជួសជុលវត្ដព្រះ ពោធិមានបុណ្យដែលព្រះចន្ទរាជាបានឱ្យកសាងឡើងកាលពីឆ្នាំ១៥៣៤ក្រោយ ពីទ្រង់មានជ័យជម្នះលើពួកសៀម ។ ទ្រង់បានចំណាយព្រះរាជទ្រព្យផ្ទាល់នៅក្នុងការជួសជុលនេះ ។ នៅពេលដែលការជួសជុលនេះចប់សព្វគ្រប់រួចហើយ ព្រះអង្គទ្រង់បានយាងចូលសាងព្រះផ្នួសម្ដងទៀត ក៏ប៉ុន្ដែបានតែ៣ថ្ងៃ ព្រះអង្គក៏លះបង់សិក្ខាបទ មកទទួលយករាជសម្បត្ដិវិញជាលើកទី៤ រាជពង្សាវតារនិយាយថា តាមសំណូមពររបស់ព្រះកែវហ្វ៊ា ជាហេតុបង្ហាញឱ្យឃើញថា ទ្រង់ជាស្ដេចដ៏មានអំណាចពិតប្រាកដមែន ។
២២. ព្រះជ័យជេដ្ឋា-រជ្ជកាលទី៤ (១៧០១-១៧០២)
ព្រះបាទជ័យជេដ្ឋា បានឡើងសោយរាជ្យជាលើកទី៤ នៅក្នុងព្រះជន្មាយុ៤៥ព្រះវស្សា ។
ទើបឡើងគ្រងរាជបល្ល័ង្កមិនទាន់បានប៉ុន្មានផង ព្រះអង្គត្រូវប្រយុទ្ធប្រឈមមុខនឹងជនបះបោរម្នាក់ឈ្មោះថា ភីរែនគីម ជាកូនរបស់មន្ដ្រីព្រះរាជវាំងម្នាក់ ។ ជនក្បត់នេះដែលបានទទួលទ័ពជំនួយពីស្ដេចអាណ្ណាម ក៏ដឹកនាំឡើងតាមផ្លូវទឹករហូតមកដល់ត្រឹមឧត្ដុង្គ ។ ពេលទ័ពសត្រូវមកជិតដល់ហើយ ព្រះរាជាក៏នាំព្រះរាជវង្ស និងសេនា មន្ដ្រីទាំងអស់ គេចព្រះអង្គទៅគង់នៅឯខែត្រពោធិ៍សាត់ ។ ភីរែនគីមបានដឹកនាំទ័ពដេញតាម ក៏ប៉ុន្ដែព្រះរាជាទ្រង់មានឱកាសអាចកេណ្ឌបានទ័ពមួយកងតូចទាន់ ហើយបានបើកការវាយប្រហារបកមកលើទ័ពក្បត់វិញ វាយឱ្យពួកនេះបរាជ័យបែកបាក់គ្នាអស់ទៅ ឯភីរែនគីមត្រូវចាប់ខ្លួនបាន ។ ឆ្នាំបន្ទាប់មក ព្រះជ័យជេដ្ឋាបានដាក់រាជសម្បត្ដិម្ដងទៀតក៏ប៉ុន្ដែម្ដងនេះថ្វាយ ដល់ព្រះរាជបុត្រាច្បងព្រះនាមស្រីធម្មោរាជាដែលមានព្រះជន្ម១២ ព្រះវស្សា ។ រួចហើយព្រះអង្គក៏យាងចូលសាងព្រះផ្នួសម្ដងទៀតចំនួន៣ថ្ងៃ ។
២៣. ព្រះធម្មោរាជាទី៤ (១៧០២-១៧០៤)
ដោយព្រះរាជាថ្មីមានព្រះជន្មតិចពេក គេក៏បង្អង់មិនទាន់រៀបចំព្រះរាជពិធីអភិសេកទេ ហើយព្រះបិតានៅបន្ដចាត់ចែងកិច្ចការព្រះរាជាណាចក្រហាក់បីដូចជា ទ្រង់មិនដាក់រាជ្យនៅឡើយ ។ នៅក្នុងឆ្នាំបន្ទាប់ មានជនសំរែម្នាក់ ដែលទៅរស់នៅឯស្រុកកូឡា (ភូមា) អស់ពេលប៉ុន្មានឆ្នាំ បានត្រលប់មកវិញ ។ ពួកកុលសម្ព័ន្ធសំរែនេះធ្លាប់មានបុព្វបុរសឡើងធ្វើជាព្រះរាជា កម្ពុជាហើយបង្កើតបានជាសន្ដតិវង្សថ្មីមួយ គឺតាថី ឬតាត្រសក់ផ្អែម ។ ជនសំរែនោះហាក់ដូចជាមិនសូវជាទេ ក៏ប៉ុន្ដែគេមានលក្ខណៈសម្បត្ដិសមល្មមនឹងធ្វើឱ្យប្រជាជនជឿថាគេ ជាអ្នកមានបុណ្យ ដែលត្រូវមកសោយរាជ្យនៅកម្ពុជានេះ ។ មានប្រជាជនជាច្រើនជឿ ហើយដើរតាមធ្វើឱ្យស្រុកទេសជ្រួលច្របល់ជាខ្លាំង ។ នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រី បានចាត់ទ័ពមួយកងឱ្យចុះមកចាប់ជនសំរែនេះ ក៏ប៉ុន្ដែជននោះបានគេចខ្លួនបាត់ទៅ ហើយព្រះរាជាណាចក្រក៏ត្រលប់មានសណ្ដាប់ធ្នាប់ល្អឡើងវិញ ។ នៅឆ្នាំ១៧០៣ ព្រះរាជធានីដែលផ្ទេរទៅតាំងនៅឯពោធិ៍សាត់តាំងពីឆ្នាំ១៦៩៩មក បានប្ដូរមកតាំងនៅនឹងឧត្ដុង្គវិញ ។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀត ព្រះស្រីធម្មោរាជាបានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយដល់ព្រះបិតាវិញ ក្រោយពីសោយរាជ្យបាន២ឆ្នាំ ។
២៤. ព្រះជ័យជេដ្ឋា-រជ្ជកាលទី៥ (១៧០៤-១៧០៦)
ព្រះជ័យជេដ្ឋាបានឡើងគ្រងរាជបល្ល័ង្កម្ដងទៀត ជាលើកទី៥ ។ ពេលនេះព្រះអង្គមានព្រះជន្ម៤៩ព្រះវស្សាហើយ ។ រាជពង្សាវតារមិនឃើញមាននិយាយថា តើព្រះអង្គឱ្យគេរៀបចំព្រះរាជពិធីអភិសេកថ្វាយដែរ ឬអត់ទេ ។
នៅពេលនោះគឺឆ្នាំ១៧០៥ មានព្រះរាជវង្សានុវង្សលាវជាមួយនឹងប្រជាជន៥ពាន់នាក់ ដែលត្រូវបណ្ដេញចេញពីរាជធានីវៀងចន្ទ បាននាំគ្នារត់មកសុំជ្រកកោន និងសុំដីរស់នៅនៅកម្ពុជា ។ រាជវង្សនេះសោយរាជសម្បត្ដិនៅលើរាជបល្ល័ង្កលាវជាច្រើនឆ្នាំមកហើយ មុនដំបូងសោយរាជ្យនៅហ្លួងប្រាបាង រួចមកនៅឯវៀងចន្ទ ។ ព្រះរាជាលាវដែលលោក ហ្សេរ៉ាវ៉ាន់ វូសូវ បានជួបនៅក្នុងឆ្នាំ១៦៤១ក្រោយពីទ្រង់សោយរាជ្យបាន៣ឆ្នាំហើយ ប៉ុន្ដែមិនបានឱ្យដឹងព្រះនាមទេ គឺព្រះអង្គម្ចាស់សុរិយា ព្រះនាមពេញគឺ ថាវសុរិយាវង្សធម្មិកៈរាជាបរមបពិត្រធិរាជ ។ ព្រះរាជាអង្គនេះបានសុគតទៅនៅក្នុងឆ្នាំ១៥៩៥ដោយបន្សល់ទុកនូវ ព្រះរាជនត្ដាដែលនៅតូចៗនៅឡើយ ។
មានមន្ដ្រីម្នាក់ក្នុងចំណោមមន្ដ្រីរបស់ព្រះអង្គបានរៀប អាពាហ៍ពិពាហ៍ជាមួយនាងគាម៉ង់ ជាបុត្រីមួយអង្គរបស់ព្រះរាជាសុរិយា បំបែកព្រះរាជនត្ដាតូចៗទាំងនោះចេញពីរាជបល្ល័ង្ក ហើយក៏ឡើងសោយរាជ្យខ្លួនឯង ។ ពេលនោះមានមន្ដ្រីម្នាក់ទៀត អាចជាព្រះឧភយោរាជ ឬក៏ជាពញាសែន បានងើបប្រឆាំង ឡើងវាយដណ្ដើមបានជ័យជម្នះ ហើយបង្ខំឱ្យមន្ដ្រីក្បត់នោះធ្វើអត្ដឃាត រួចក៏ឡើងសោយរាជ្យបន្ដមកទៀត ដោយមានព្រះនាមថា ភ្យានន់អធិរាជ ។
មានព្រះភាគិនេយ្យរបស់ព្រះរាជាសុរិយាមួយអង្គ ជាបុត្រារបស់ព្រះរៀមមួយអង្គទៀត ដែលភៀសព្រះអង្គទៅគង់នៅឯក្រុងវ៉េ បានវិលត្រលប់មកវិញជាមួយនឹងទ័ពមួយកង ហើយប្រកាសសង្គ្រាមជាមួយ ភ្យានន់ ។ ព្រះរាជាភ្យានន់អធិរាជ ដែលប្រហែលជារាជវង្សមួយអង្គរបស់ព្រះរាជាសុរិយាដែរ បានត្រូវសុគតនៅក្នុងការប្រយុទ្ធនោះ ហើយប្រាជ័យអុងវ៉េ ដែលទទួលបានជ័យជម្នះ ក៏ឡើងសោយរាជ្យនៅវៀងចន្ទ រីឯថាវ (ឬចៅ) នង ដែលជាអនុជមួយអង្គ ក៏យាងទៅសោយរាជ្យនៅហ្លួងប្រាបាង ។ ដល់មកឆ្នាំ១៦០៥ មានបុត្រាមួយអង្គរបស់ព្រះរាជាសុរិយា បានមកដេញថាវនងចេញ ហើយឡើងសោយរាជ្យនៅហ្លួងប្រាបាងនោះទៅ ។ ចាប់ពីពេលនោះមក ប្រទេសលាវដែលមានឯកភាពអស់កាលជាយូរណាស់មកហើយ ក៏ត្រូវបែងចែកជារាជាណាចក្រពីរ ដែលមានព្រះរាជាជាបងប្អូនជីដូនមួយនឹងគ្នា គឺជាព្រះភាគិនេយ្យ និងជាបុត្រារបស់ព្រះសុរិយាទាំងអស់គ្នា ហើយត្រូវជាបច្ឆាញាតិរបស់ព្រះរាជាហ្វាងោម ។ តាមមើលទៅ គឺរាជវង្សរបស់ព្រះឧបរាជភ្យាណាកន ដែលបានរត់គេចមកសុំជ្រកកោននៅកម្ពុជា ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៧០៦ ព្រះរាជាជ័យជេដ្ឋា ដែលនឿយណាយនឹងអំណាចក្រោយពីសោយរាជ្យបាន២ឆ្នាំ ក៏ដាក់រាជសម្បត្ដិម្ដងទៀតជាលើកទី៥ ថ្វាយដល់ព្រះស្រីធម្មោរាជាជាព្រះរាជបុត្រា ដែលទ្រង់បានលើកឱ្យសោយរាជ្យម្ដងរួចមកហើយ នៅក្នុងឆ្នាំ១៧០២ តែបានដាក់រាជ្យថ្វាយព្រះបិតាវិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០៤ ។
២៥. ព្រះធម្មោរាជាទី៤-រជ្ជកាលទី២ (១៧០៦-១៧១០)
ព្រះរាជាអង្គនេះមិនបានទទួលព្រះរាជពិធីអភិសេកទេកាលពីទ្រង់ សោយរាជ្យលើកមុន ព្រោះនៅក្មេងពេក គឺទើបតែមានព្រះជន្មាយុ១២ព្រះវស្សាប៉ុណ្ណោះ ។ ទ្រង់បានដាក់រាជសម្បត្ដិនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០៤ ។ នៅពេលដែលព្រះអង្គឡើងគ្រងរាជបល្ល័ង្កសាជាថ្មីនេះ ទ្រង់មានព្រះជន្ម១៧ព្រះវស្សាហើយ ហើយបានត្រូវអភិសេកក្រោមព្រះនាមថា «ព្រះស្រីធម្មោរាជាធិរាជរាមាធិបតីបរមបពិត្រ» ជាព្រះរាជាស្នង ឯព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គវិញ បានទទួលយកព្រះឋានៈជាព្រះឧភយោរាជ គឺជាឋានៈដែលគេតែងតែប្រគល់ថ្វាយដល់ព្រះរាជា ដែលមិនចង់ទទួលយករាជសម្បត្ដិ ឬក៏ត្រូវគេបំបែកពីរាជសម្បត្ដិ ។
និយាយពីពួកលាវដែលនាំគ្នាមកកម្ពុជាតាមស្ដេចរបស់ខ្លួនវិញ បានត្រូវព្រះរាជាអនុញ្ញាតឱ្យទៅរស់នៅក្នុងខែត្របាទីជាមួយពួកលាវ មួយក្រុមមុនដែលកាលពីឆ្នាំ១៥៦១ក្រុមនេះគេឱ្យនៅឯបារាយណ៍ តែបន្ទាប់មក បានឱ្យមករស់នៅទីនេះដែរក្រោយពីមានបះបោរម្ដងរួចមក ។ ភូមិដែលពួកលាវនេះរស់នៅ គេដាក់ឈ្មោះឱ្យថា ភូមិបារាយណ៍ក្បាតជុំ មានន័យថាភូមិពួកអ្នកបះបោរនៅបារាយណ៍ ។ ដោយមានការជួយគាំទ្រពីបណ្ដាជនរួមជាតិគេ ពួកអ្នកមកដល់ថ្មីបានបង្កការលំបាកដល់អាជ្ញាធរមូលដ្ឋានម្ដងនៅ ក្នុងឆ្នាំ១៧០៨ ។ ព្រះរាជាបានចាត់ឱ្យមន្ដ្រី២នាក់មកនាំពួកនេះទៅរស់នៅឯកោះ រាពណ៍វិញ តែពួកនេះមិនព្រម ហើយក៏ប្រមែប្រមូលគ្នាបះបោរជាចំហឡើង ។ ព្រះរាជាក៏ចាត់ឱ្យកងទ័ពចេញមកបង្ក្រាប ជាហេតុធ្វើឱ្យពួកលាវនេះបំបែកគ្នាជា៣កង គឺកងទី១រត់ចូលព្រៃ កងទី២រត់ទៅកូសាំងស៊ីន រីឯកងទី៣រត់ទៅរកព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯម ដែលត្រូវជាព្រះភាគិនេយ្យរបស់ព្រះជ័ជេដ្ឋាផង និងត្រូវជាបុត្រសុណិសាព្រះអង្គផង ។ ព្រះកែវហ្វ៊ានេះបានដកព្រះកាយឆ្ងាយពីរាជវាំងប្រកបទៅដោយចរិត ប្រឆាំង តាំងតែពីពេលដែលទ្រង់បានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះបិតាក្មេកវិញ នៅក្នុងឆ្នាំ១៧០១ ។ គេបារម្ភព្រះកែវហ្វ៊ានេះធ្វើតម្រាប់តាមព្រះបិតាព្រះអង្គដែរ គឺព្រះឧភយោរាជអង្គនន់ ។
តាមពិតទៅព្រះកែវហ្វ៊ាទ្រង់រង់ចាំតែឱកាសនឹងចាប់កាន់អាវុធ ប្រឆាំងប៉ុណ្ណោះ ។ ព្រឹត្ដិការណ៍បះបោររបស់ពួកលាវនេះជាឱកាសល្អហើយ ទ្រង់ក៏ប្រកាសខ្លួនព្រះអង្គជាអ្នកការពារពួកនោះហើយបានហៅមេធំ របស់ពួកគេឈ្មោះ សុកុណាបាទ ឱ្យត្រលប់មកពីកូសាំងស៊ីនមកវិញ ។ សុកុណាបាទត្រលប់កម្ពុជាជាមួយនឹងទ័ពអាណ្ណាម២ម៉ឺននាក់ដែលគេបាន កេណ្ឌជាមួយអាជ្ញាធរមូលដ្ឋានដែលរួមគំនិតជាមួយព្រះកែវហ្វ៊ា ។ ក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ ព្រះកែវហ្វ៊ា កេណ្ឌបានទ័ពកួយ និងសំរែ១ម៉ឺននាក់ដែរ ។ ព្រះកែវហ្វ៊ាដឹកនាំទ័ពធ្វើដំណើរឆ្ពោះទៅកាន់រាជធានីឧត្ដុង្គ រីឯសុកុណាបាទចាប់វាយយកអាណាខែត្រខាងកើត ។ ទ័ពទាំង២ធ្វើសកម្មភាពលឿនរហ័សណាស់ ទាល់តែព្រះរាជា និងព្រះអនុជអង្គទងដែលមានព្រះជន្ម១៨ព្រះវស្សាហើយត្រូវព័ទ្ធ ជាប់នៅក្នុងបន្ទាយឧត្ដុង្គ ។ ព្រះរាជាទប់ទល់ជាមួយទ័ពសត្រូវអស់ពេល៣ខែ ទ្រាំលែងបានទើបទ្រង់វាយបើកខ្សែត្រៀមរត់គេចចេញនាពេលយប់មួយ សំដៅទៅស្រុកសៀម ដោយនាំយកព្រះរាជបុត្រារបស់ព្រះរាជាមួយអង្គ ដែលប្រសូតនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០៦ ទៅជាមួយផង ។
២៦. ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯម-រជ្ជកាលទី២ (១៧១០-១៧២២)
ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯម បានសោយរាជ្យម្ដងនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០០ ។ ក្រោយពីបានបណ្ដេញព្រះរាជាស្នងឱ្យរត់គេចព្រះអង្គទៅស្រុកសៀមរួច មក ទ្រង់ក៏ចាប់កាន់កិច្ចការព្រះរាជាណាចក្រ ប៉ុន្ដែមិនទាន់ហ៊ានឱ្យគេអភិសេកព្រះអង្គជាស្ដេចនៅឡើយទេ ។ ព្រះអង្គរង់ចាំអស់ពេល៤ឆ្នាំ គឺរហូតដល់មកឆ្នាំ១៧០៤ ទើបត្រូវបានអភិសេកឱ្យឡើងគ្រងរាជបល្ល័ង្កក្រោមព្រះនាមថា «ព្រះបាទសម្ដេចព្រះកែវហ្វ៊ាបរមបពិត្រ» ដែលទ្រង់ធ្លាប់បានទទួលរួចមក ហើយនៅក្នុងឆ្នាំ១៧០០-១៧០១ ។ ពេលនោះព្រះអង្គមានព្រះជន្ម៣៤ព្រះវស្សាហើយ ។
នៅឆ្នាំបន្ទាប់មក ស្ដេចស្រុកសៀមបានបញ្ជូនទ័ព១ម៉ឺន៥ពាន់នាក់ជាមួយនឹងរាជទូតផងមក កាន់ស្រុកខ្មែរ ដើម្បីសុំឱ្យព្រះកែវហ្វ៊ាជ្រែករាជ្យលះបង់រាជបល្ល័ង្កថ្វាយទៅព្រះ ស្រីធម្មោរាជាវិញ ។ អតីតព្រះរាជានេះ បានឈប់សំចតនៅក្នុងខែត្របាត់ដំបង ជាមួយនឹងព្រះអនុជអង្គទង និងព្រះបុត្រាអង្គឯម ជាមួយនឹងកងទ័ព ដែលបញ្ជាដោយចៅពញាពលទេព និងចៅពញារាជាសោភាវតី ។ ព្រះរាជាថ្មីកែវហ្វ៊ាអង្គឯមបដិសេធមិន យល់ព្រមទទួលយកសំណើខុសពីធម្មតានេះទេ ហើយក៏មិនព្រមអនុញ្ញាតឱ្យក្សត្រាទាំង៣អង្គស្នាក់នៅក្នុង ព្រះរាជាណាចក្រដែរ ព្រោះវត្ដមានរបស់ក្សត្រទាំង៣អង្គអាចនាំឱ្យមានភាពល្អក់កករ បាន ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៧១៥ នៅពេលដែលព្រះជ័យជេដ្ឋាឧភយោរាជយាងសាងព្រះផ្នួសជាលើកទី៥ ចំនួនមួយសបា្ដហ៍ ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមបានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះអគ្គមហេសី ជាបុត្រីដែលព្រះជ័យជេដ្ឋាបានលើកថ្វាយ ព្រះអង្គកាលពីពេលដែលទ្រង់យាងត្រលប់ពីអាណ្ណាមមកវិញ ក្រោមព្រះនាមថា ព្រះមហាក្សត្រី រួចទ្រង់ក៏យាងចូលសាងព្រះផ្នួស ។ សាងផ្នួសបាន៣ថ្ងៃ ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមក៏លាចាកសិក្ខាបទ រួចចាប់កាន់អំណាចឡើងវិញ ។
នៅចុងឆ្នាំ១៧១៦ ព្រះអង្គទង ជាព្រះអនុជរបស់ព្រះរាជាស្រីធម្មោរាជាដែលធ្លាក់ពីរាជសម្បត្ដិ បានចេញមុខដឹកនាំអ្នកស្រុកពោធិ៍សាត់ដែលបះបោរឡើងប្រឆាំងនឹង ព្រះរាជាព្រះកែវហ្វ៊ា ។ ព្រះកែវហ្វ៊ា ពេលនោះគ្មានកងទ័ពទេ ណាមួយប្រជានុរាស្ដ្រក៏មិនពេញចិត្ដនឹងព្រះអង្គផងដែរ ព្រោះទ្រង់ចូលចិត្ដតែការសប្បាយ ។ បើទោះជាថាប្រទេសកម្ពុជានាសម័យនោះមិនទាន់ធ្លាក់ចុះឱនខ្សោយដូច សព្វថ្ងៃក៏ដោយ ក៏ប៉ុន្ដែគេមិនអាចធ្វើឱ្យប្រជារាស្ដ្រដើរតាមទាំងមិនសប្បាយ ចិត្ដបានដែរ ។ ម្ល៉ោះហើយ ដោយដឹងច្បាស់ថា ប្រជារាស្ដ្រមិនគាំទ្រព្រះអង្គ ព្រះកែវហ្វ៊ា មិនបានរៀបចំកេណ្ឌទ័ពក្នុងចំណោមប្រជារាស្ដ្រខ្មែរទេ ទ្រង់បែរទៅរកពួកអាណ្ណាម ដែលជាឈ្លើយសឹកនៅក្នុងកម្ពុជាវិញ ។ ទ័ពអាណ្ណាមនេះក្រោយពីបានទទួលការរៀបចំរួចហើយក៏ចេញទៅវាយ ប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គទង ធ្វើឱ្យព្រះអង្គរងរបួសនៅក្នុងសមរភូមិដំបូង ហើយបង្ខំឱ្យព្រះអង្គវាយដកថយទៅក្រោយវិញ ។ ពួកអ្នកស្រុកពោធិ៍សាត់ដែលអស់សង្ឃឹមក៏បំបែកគ្នា វិលត្រលប់ទៅស្រុកភូមិវិញអស់ដែរ ។
ព្រះអង្គទង ថ្វីបើត្រូវរងរបួស ប៉ុន្ដែព្រះអង្គមិនអស់សង្ឃឹមទេ ។ ទ្រង់បានភៀសព្រះកាយទៅគង់នៅឯឫស្សីសាញ់ ដើម្បីព្យាបាលរបួស ។ ដល់មកឆ្នាំ១៧២២ ស្ដេចសៀមបានឱ្យទ័ព១ម៉ឺននាក់ជូនដំណើរព្រះស្រីធម្មោរាជា យាងឆ្លងកាត់ព្រំដែនចូលមកកម្ពុជាតាមជើងគោកជាមួយនឹងព្រះបុត្រា អង្គឯម និងទ័ព៥ពាន់នាក់ទៀត ឡើងសំពៅតាមជើងទឹកមកចុះនៅពាម (ហាទៀង) ។ ព្រះអង្គទងបានយាងកាត់ទៅរកទ័ពជើងគោករបស់ព្រះរៀមនៅទីនោះ ។
ពាម ឬហាទៀង ដែលជាទីប្រជុំជនរបស់ខែត្រខម ឬមឿងខម ពេលនោះស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រាអស់ពេលប៉ុន្មានឆ្នាំរួចមកហើយ ដោយមេចោរសមុទ្រជាតិចិនម្នាក់ ដែលជាអតីតបក្សពួករបស់សន្ដតិវង្សមិញ ។ ចិននោះមានឈ្មោះថា ម៉ាក់គូ (44) កាលនៅឯភ្នំពេញធ្វើជាមេបនល្បែងស៊ីសង ។ នៅពេលក្លាយជាអ្នកមាន ចិននេះកើតគំនិតចង់ធ្វើឱ្យជីវិតខ្លួនកាន់តែប្រសើរ និងថ្កុំថ្កើងឡើង ក៏ទៅតាំងទីលំនៅឯពាម ប្រមែប្រមូលពួកចោរសមុទ្រ ចិន និងអាណ្ណាមជាច្រើននាក់ ព្រមទាំងពួកអាវាសែផ្សេងៗដែលរង់ចាំតែពេលបម្រើចៅហ្វាយខ្លាំងពូកែ ម្នាក់ ឱ្យមករស់នៅជាមួយខ្លួន ។ ម៉ាក់គូបានដណ្ដើមយកទីប្រជុំជនធំៗចំនួន៧ដាក់មកក្នុងអំណាចរបស់ ខ្លួន ៖ ទី១គឺ ពាម (45) ដែលក្រោយមកមានឈ្មោះថា ហាទៀង កោះភូកុក ដែលខ្មែរហៅថា កោះត្រល់ ស្រែលួងកៃ ដែលខ្មែរហៅថា ស្រែអំបិល នៅក្នុងខែត្រកំពង់សោម វឿងធំ (កំពង់សោម) ក្រមួនស កានវត (កំពត) និងកាម៉ៅ នៅភាគខាងត្បូង ដែលកាលពីមុនមានមានឈ្មោះថា ទឹកខ្មៅ ។
ការប្រមូលបានទីប្រជុំជនទាំង៧ដាក់មកក្នុងអំណាចរបស់ខ្លួន មានន័យថាអតីតមេចោរសមុទ្រនេះបានបង្កើតបានក្សត្រប្រទេសមួយនៅលើ ទឹកដីកម្ពុជា ។ ដើម្បីធានាអនាគតរបស់ខ្លួន ម៉ាក់គូបានបញ្ជូនទូតទៅចូលគាល់ស្ដេចអាណ្ណាម ទូលថាទឹកដីអាណាខែត្រភាគអាគ្នេយ៍នេះខ្លួនសូមលើកថ្វាយស្ដេច អាណ្ណាម ហើយសុំការអនុញ្ញាតគ្រប់គ្រងជំនួស ។ ស្ដេចអាណ្ណាមបានចាត់តាំងលើកម៉ាក់គូជាអភិបាល ហើយជាឧត្ដមសេនីយ៍លើទឹកដីមាត់ឈូងសមុទ្រសៀមទាំងមូល (១៧១៥) បើទោះបីថាម៉ាក់គូនេះគ្មានសិទ្ធិអ្វីបន្ដិចបន្ដួចលើទឹកដីទាំង អស់នោះក៏ដោយ ព្រោះថា ទ័ពរបស់គេមិនដែលវាយដណ្ដើមបានម្ដងណាទេ ហើយក៏គ្មានការធ្វើសម្បទានឱ្យ ឬក៏មានការប្រទូសរ៉ាយអ្វីដែរ ។
គឺដោយបែបនេះហើយដែលម៉ាក់គូបានក្លាយខ្លួនទៅជាមន្ដ្រីដ៏ មហិមាម្នាក់ តែក៏ជាមេចោរសមុទ្រដ៏សាហាវម្នាក់សម្រាប់រាជវាំងអាណ្ណាមក៏ដូចជា រាជវាំងកម្ពុជាផងដែរ ។
នៅពេលដែលពួកសៀមចង់ដឹកនាំទ័ពមកចុះនៅហាទៀង ដើម្បីបន្ដដំណើរឡើងទៅវាយអ្នកអង្គឯម ពួកនេះបានមកជួបឧបសគ្គមួយគឺម៉ាក់គូនេះឯង ដែលគាំទ្រស្ដេចកំពុងសោយរាជ្យ ហើយបានកេណ្ឌទ័ពចេញពីពួកមនុស្សយង់ឃ្នងចម្រុះជាតិសាសន៍ ត្រៀមប្រយុទ្ធរួចជាស្រេច ។ ម៉ាក់គូបានវាយទ័ពជើងទឹកសៀម ដែលដឹកនាំដោយពញាកាសា និងតេជោឱ្យបរាជ័យស្ទើរតែទាំងស្រុង ។ តែទ័ពសៀមខាងជើងគោកទទួលបានលទ្ធផលល្អ អាចរុញច្រានទ័ពអាណ្ណាមរបស់ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមឱ្យដកថយមកត្រឹម ពោធិ៍សាត់ និងមកដល់ឧត្ដុង្គ ក្រោយពីច្បាំងគ្នាអស់ពេល១ឆ្នាំ ។
ដោយពិនិត្យឃើញថាមិនអាចបន្ដទ្រាំទ្របានទេ ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមបានសាកសួរយោបល់សេនាមន្ដ្រីដែលតាមហែហម រួចក៏ចាត់បញ្ជូនរាជទូតឱ្យទៅចរចាជាមួយឧត្ដមសេនីយ៍សៀម ពញាចក្រី ថាព្រះអង្គយល់ព្រមដាក់កម្ពុជាជាចំណុះសៀម ហើយនឹងលើកសួយសារអាករជាផ្កាមាសផ្កាប្រាក់ទៅថ្វាយរៀងរាល់ឆ្នាំ ប្រសិនណាបើសៀមទុកឱ្យព្រះអង្គកាន់អំណាចដដែល ហើយនាំយកអ្នកអង្គម្ចាស់ខ្មែរដែលនៅជាមួយទ័ពសៀមទៅអយុធ្យាវិញ ជាពិសេស គឺអតីតព្រះរាជាខ្មែរដែលទ័ពសៀមចង់យកមកឱ្យសោយរាជ្យនៅកម្ពុជា វិញ ។
មេទ័ពសៀមបានយល់ព្រមតាមបណ្ដាល័ក្ខខ័ណ្ឌទាំងអស់នេះ ហើយក៏នាំទ័ពត្រលប់ទៅអយុធ្យាវិញ ដោយនាំយកអ្នកអង្គម្ចាស់ និងអតីតស្ដេចខ្មែរទៅផង ។ ប្រជារាស្ដ្រ និងនាម៉ឺនមួយចំនួនដែលមិនគាំទ្រព្រះកែវហ្វាមានការខឹងសម្បាជា ខ្លាំង ហើយតាមការដំណាលតៗគ្នាមកបាននិយាយថា គេនាំគ្នាហៅព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមថាជាស្ដេចសៀម ។ ដោយទ្រាំនឹងពាក្យរអារអូមនេះមិនបាន ព្រះកែវហ្វ៊ាក៏ដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះរាជបុត្ររបស់ព្រះអង្គគឺ អ្នកអង្គជ័យ ។ នៅពេលនោះព្រះអង្គមានព្រះជន្ម៤២ព្រះវស្សាហើយ ហើយទ្រង់សោយរាជ្យសម្បត្ដិបាន៦ឆ្នាំ ។
២៧. អ្នកអង្គជ័យ-ព្រះសត្ថា (១៧២២-១៧២៩)
អ្នកអង្គជ័យមានព្រះជន្មាយុ២០ព្រះវស្សាហើយ នៅពេលដែលទ្រង់ឡើងសោយរាជ្យ ។ ក្រោយពីព្រះបិតាដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយបាន២ខែ ព្រះអង្គបានត្រូវអភិសេកនៅឧត្ដុង្គក្រោមព្រះនាមថា «ព្រះសត្ថា» និងមានព្រះឋានៈជាព្រះរាជាស្នង ។ ទ្រង់បានយកព្រះមាតុច្ឆាសម្ដេចព្រះស្រីសុជាតា បុត្រីរបស់ព្រះជ័យជេដ្ឋា ជាព្រះអគ្គមហេសី ។
រជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ បានចាប់ផ្ដើមឡើងជាមួយនឹងការវាយពួកក្លឹង ឬពួកហិណ្ឌូរបស់នាងភាក់ ឱ្យបរាជ័យ ។
ក្នុងរជ្ជកាលនេះ ព្រះអយ្យកោជ័យជេដ្ឋា ដែលបានសោយរាជ្យ ហើយដាក់រាជ្យជាច្រើនលើកច្រើនគ្រាដើម្បីសាងព្រះផ្នួស មានព្រះជន្ម៦៥ព្រះវស្សា ហើយមានព្រះឋានៈជាព្រះឧភយោរាជ ។ ព្រះអង្គធ្លាក់ព្រះកាយប្រឈួន ហើយសុគតទៅនៅក្នុងឆ្នាំ១៧២៥ ។
នៅឆ្នាំ១៧២៩ មិនដឹងជានឿយណាយនឹងរាជកិច្ច ឬក៏ដោយមានការផ្ដល់យោបល់ពីព្រះបិតាព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯម ព្រះសត្ថាបានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះបិតាវិញ ក្រោយពីគ្រងរាជបល្ល័ង្កបាន៨ឆ្នាំ ។
២៨. ព្រះកែវហ្វ៊ាបរមបពិត្រ-កែវហ្វ៊ាអង្គឯម រជ្ជកាលទី២ (១៧២៩-១៧៣០)
ព្រះកែវហ្វ៊ាអង្គឯមបានសោយរាជ្យសម្បត្ដិឡើងវិញ ហើយបានទទួលព្រះរាជាភិសេកក្រោមព្រះនាមថា «សម្ដេចស្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះជ័យជេដ្ឋាធិរាជរាមាសូរកំពូលលោកិយ៍ ត្រៃភាវនា» ។ ប៉ុន្ដែ បានតែ៧ខែ ប្រជារាស្ដ្រក៏បះបោរប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គ ធ្វើឱ្យព្រះអង្គដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះរាជបុត្រព្រះសត្ថា ម្ដងទៀត ។
២៩. ព្រះអង្គជ័យ ហៅ ព្រះសត្ថា រជ្ជកាលទី២ (១៧៣០-១៧៣៦)
ព្រះសត្ថា បានត្រូវអភិសេកជាលើកទី២នៅដើមឆ្នាំ១៧៣០ ក្រោមព្រះនាមថា «ព្រះបាទសម្ដេចស្ដេចព្រះរាជឱង្ការព្រះបរម្មោរាជាធិរាជរាមាធិបតី» ។ ពេលនោះទ្រង់មានព្រះជន្ម២៧ព្រះវស្សាហើយ ។ ព្រះបិតារបស់ព្រះអង្គដែលបានដាក់រាជសម្បត្ដិថ្វាយព្រះអង្គ បានទទួលព្រះឋានៈជាព្រះឧភយោរាជ ។ នៅក្នុងឆ្នាំបន្ទាប់ មានជនភៀសខ្លួនលាវម្នាក់ រស់នៅភូមិព្រះសូត្រក្នុងខែត្របាភ្នំ ដែលឡប់សតិ បានប្រកាសខ្លួនថា ជាអ្នកមានបុណ្យ ហើយទទួលភារកិច្ចឱ្យចុះមកសម្លាប់ផ្ដាច់ពូជពួកអាណ្ណាមចេញពី កម្ពុជា ។ មានប្រជាជនជាច្រើនជឿជាក់លើជននេះហើយដើរតាមនៅភាគខាងត្បូងនៃ ព្រះរាជាណាចក្ររហូតទៅដល់ភាគខាងម្ខាងទៀតនៃទល់ដែន ។ ពួកនេះបាននាំគ្នាឆ្លងចូលទៅក្នុងកូសាំងស៊ីន ហើយចាប់កាប់សម្លាប់រាល់ជនអាណ្ណាមណាដែលគេជួបប្រទះ ។ ពេលនោះឧត្ដមសេនីយ៍ដែលគ្រប់គ្រងនៅសាយហ្គនបានបញ្ជូនទ័ពមួយកងតូច ឱ្យមកបង្ក្រាប ពួកនេះហើយដេញតាមរហូតដល់ឆ្លងផុតទល់ដែន ។ ពេលមកដល់ស្រុក ដោយមានជំនឿងប់ងុលលើជនលាវ ពួកនេះក៏ចាប់តាំងធ្វើការកាប់សម្លាប់ជាបន្ដទៀត ។ ព្រះរាជាបានចាត់ស្នងការព្រះរាជាណាចក្រឱ្យទៅបង្ក្រាប ហើយពួកនេះក៏បែកខ្ញែកគ្នាអស់ទៅ ។ ស្ដេចអាណ្ណាមនៅពេលដែលបានជ្រាបអំពីហេតុការណ៍កាប់សម្លាប់រង្គាល នេះ ក៏បញ្ជូនកងទ័ពមកវាយកម្ពុជា ដោយមិនបានគិតថា ព្រះរាជាកម្ពុជាបានធ្វើអន្ដរាគមន៍រួចទៅហើយទេ ។ ដោយមិនអាចទប់ទល់នឹងទ័ពអាណ្ណាមបាន ព្រះសត្ថាក៏ភៀសព្រះកាយទៅគង់នៅឯពាមត្រែង ក្នុងខែត្រសន្ទុក ។ ទ្រង់បានកេណ្ឌទ័ពប្រញិបប្រញាប់រួចដឹកនាំមកកាន់ភ្នំពេញជាទី កន្លែងដែលពួកអាណ្ណាមទើបធ្វើដំណើរមកដល់ ។ ព្រះអង្គបានវាយទ័ពអាណ្ណាមឱ្យបរាជ័យ រត់បែកខ្ញែកគ្នាត្រឡប់ទៅកូសាំងស៊ីនវិញ តាមដៃទន្លេទាំង២ ។
ទទួលបានព័ត៌មានស្ដីពីបរាជ័យនេះ ស្ដេចអាណ្ណាមបានចេញបញ្ជាឱ្យកេណ្ឌទ័ពមួយកងធំជាងមុន ចេញដំណើរមកវាយកម្ពុជាទៀត ។
នៅពេលដែលទ័ពអាណ្ណាមមកដល់ភ្នំពេញ ព្រះរាជាដែលទើបតែយាងត្រលប់ជាមួយរាជវង្សានុវង្សមកគង់នៅឧត្ដុង្គ បានភៀសព្រះអង្គម្ដងទៀត ទៅគង់នៅឯពាមក្របៅ ក្នុងខែត្រសន្ទុក ។ ទ្រង់ជ្រើសរើសទ័ពនៅទីនោះ រួចដឹកនាំមកវាយពួកអាណ្ណាម ធ្វើឱ្យពួកនេះបរាជ័យម្ដងទៀត ហើយបង្ខំឱ្យដកថយទៅខែត្រមីថ និងវិញឡុងអស់ទៅ ។ ខែត្រទាំង២នេះជាទឹកដីរបស់កម្ពុជាទេ ក៏ប៉ុន្ដែពួកអាណ្ណាមកាន់កាប់ ហើយដាក់បញ្ចូលជាផ្លូវការជាមួយខែត្រ៣ទៀតដែលគេវាយយកបានពីមុន ។
នៅពេលនោះ ដោយពិនិត្យឃើញថាឧត្ដុង្គស្ថិតនៅជិតភ្នំពេញពេក ព្រះរាជាក៏សម្រេចព្រះទ័យចាកចោលរាជធានីនេះ ដោយនាំរាជបរិពារទៅគង់នៅឯលង្វែកវិញ ឆ្ងាយទៅខាងជើងបន្ដិច ដែលព្រះរាជាមុនៗបានបោះបង់ចោលកាលពីសតវត្សរ៍មុន ។ ដោយហេតុនេះហើយបានជារាជធានីខ្មែររំកិលខិតទៅខាងជើងទៀត ព្រោះខ្លាចអាណ្ណាម ផ្ទុយខុសពីពេលមុនដែលរំកិលខិតមកខាងត្បូង ដោយខ្លាចសៀម ។
នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៣៦ ព្រះរាជាព្រះសត្ថា បានដាក់រាជសម្បត្ដិដើម្បីសាងផ្នួស៣ថ្ងៃ រួចទើបលាចាកសិក្ខាបទមកគង់លើរាជបល្ល័ង្ក កាន់អំណាចឡើងវិញ ។
នៅក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ ព្រះរាជាមានមន្ទិលសង្ស័យថាព្រះអគ្គមហេសីស្រីសុជាតា ជាបុត្រីរបស់ព្រះជ័យជេដ្ឋា ក្បត់នឹងព្រះអង្គ ឃុបឃិតជាមួយអ្នកអង្គសូរ ឬសម្ដេចព្រះឧទ័យ អ្នកអង្គស្ងួន ហៅ ព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋា និងចៅពញាចន្ទ ហៅបទុមរាជា ជាបុត្រាមួយអង្គរបស់ព្រះអង្គទង និងបុត្រារបស់អតីតព្រះរាជាស្រីបទុមរាជា ដែលសុទ្ធតែត្រូវជាបងប្អូនជីទួតមួយរបស់ព្រះអង្គ ចង់ទម្លាក់ព្រះអង្គពីអំណាច ឬក៏ចង់ធ្វើឃាតព្រះអង្គ ។ នៅឆ្នាំបន្ទាប់មកទៀត ដោយសន្សំព្រះទ័យចង់សងសឹកនឹងពួកនេះ ព្រះរាជាបានយាងមកគង់នៅឯភ្នំពេញ រួចហើយក៏រៀបចំវិធានការចាប់ខ្លួន និងកាប់សម្លាប់ព្រះមហេសី និងបក្សពួកទាំងអស់ ។
ក្សត្រាទាំង៣ព្រះអង្គ ពេលដឹងខ្លួនថាព្រះរាជាប្រុងនឹងធ្វើបាបហើយ ក៏គេចខ្លួនចេញពីរាជធានី ហើយប្រមែប្រមូលកងទ័ពដើម្បីប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងព្រះរាជាវិញ ។ ការប្រយុទ្ធស៊ីសាច់ហុតឈាមសាហាវខ្លាំងណាស់ អស់រយៈពេលជាច្រើនខែ ។ នៅទីបញ្ចប់ ព្រះរាជាសត្ថា និងព្រះអនុជអ្នកអង្គឯមត្រូវរត់ភៀសព្រះកាយទៅកូសាំងស៊ីន នៅក្នុងឆ្នាំ១៧៣៧ ។ បងប្អូនព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋា និងបទុមរាជាបានដេញតាមប្រកិតពីក្រោយ រួចហើយព្រះស្រីជ័យជេដ្ឋាក៏បោះទ័ពនៅនឹងបាភ្នំលើត្រើយខាងកើត ទន្លេ ព្រះបទុមរាជាបោះទ័ពនៅលើត្រើយខាងលិច ហើយរៀបចំវិធានការទប់ទល់កុំឱ្យព្រះរាជាព្រះសត្ថាវិលត្រលប់មកវាយ យកកម្ពុជាវិញ បើទោះជាព្រះអង្គមានទ័ពអាណ្ណាមជួយក្ដី ។ នៅពេលនោះ អ្នកអង្គម្ចាស់ឯម ដែលព្រះធម្មោរាជាជាបិតាបានប្រទានព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គថ្វាយ -នៅសម័យនោះ ការប្រទានព្រះនាមផ្ទាល់ថ្វាយមានន័យថាទ្រង់បានផ្ទេររាល់សិទ្ធិ ទាំងឡាយថ្វាយ បានវាយចូលលុកលុយខែត្រអង្គរ ជាមួយនឹងកងទ័ពដែលកេណ្ឌបាននៅកូរ៉ាត អស់ពេលច្រើនឆ្នាំមកហើយ ។ ជាមួយគ្នានោះ ស្ដេចសៀមបានប្រគល់ទ័ព២ពាន់នាក់ឱ្យអ្នកអង្គទងជាព្រះបិតុលា ចេញតាមពីក្រោយ ដើម្បីជួយ និងបានឱ្យព្រះធម្មោរាជដឹកនាំទ័ព៣ពាន់នាក់ឡើងទូកមកចុះនៅឯ កំពត ។
នៅពេលដែលទ័ពអ្នកអង្គម្ចាស់ឯម និងទ័ពព្រះអង្គទងចុះមកជិតដល់លង្វែកនៅសល់ប្រហែលជា៥០គីឡូម៉ែត្រ ព្រះមហាក្សត្រីស្រីសុជាតាបានកោះប្រជុំរាជវង្សានុវង្ស និងនាម៉ឺនសព្វមុខមន្ដ្រីពិគ្រោះយោបល់ រួចហើយព្រះនាងក៏សម្រេចនាំគ្នាមកជួបក្សត្រទាំង២អង្គនៅ ឧត្ដុង្គ ។ ក្រោយពីជួបគ្នាបន្ដិចនៅលើទន្លេសាប គេបានសម្រេចថាត្រូវមកជួបជុំគ្នាដោះស្រាយបញ្ហានៅឯភ្នំពេញ ។ ក្សត្រាទាំង២យាងចូលមកក្នុងរាជធានីជាមួយនឹងកងទ័ពទាំងអស់ ហើយគេបានស្រុះស្រួលឯកភាពគ្នាថាលើកព្រះធម្មោរាជាឱ្យគ្រង រាជបល្ល័ង្កឡើងវិញ ។ ប៉ុន្ដែ ព្រះធម្មោរាជាទើបតែបានថ្វាយព្រះនាមរបស់ព្រះអង្គថ្វាយដល់ព្រះរាជ បុត្រា ព្រះធម្មោរាជាអង្គឯម ម្ល៉ោះហើយទ្រង់ប្រកែកមិនព្រមទទួលយករាជសម្បត្ដិទេ សូមឱ្យថ្វាយទៅព្រះរាជបុត្រាទៅចុះ ។ ក៏ប៉ុន្ដែរាជវង្សានុវង្សមិនព្រម ពីព្រោះថា មានតែព្រះអង្គទេដែលការចរចាគ្នាអាចទទួលយកបាន ដូច្នេះព្រះអង្គត្រូវតែលះបង់ការផ្ទេរព្រះនាមថ្វាយព្រះរាជបុត្រ សិន ។
ដោយមិនសូវសព្វព្រះរាជហឫទ័យប៉ុន្មាន ព្រះធម្មោរាជាបានសម្រេចព្រះទ័យគង់នៅខែត្រទ្រាំង រហូតដល់ឆ្នាំ១៧៣៨ ទាល់តែដល់ពេលដែលមានការចាំបាច់នៅភ្នំពេញ ដែលបានក្លាយជាមជ្ឈមណ្ឌលរបស់ព្រះរាជាណាចក្រ ទើបព្រះរាជវង្សានុវង្សទៅយាងព្រះអង្គឱ្យវិលត្រលប់មកកាន់រាជធានី លង្វែកវិញ (46) ។
