កាលប្បវត្តិនៃជម្លោះព្រំដែនខ្មែរ-ថៃនៅក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារ (ភាគ១)
អស់លោកអ្នកនាងជាទីមេត្រី! ការវាយប្រយុទ្ធគ្នាកាលពីថ្ងៃទី១៥ ខែតុលា ឆ្នាំ២០០៨ កន្លងទៅរវាងកងទ័ពកម្ពុជានិងថៃ ដែលបានធ្វើឲ្យមនុស្សជាច្រើននាក់ទាំងកម្ពុជា និងថៃ បានស្លាប់និងរបួស ដែលនេះគឺជាលទ្ធផលនៃជម្លោះព្រំដែនជាប្រវត្តិសាស្ត្រមួយរវាងប្រទេសទាំងពីរ។ជាបន្តទៅនេះ វិទ្យុអាស៊ីសេរីសូមលើកយកដំណើររឿងត្រួសៗនៃជម្លោះចុងក្រោយបំផុតនេះ ដែលបានចាប់ផ្តើមឡើងនៅលើទឹកដីនៃតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលមានទីតាំងនៅភូមិស្វាយជ្រុំ ឃុំកន្ទួត ស្រុកជាំក្សាន្ត នៅលើជួរភ្នំដងរែកជាប់ព្រំប្រទល់ប្រទេសថៃ ក្នុងស្រុកខាន់ថារ៉ាឡាក់ ខេត្តស៊ីសាកេត។
ជម្លោះនោះកើតឡើងនៅពេលដែលប្រទេសថៃ បានប្រកាសថា ទឹកដីនៃតំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារដែលមានទំហំប្រមាណ ៤,៦គីឡូម៉ែត្រក្រឡានោះ នៅមិនទាន់មានការកំណត់ព្រំដែនរវាងប្រទេសទាំងពីរច្បាស់លាស់នៅឡើយទេ ទោះបីជាមានការសម្រេចដោយតុលាការយុត្តិធម៌ទីក្រុងឡាអេ ប្រទេសហុល្លង់ នៅថ្ងៃទី១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦២ ថា តំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារជាអធិបតេយ្យរបស់ខ្មែរនោះក៏ដោយ។ មិនតែប៉ុណ្ណោះទេ ឥឡូវនេះជម្លោះព្រំដែននៃប្រទេសទាំងពីរបានរីករាលដាលម្តងបន្តិចៗ ចាប់តាំពីមានការចោទប្រកាន់ថា កងទ័ពថៃបានចូលកាន់កាប់ប្រាសាទនិងតំបន់នានា ដូចជាប្រាសាទតាមាន់ធំ ប្រាសាទតាមាន់តូច និងប្រាសាទតាក្របី ដែលស្ថិតតាមព្រំដែននៃប្រទេសទាំងពីរ ក្នុងខេត្តឧត្តរមានជ័យរបស់ខ្មែរ និងខេត្តសុរិន្ទរបស់ថៃ។
ជាមួយគ្នានេះដែរ តាមអ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រ និងបុរាណវិទូ ទាំងខ្មែរនិងបរទេសបាននិយាយថា ជម្លោះនេះអាចនឹងរាលដាលថែមទៀតរហូតដល់ប្រជុំប្រាសាទតាមព្រំដែនក្នុងស្រុកអូរជ្រៅ ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ និងស្រុកអារញ្ញ ខេត្តស្រះកែវ របស់ថៃ គឺមានប្រសាទស្តុកកក់ធំ និងប្រាសាទភ្នំលួញជាដើម។
ដូច្នេះជាបន្តទៅនេះ គឺជាព្រឹត្តិការណ៍សំខាន់ៗ នៃដំណើររឿងត្រួសៗចាប់តាំងពីដើមឆ្នាំ២០០៨ នេះ ដែលនាំឲ្យមានជម្លោះរហូតដល់មានការវាយប្រយុទ្ធគ្នាបង្ហូឈាមរវាងខ្មែរនិងថៃ អំពីបញ្ហាព្រំដែននេះ ៖
ខែមករា ឆ្នាំ២០០៨ ៖
នៅថ្ងៃទី២១ ខែមករា ឆ្នាំ២០០៨ នៅទីក្រុងភ្នំពេញមានការប្រារឰអង្គប្រជុំរបស់ គណៈកម្មាធិការជាន់ខ្ពស់ សម្រាប់ការតាមដានសំណុំឯកសារ នៃការសុំចុះឈ្មោះរមណីយដ្ឋានប្រាសាទព្រះវិហារជាផ្លូវការក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក របស់អង្គការយូណេស្កូ។ គណៈកម្មាធិការនេះមានលោក សុខ អាន ឧបនាយករដ្ឋមន្ដ្រី រដ្ឋមន្ដ្រីទទួលបន្ទុកទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ដ្រី និងលោកឧបនាយករដ្ឋមន្ដ្រី ហោ ណាំហុង រដ្ឋមន្ដ្រីក្រសួងការបរទេស និងទំនាក់ទំនងអន្ដរជាតិ ជាសហប្រធាន និងមានសមាជិកដែលជាសមាជិកនៃគណៈប្រតិភូតំណាងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ចូលរួមក្នុងសម័យប្រជុំលើកទី៣១ របស់គណៈកម្មាធិការបេតិកភណ្ឌពិភពលោក នៅទីក្រុង Christchurch ប្រទេសញូវហ្សេឡែន ពីថ្ងៃទី២៣ មិថុនា ដល់ថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៧។
នៅថ្ងៃទី២៤ មករា ២០០៨ ក្រសួងការពារជាតិថៃ បានប្រឆាំងនឹងការប៉ុនប៉ងរបស់ប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងការដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក ដោយមិនមានការឯកភាពពីប្រទេសថៃនោះ។
តាមសារព័ត៌មានថៃ បានដកស្រង់សម្តីរបស់មន្រ្តីអ្នកនាំពាក្យក្រសួងការពារជាតិថៃ លោកឧត្តមសេនីយ៍ទោ ភិត សៈនុ ពុជឆាកាន បានថ្លែងអំពីលទ្ធផល នៃកិច្ចប្រជុំរបស់ក្រុមប្រឹក្សាកាពារជាតិថៃ កាលពីថ្ងៃទី២៤ ខែមករា ក្រោមអធិបតីភាពលោកឧត្តមសេនីយ៍ឯក ប៊ុនរ៉ត សុំថាត់ រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការពារជាតិ ថា ការប៉ុនប៉ងរបស់ប្រទេសកម្ពុជាក្នុងការដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោកដោយឯកតោភាគីនោះ នឹងធ្វើឲ្យថៃខូចប្រយោជន៍នឹងទឹកដីជម្លោះក្បែរប្រាសាទនោះ។
ខែមិនា ឆ្នាំ២០០៨ ៖
រហូតដល់ខែមិនា ឆ្នាំ២០០៨ ប្រទេសកម្ពុជាបានជូនដំណឹងដល់ប្រទេសថៃ អំពីគម្រោងការក្នុងការដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។
នៅថ្ងៃទី៣ ខែមិនា ២០០៨ ក្នុងដំណើរទស្សនកិច្ចនៅកម្ពុជា លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីថៃ សាម៉ាក់ ស៊ុនថរ៉ៈវ៉េត បានព្រមព្រៀងជាមួយលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន នៃប្រទេសកម្ពុជាក្នុងកិច្ច សហការគាំទ្រការដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។
ខែមេសា ឆ្នាំ២០០៨ ៖
នៅចុងខែមេសា ប្រទេសកម្ពុជា បានពិភាក្សាជាមួយប្រទេសថៃ ចុងក្រោយក្នុងការដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ ប្រទេសថៃ បានស្នើថា គេយល់ព្រមឲ្យមានការដាក់តួប្រាសាទជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក ប៉ុន្តែផ្ទៃដីជុំវិញប្រាសាទត្រូវស្ថិតនៅក្នុងការដោះស្រាយគ្នាបន្តទៀត។
ខែឧសភា ឆ្នាំ២០០៨ ៖
រហូតដល់ខែឧសភា ឆ្នាំ២០០៨ នៅថ្ងៃទី៦ ខែឧសភា លោក សុខ អាន ឧបនាយករដ្ឋមន្ដ្រី រដ្ឋមន្ដ្រីទទួលបន្ទុកទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ដ្រីនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានជួបប្រជុំជាមួយលោក វីរ៉ាសាក់ ឌីហ្វូត្រាគុល លេខាធិការអចិន្ដ្រៃយ៍នៃក្រសួងការបរទេស នៃព្រះរាជាណាចក្រថៃ នៅរាជធានីភ្នំពេញ។
ភាគីទាំងពីរបានឯកភាពអនុវត្ដសេចក្ដីសម្រេចរបស់គណៈកម្មាធិការបេតិកភណ្ឌពិភពលោកនៅក្នុងសម័យប្រជុំលើកទី៣១ ដើម្បីសម្រេចឱ្យបានការចុះបញ្ជីជាផ្លូវការរបស់រមណីយដ្ឋានប្រាសាទព្រះវិហារជាទីសក្ការៈរបស់កម្ពុជា ដោយគណៈកម្មាធិការបេតិកភណ្ឌពិភពលោក នៃអង្គការយូណេស្កូ ដែលនឹងប្រព្រឹត្ដទៅនៅសម័យប្រជុំលើកទី៣២ នាខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨។
ព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថា ការចុះបញ្ជីរមណីយដ្ឋានប្រាសាទព្រះវិហារ ជាទីសក្ការៈពុំមានផលប៉ះពាល់ដល់កិច្ចការព្រំខ័ណ្ឌសីមារបស់គណៈកម្មការចម្រុះព្រំដែនដីគោក កម្ពុជា-ថៃ នោះទេ រីឯការកំណត់តំបន់ដែលមាននៅក្នុងឯកសារដែលកម្ពុជាបានដាក់ជូនទៅអង្គការយូណេស្កូ ពុំអាចត្រូវបានចាត់ទុកថាជាខ្សែព្រំដែននោះឡើយ។
នៅថ្ងៃទី២២ ខែឧសភា មានកិច្ចប្រជុំមួយរវាងលោក សុខ អាន ឧបនាយករដ្ឋមន្ដ្រី រដ្ឋមន្ដ្រីទទួលបន្ទុកទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ដ្រី នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងលោក នុបប៉ាឌន ផាតាម៉ា រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការបរទេសថៃបានជួបប្រជុំគ្នានៅទីក្រុងប៉ារីស ប្រទេសបារាំង ដើម្បីពិភាក្សាពីការដាក់បញ្ជូលប្រាសាទព្រះវិហារក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ កិច្ចប្រជុំនោះមានការចូលរួមពីមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់នៃអង្គការយូណេស្កូផងដែរ។
ក្នុងកិច្ចប្រជុំនោះ ប្រទេសថៃ បានគាំទ្រការបញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក ដែលស្នើឡើងដោយកម្ពុជា។ ភាគីកម្ពុជាបានព្រមទទួលយកការបញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក ដោយពុំមានតំបន់ទ្រនាប់នៅផ្នែកខាងជើង និងខាងលិចនៃប្រាសាទទេ៕
កាលប្បវត្តិនៃជម្លោះព្រំដែនខ្មែរ-ថៃនៅក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារ (ភាគ២)
នៅថ្ងៃទី១៥ ខែមិថុនា ប្រទេសកម្ពុជា បានប្រារព្ធទិវាអបអរសាទរខួបអនុស្សាវរីយ៍ឆ្នាំទី៤៦ នៃទិវាដែលកម្ពុជាឈ្នះក្តីជាមួយប្រទេសថៃ ក្នុងករណីប្រាសាទព្រះវិហារនៅទីក្រុងឡាអេ កាលពីឆ្នាំ១៩៦២។
នុស្សជាច្រើនរយនាក់បានចូលរួមក្នុងទិវានេះ ដោយបានបង្ហាញពីគោលបំណងដើម្បីរំឭកនិងបង្ហាញកូនខ្មែរបច្ចុប្បន្ននិងអនាគតទាំងក្នុងនិងក្រៅប្រទេសឲ្យនឹកដល់ប្រវត្តិសាស្រ្តនិងបេតិកភណ្ឌជាតិនាសម័យមហានគរដ៏រុងរឿង និងសម្តែងកតញ្ញូតាធម៌ដល់មហាបុព្វបុរសខ្មែរ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ អ្នកដឹកនាំដ៏ក្លាហានមុះមុតគ្រប់ជំនាន់ ដែលបានកសាងប្រាសាទព្រះវិហារនិងការពារអធិបតេយ្យជាតិបានរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ។
នៅថ្ងៃទី១៨ មិថុនា ប្រទេសកម្ពុជានិងថៃ បានធ្វើសេចក្តីថ្លែងការណ៍រួមមួយ ទាក់ទងនឹងការបញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។
នៅថ្ងៃទី១៩ មិថុនា ឆ្នាំ២០០៨ សមាជិកសភាទទួលបន្ទុកខាងកិច្ចការបរទេសនិងសហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ បានផ្ញើលិខិតមួយច្បាប់ស្នើសុំឲ្យទីស្ដីការគណៈរដ្ឋមន្ត្រីខ្មែរ ផ្ញើជាបន្ទាន់នូវផែនទីប្រាសាទព្រះវិហារ ដែលរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាទើបតែបានផ្ញើទៅឲ្យភាគីថៃ។
ប្រធានគណៈកម្មការទីប្រាំទទួលបន្ទុកខាងកិច្ចការបរទេស សហប្រតិបត្តិការអន្តរជាតិ លោក សុន ឆ័យ បានចោទប្រកាន់ថា ខាងរដ្ឋាភិបាលមិនបានប្រើប្រាស់សេចក្ដីសម្រេចរបស់តុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិក្រុងឡាអេ ដែលបានកាត់ឲ្យប្រទេសកម្ពុជា ឈ្នះក្ដីក្នុងការគ្រប់គ្រងប្រាសាទព្រះវិហារ។
នៅថ្ងៃទី២០ មិថុនា គណៈកម្មាធិការព្រឹទ្ធសភាថៃជំទាស់នឹងការដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោកតាមផែនទីថ្មី។ កាសែតថៃបានរាយការណ៍ថា គណៈកម្មាធិការកិច្ចការបរទេសនៃព្រឹទ្ធសភាថៃ បានដាក់សំណើជាផ្លូវការទៅអង្គការយូណេស្កូ (UNESCO) ដើម្បីពន្យារការដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារទៅជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោកនោះ។
ប្រធានគណៈកម្មាធិការកិច្ចការបរទេសនៃព្រឹទ្ធសភាថៃ ត្រូវបានកាសែតស្រង់សម្ដីថា ក្រសួងការបរទេសធ្វើការខ្វះតម្លាភាពក្នុងការចរចាជាមួយសមភាគីកម្ពុជាលើបញ្ហាប្រាសាទព្រះវិហារ។
រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងការបរទេសថៃ លោក ណុបផៈដុន ប៉ាតាម៉ា បដិសេធការលើកឡើងនោះដោយពន្យល់ថា តុលាការអន្តរជាតិនៅទីក្រុងឡាអេបានកាត់សេចក្តីប្រគល់ប្រាសាទព្រះវិហារឲ្យទៅប្រទេសកម្ពុជា តាំងពីឆ្នាំ១៩៦២មក និងថា ការសម្រេចឲ្យកម្ពុជាប្រើផែនទីថ្មីក្នុងការដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារទៅក្នុងការការពាររបស់អង្គការយូណេស្កូ នឹងមិនធ្វើឲ្យថៃបាត់បង់ទឹកដីនោះទេ។
លោក ណុបផៈដុន ប៉ាតាម៉ា បានមានប្រសាសន៍ថា ៖ «ជោគជ័យរបស់ក្រសួងការបរទេសគឺថា វាបានបញ្ឈប់កម្ពុជាពីការដាក់បញ្ចូលដីរបស់ថៃនៅក្នុងសំណើទៅអង្គការពិភពលោក វាជាការចាំបាច់ណាស់ ដែលជនជាតិថៃទាំងអស់ត្រូវយល់ ហើយវាត្រូវបានកត់ត្រាជាឯកសារនិងមិនអាចបំភ្លេចបានទេ»។
ទោះជាយ៉ាងនេះក្តី សមាជិកសភាគណបក្សប្រឆាំងនៃប្រទេសកម្ពុជានិងសកម្មជនឃ្លាំមើលបញ្ហាព្រំដែនកម្ពុជាបានបង្ហាញទស្សនៈថា ការប្រើផែនទីថ្មីរបស់កម្ពុជានៅតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារដើម្បីដាក់បញ្ចូលប្រាសាទនេះជាមរតកពិភពលោកនោះ គឺជាការខាតបង់សម្រាប់កម្ពុជាទៅវិញទេ។
នៅថ្ងៃទី២១ ខែមិថុនា ២០០៨ ឧត្តមសេនីយ៍ ប្រេម ទីនសូឡាណន់ ជាទីប្រឹក្សាព្រះមហាក្សត្រថៃ បានបញ្ជាក់ជំហររបស់ខ្លួនគាំទ្របាតុករថៃដែលបានជំទាស់ការដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។
នៅល្ងាចថ្ងៃអាទិត្យទី២២មិថុនា ប្រទេសកម្ពុជាបានបិទច្រកប្រាសាទព្រះវិហារនៅពេលដែលមានការតវ៉ាប្រឆាំង ក្នុងប្រទេសថៃនៅមាត់ច្រកព្រំដែននោះ។
ក្រុមបាតុករថៃដែលដឹកនាំដោយលោក ស៊ុនធិ លឹមថុងគុល ជាមេដឹកនាំក្រុមស្តាំនិយមនៃសម្ព័ន្ធប្រជាជនដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យ ដែលជាអ្នកប្រឆាំងនឹងលោកអតីតនាយករដ្ឋមន្រ្តីថៃ ថាក់ស៊ីន ស៊ីណាវ៉ាត្រា នោះ ក៏បានចោទប្រកាន់ដល់លោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីថៃ សាម៉ាក់ ស៊ុនថរ៉ៈវ៉េត ថា មានពាក់ព័ន្ធផលប្រយោជន៍ជំនួញក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ទើបបានជាកាត់ទឹកដីឲ្យកម្ពុជា នៅពេលដែលមានការចរចាអំពីផែនទីនៃតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារដែលនឹងត្រូវប្រគល់ជូនកិច្ចប្រជុំអង្គការយូណេស្កូ នាទីក្រុងកេបិច នៅប្រទេសកាណាដា។
នៅថ្ងៃអង្គារ ទី២៤ មិថុនា ឆ្នាំ២០០៨ មន្ត្រីអ្នកនាំពាក្យរដ្ឋាភិបាលខ្មែរ លោក ខៀវ កាញារីទ្ធ បានមានប្រសាសន៍ថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានធ្វើការបិទច្រកនោះដោយភ័យខ្លាចថា អាចមានការប៉ះទង្គិចគ្នារវាងភាគីខ្មែរនិងថៃ។
នៅថ្ងៃទី២៥ មិថុនា អ្នកតំណាងរាស្ត្រគណបក្សប្រឆាំងបានថ្លែងថា ការដែលមានបាតុកម្មរបស់អ្នកនយោបាយនិងប្រជាពលរដ្ឋថៃស្តីពីប្រាសាទព្រះវិហារនោះគឺដោយសារតែរដ្ឋាភិបាលខ្មែរបានសម្រេចចិត្តខុស ដោយបានធ្វើផែនទីថ្មីស្តីពីបរិវេណប្រាសាទព្រះវិហារនេះតាមឥទ្ធិពលរបស់ថៃ។
លោក សុន ឆ័យ អ្នកតំណាងរាស្រ្តមកពីគណបក្សសមរង្ស៊ី បានមានប្រសាសន៍ថា ការគូរផែនទីបរិវេណប្រាសាទព្រះវិហារថ្មីដើម្បីដាក់ជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោកតាមសំណើរបស់ថៃនោះ គឺជានយោបាយខុសឆ្គងរបស់រដ្ឋាភិបាលខ្មែរនិងធ្វើឲ្យបាត់បង់អធិបតេយ្យជាតិ។
ប៉ុន្តែឆ្លើយតបទៅនឹងការចោទប្រកាន់នេះ លោក ផៃ ស៊ីផាន អ្នកនាំពាក្យទីស្តីការគណៈរដ្ឋមន្រ្តី បានមានប្រសាសន៍ថា ការចោទប្រកាន់របស់លោក សុន ឆ័យ នោះ គឺជារឿងនយោបាយដ៏អាក្រក់និងមើលងាយជាតិខ្លួនតែប៉ុណ្ណោះ។
នៅថ្ងៃទី២៨ ខែមិថុនា តុលាការរដ្ឋបាលប្រទេសថៃបានបញ្ជាឲ្យរដ្ឋាភិបាលនិងក្រសួងការបរទេសថៃ ពន្យាររាល់សកម្មភាពទាំងឡាយណាដែលជាការគាំទ្រដល់ប្រទេសកម្ពុជា ក្នុងការដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោករបស់អង្គការយូណេស្កូ។
នៅថ្ងៃទី២៩ ខែមិថុនា ពលរដ្ឋខ្មែរមួយចំនួនបានចោទប្រកាន់រាជរដ្ឋាភិបាលថា បានធើ្វឲ្យបាត់បង់សិទ្ធិអធិបតេយ្យរបស់ខ្លួនក្នុងដំណើរការចរចាជាមួយភាគីថៃ ដើម្បីដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារនិងផ្ទៃដីបរិវេណជុំវិញប្រាសាទជាសម្បត្តិពិភពលោក។ សេចក្តីថ្លែងការណ៍របស់ក្រុមប្រឹក្សាឃ្លាំមើលកម្ពុជាបានអះអាងថា «រដ្ឋាភិបាលបានចាញ់កលថៃដោយបានកំណត់យកផ្ទៃដីបរិវេណជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ ទំហំត្រឹមតែ ៣០ម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះ»៕
កាលប្បវត្តិនៃជម្លោះព្រំដែនខ្មែរ-ថៃនៅក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារ (ភាគ៣)
នៅថ្ងៃច័ន្ទទី៣០ ខែមិថុនា កាសែតជាភាសាអង់គ្លេសរបស់ថៃឈ្មោះ The Nation បានសរសេរអត្ថបទរិះគន់លោក ស៊ុនធិ លីមថុងគុល មេដឹកនាំនៃសម្ព័ន្ធប្រជាជនដើម្បីប្រជាធិបតេយ្យថា បានយកលេសអំពីបញ្ហាប្រាសាទព្រះវិហារ ដើម្បីវាយប្រហាររដ្ឋាភិបាលលោក សាម៉ាក់ ស៊ុនថរៈវេដ។
ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ ៖
ចូលដល់ខែកក្កដា ឆ្នាំ ២០០៨ គឺនៅថ្ងៃទី១ ខែកក្កដា រដ្ឋាភិបាលថៃបានដកការគាំទ្ររបស់ខ្លួនក្នុងការគាំទ្រដើម្បីចុះប្រាសាទព្រះវិហារចូលទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ ប៉ុន្តែមន្រ្តីរដ្ឋាភិបាលខ្មែរបានថ្លែងថា គេនៅតែមានសង្ឃឹមអំពីជោគជ័យនៃការដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក នៅក្នុងកិច្ចប្រជុំរបស់អង្គការយូណេស្កូ ទោះបីជាមានការជំទាស់ពីប្រទេសថៃក៏ដោយ។
នៅថ្ងៃទី២ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ ខណៈដែលអង្គការយូណេស្កូចាប់ផ្ដើមកិច្ចប្រជុំប្រចាំឆ្នាំរបស់ខ្លួននៅក្នុងទីក្រុងកេបិកនៃប្រទេសកាណាដា កាសែតបាងកកប៉ុស្តិ៍បានចុះផ្សាយរបាយការណ៍មួយរបស់ទីភ្នាក់ងារសារព័ត៌មានអាល្លឺម៉ង់ (D P-A) ដែលបកស្រាយដោយខុសឆ្គងថា ប្រាសាទព្រះវិហារមួយដែលស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីថៃ។
តាមសេចក្ដីសម្រេចរបស់រដ្ឋាភិបាលថៃក្នុងការគាំទ្រសំណើរបស់ប្រទេសកម្ពុជាដើម្បីចុះប្រាសាទព្រះវិហារចូលទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកនោះ ឥស្សរជនប្រឆាំងនៃប្រទេសថៃ ដែលមាននិន្នាការប្រឆាំងចំពោះលោក ថាក់ស៊ីន ស៊ីណាវ៉ាត់ត្រា បានដាក់ពាក្យប្ដឹងចំពោះរដ្ឋមន្ត្រីការបរទេសថៃ លោក ណុបផៈឌន ផាតាម៉ា ទៅតុលាការ។
ជាចុងក្រោយ តុលាការធម្មនុញ្ញថៃបានធ្វើការកាត់ក្ដីកាលពីថ្ងៃទី ៧ ខែ កក្កដា ឆ្នាំ ២០០៨ ជាមួយនឹងការវិន្និច្ឆ័យដោយសំឡេង ៨ ទល់នឹង ១ ថា សេចក្ដីថ្លែងការណ៍រួមរបស់លោករដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសថៃ ជាមួយកម្ពុជាគ្មានធម្មនុញ្ញភាព។ ខណៈដែលអង្គការយូណេស្កូជួបប្រជុំនៅក្នុងទីក្រុងកេបិកនៃប្រទេសកាណាដា មានប្រជាជនថៃប្រហែល ២០នាក់ បានឈរតវ៉ានៅខាងក្រៅដោយមានកាន់ទង់ជាតិថៃ និងបដាដែលសរសេរថា "ណុបផៈឌន លោកឯងជាមនុស្សកុហក"។
នៅថ្ងៃទី ៦ ខែ កក្កដា នាយករដ្ឋមន្រ្តីថៃ បានថ្លែងប្រាប់ពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន ថា ការដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោកនោះ គឺជាសិទ្ធិសម្រេចរបស់គណៈកម្មាធិការបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ លោក សាម៉ាក់ ស៊ុនថរៈវេដ បានថ្លែងបន្ថែមថា ការដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារជាមរតកពិភពលោកនោះ ក៏មិនបានធ្វើឲ្យប្រទេសថៃបាត់បង់ទឹកដីដែរ។
រហូតដល់ថ្ងៃទី៧ ខែកក្កដា ក្នុងសម័យប្រជុំលើកទី៣២ នៅក្នុងទីក្រុងកេបិក ប្រទេសកាណាដា អង្គការយូណេស្កូ បានសម្រេចដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក ទោះបីជាមានការជំទាស់ពីប្រទេសថៃ ក៏ដោយ។
នៅថ្ងៃទី៨ កក្កដា ប្រជារាស្រ្តខ្មែររាប់ពាន់នាក់នៅទីក្រុងភ្នំពេញ បានហែក្បួនតាមដងវិថីនានា ដើម្បីជាកិច្ចអបអរសាទរដែលអង្គការយូណេស្កូបានដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ នៅល្ងាចថ្ងៃដដែលនោះដែរ សាលាក្រុងភ្នំពេញក៏បានរៀបចំការប្រគំតន្រ្តីកំសាន្តមួយនៅវត្តភ្នំ ដើម្បីអបអរសាទរដែលអង្គការយូណេស្កូបានដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ ទោះបីជាមានភ្លៀងធ្លាក់នៅថ្ងៃនោះ ប៉ុន្តែមានមនុស្សម្នាជាច្រើននៅតែចូលរួម ហើយការប្រគុំតន្ត្រីនោះក៏បានចាក់ផ្សាយបន្តផ្ទាល់ និងមានការចូលរួមពីតារាល្បី ទាំងសិល្បៈបុរាណ និងសម័យ និងមានការបាញ់កាំជ្រួចទៀតផង។
អតីតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ព្រះមហាវីរក្សត្រ នរោត្តម សីហនុ ដែលបង្ខំឲ្យប្រទេសថៃប្រគល់ប្រាសាទព្រះវិហារមកកម្ពុជាវិញ តាមរយៈការតវ៉ាផ្លូវតុលាការអន្តរជាតិ បានស្វាគមន៍ចំពោះដំណើរការដែលកម្ពុជាបានសម្រេចជោគជ័យក្នុងការដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារខ្មែរជាសម្បត្តិបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។
មន្ត្រីខុទ្ទកាល័យព្រះមហាក្សត្រ លោក អ៊ុំ ដារាវុធ បានមានប្រសាសន៍ថាព្រះរាជបន្ទូលរបស់ព្រះមហាវីរក្សត្រ គឺនៅក្រោយកិច្ចប្រឹងប្រែងខ្លះនៅក្នុងប្រទេសថៃ ដែលប៉ុនប៉ងមិនបានសម្រេចក្នុងកិច្ចព្យាយាមចង់រារាំងមិនឲ្យមានការដាក់ប្រាសាទចូលក្នុងបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។
លោក អ៊ុំ ដារាវុធ បានថ្លែងថា ព្រះមហាវីរក្សត្រតែងមានបន្ទូលថា ក្នុងព្រះរាជជីវិតព្រះអង្គព្រឹត្តិការណ៍ធំៗ៣ដែលព្រះអង្គតែងចាំមិនភ្លេច គឺមួយនៅឆ្នាំ១៩៤៧ ដែលប្រទេសថៃបានសងមកកម្ពុជាវិញនូវខេត្តមួយចំនួនដូចជា ខេត្តសៀមរាប បាត់ដំបង ឧត្តរមានជ័យ ពោធិ៍សាត់ និងព្រឹត្តិការណ៍ធំទី២ នៅឆ្នាំ១៩៥៣ ដែលខ្មែរបានទទួលឯករាជ្យពីប្រទេសបារាំង និងព្រឹត្តិការណ៍ធំទី៣ គឺថ្ងៃដែលខ្មែរឈ្នះក្តីជាមួយប្រទេសថៃ នៅឆ្នាំ១៩៦២ ដែលបង្ខំឲ្យប្រទេសថៃប្រគល់ប្រាសាទព្រះវិហារមកឲ្យកម្ពុជាវិញ តាមរយៈតុលាការអន្តរជាតិក្រុងឡាអេ ប្រទេសហុល្លង់។
នៅថ្ងៃទី៩ កក្កដា ព្រះមហាវីរក្សត្រ ព្រះបាទ នរោត្តម សីហនុ បានមានព្រះរាជឱង្ការ ដោយសុំឲ្យប្រជារាស្រ្តថៃនិងខ្មែររក្សាមិត្តភាពប្រទេសជិតខាង ដោយកុំយកបញ្ហាប្រាសាទព្រះវិហារធ្វើជាជម្លោះរវាងប្រជាជាតិទាំងពីរ។ ព្រះមហាវីរក្សត្របានមានព្រះរាជឱង្ការថា ជាការគួរឲ្យសោកស្តាយ ដែលប្រជារាស្ត្រថៃខ្លះដែលយកបញ្ហាប្រាសាទព្រះវិហារមកបង្ករឿងជាមួយនឹងប្រជារាស្ត្រខ្មែរ ហើយព្រះអង្គក៏សុំឲ្យប្រជារាស្រ្តថៃនិងប្រជារាស្រ្តខ្មែរ ខិតខំកសាងមិត្តភាពនិងសហប្រតិបត្តិការជាជាងការយកបញ្ហាប្រាសាទព្រះវិហារមកបង្កជាអរិភាពនឹងគ្នានោះ។
នៅថ្ងៃទី១០ កក្កដា លោក នុបផាឌន ផាតាម៉ា រដ្ឋមន្រ្តីនៃក្រសួងការបរទេសថៃ បានលាលែងពីតំណែងទាក់ទងនឹងការដែលអង្គការយូណេស្កូបានដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។ ការលាលែងរបស់លោក គឺបន្ទាប់ពីតុលាការធម្មនុញ្ញថៃ បានសម្រេចថាការចុះហត្ថលេខារបស់លោកក្នុងរឿងប្រាសាទព្រះវិហារនោះជាការរំលោភរដ្ឋធម្មនុញ្ញ។
នៅថ្ងៃទី១៣ កក្កដា ប្រធានផ្នែកទេសចរណ៍ថៃ បានឲ្យដឹងថា មានប្រជាពលរដ្ឋថៃប្រមាណ ១,០០០នាក់បានលុបចោលដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ខ្លួនមកកាន់តំបន់ប្រាសាទអង្គរវត្ត ក្នុងប្រទេសកម្ពុជា គឺចាប់តាំងពីមានជម្លោះជុំវិញបញ្ហាការដាក់បញ្ចូលប្រាសាទព្រះវិហារក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។
ប្រធានសមាគមលើកស្ទួយទេសចរណ៍ថៃ លោក សុងសាក់ ស្រីឃ្លឿប បានមានប្រសាសន៍ថាការលុបចោលដំណើរទស្សនកិច្ចដ៏ច្រើននេះ ភាគច្រើនគឺដោយសារមានការភ័យខ្លាចបញ្ហាសន្តិសុខ៕
កាលប្បវត្តិនៃជម្លោះព្រំដែនខ្មែរ-ថៃនៅក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារ (ភាគ៤)
ប្រាសាទព្រះវិហារខ្មែរត្រូវបានអង្គការយូណេស្កូសម្រេចដាក់បញ្ចូលជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក នៅថ្ងៃទី ៧ កក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ ហើយប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរជាច្រើននាក់បានចូលរួមក្នុងវេទិកាប្រគំតន្រ្តីមួយដើម្បីអបអរសាទរនៃជោគជ័យនេះ។ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ ៖
នៅថ្ងៃទី១៤ ខែកក្កដា ប្រជារាស្រ្តរាប់ម៉ឺននាក់បានចូលរួមក្នុងវេទិកាប្រគំតន្ត្រីមួយនាពហុកីឡាដ្ឋានជាតិអូឡាំពិក ដើម្បីអបអរសាទរការវិលត្រឡប់របស់គណៈប្រតិភូខ្មែរពីទីក្រុងកេបិច ប្រទេសកាណាដា ដែលនៅទីនោះបានសម្រេចជោគជ័យក្នុងការដាក់ប្រាសាទព្រះវិហារជាបេតិកភណ្ឌពិភពលោក។
នៅថ្ងៃអង្គារ ទី១៥ កក្កដា ជម្លោះតានតឹងស្តីពីការរំលោភព្រំដែនបានកើតឡើង បន្ទាប់ពីអាជ្ញាធរខ្មែរបានចាប់ខ្លួនជនជាតិថៃ ៣នាក់ ដែលបានឆ្លងព្រំដែនខុសច្បាប់ក្នុងបំណងដោតទង់ជាតិលើប្រាសាទព្រះវិហារ ហើយបន្ទាប់មកមានកងទ័ពថៃជាច្រើននាក់ក៏បានចូលមកតាមក្រោយដែរ។ មានកងទ័ពថៃម្នាក់បានជាន់មីនដាច់ជើងក្នុងការឆ្លងចូលដីខ្មែរនេះ។ បន្ទាប់ពីឆ្លងព្រំដែន កងទ័ពថៃបានរក្សាកម្លាំងនៅទីនោះ ជាពិសេសនៅតំបន់ជុំវិញវត្តកែវសិក្ខាគិរីស្វារៈ ឬហៅថាវត្តប្រាសាទព្រះវិហារ។
មេទ័ពថៃនិងនាយករដ្ឋមន្រ្តីថៃ បានប្រកាសថាដីតំបន់នោះគឺជាទឹកដីក្នុងជម្លោះ ដែលជារបស់ថៃ ប៉ុន្តែក៏បានទប់ទល់ដល់ពួកបាតុករមិនឲ្យចូលមកតំបន់នោះដែរ។ អាជ្ញាធរខ្មែរខេត្តព្រះវិហារបានឲ្យដឹងថា កងទាហានឈុតខ្មៅថៃប្រមាណ៥០នាក់ប្រដាប់ដោយអាវុធបានលើកគ្នាចូលមកក្នុងព្រំដែនខ្មែរនៃតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ។ កម្លាំងទ័ពនេះក្រោយមកភ្លាមៗបានកើនដល់១០០នាក់។
មន្ត្រីសំខាន់របស់កងរាជអាវុធហត្ថប្រចាំស្រុកជាំក្សាន្តមួយរូបដែលសុំមិនបញ្ចេញឈ្មោះបានមានប្រសាសន៍ថា កងទាហានឈុតខ្មៅថៃប្រដាប់ដោយអាវុធគ្រប់ដៃបានលើកគ្នាចូលមកដល់ទីវត្តខ្មែរមួយនៅខាងលិចប្រាសាទព្រះវិហារ ហើយកងកម្លាំងថៃជាច្រើនបានកាន់កាប់នៅលើតំបន់ជណ្តើរបូរាណនៃទឹកដីខ្មែរ ដោយបិទច្រកមិនឲ្យប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរចេញចូលទៀតផង ៖ «ទាហានឈុតខ្មៅវាប្រដាប់ដោយអាវុធកំប៉្លេតែម្ដង នៅវត្តលើប្រាសាទហ្នឹង»។
ប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅលើប្រាសាទព្រះវិហារបានផ្តល់ព័ត៌មានដល់វិទ្យុអាស៊ីសេរី នៅវេលាម៉ោងប្រមាណ១២និង១៥នាទីថា កងទាហានឈុតខ្មៅថៃកំពុងសំរុកចូលមកច្រកខាងលិចនៃប្រាសាទ កាលពីវេលាម៉ោងប្រមាណ១២ថ្ងៃត្រង់ ហើយបានចូលដល់វត្តរបស់ខ្មែរ។
ប្រជាពលរដ្ឋម្នាក់បានបញ្ជាក់ថា ៖ «គេចូលមកខាងទឹកដីយើងតែម្ដង ជណ្ដើរបូរាណ កន្លែងវត្ត ទាហានខ្មៅប្រហែល៥០-៦០នាក់ សុទ្ធតែកាំភ្លើង... ថ្ងៃហ្នឹងខ្លាំងណាស់។ ឥឡូវនាំគ្នាភ័យ ឥឡូវខ្ញុំឡើងទៅប្រាសាទទី១ ទី២»។
រហូតដល់ថ្ងៃទី១៦ ខែកក្កដា ថៃបានបង្កើនកម្លាំងទ័ពថែមទៀតនៅតំបន់ក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារ។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន នៅព្រឹកថ្ងៃពុធ ទី១៦ កក្កដានោះ បានបើកកិច្ចប្រជុំជាបន្ទាន់មួយជាមួយមន្ត្រីជាន់ខ្ពស់នៃរាជរដ្ឋាភិបាលខ្មែរ ដើម្បីរកវិធានការដោះស្រាយសភាពការណ៍បន្ទាប់ពីទាហានឈុតខ្មៅថៃបានបង្កើនកម្លាំងជិត២០០នាក់ចូលកាន់កាប់វត្តខ្មែរមួយដែលស្ថិតនៅក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារ។
អ្នកនាំពាក្យរាជរដ្ឋាភិបាលខ្មែរ គឺលោក ខៀវ កាញារីទ្ធ បានថ្លែងប្រាប់ក្រុមអ្នកកាសែតដោយដកស្រង់ប្រសាសន៍របស់លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ដែលអំពាវនាវឲ្យមានការអត់ធ្មត់ និងបន្តដោះស្រាយបញ្ហាដោយសន្តិវិធី ៖ «យើងដាច់ខាតមិនប្រើកម្លាំងយោធាទេ លើកលែងតែយើងត្រូវគេវាយប្រហារតែម្ដង។ ប៉ុន្តែយើងឃើញថាប្រសិនបើការវាយប្រហារ យើងឃើញថាចំណុចគឺថៃគឺជាអ្នកនឹងទទួលការថ្កោលទោសខ្លាំងណាស់ ពីព្រោះដោយសារថាការងារយើងជាសមាជិកអាស៊ាន យើងមានគោលការណ៍គឺមិនប្រើប្រាស់កម្លាំងយោធាដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហាទេ»។
លោក ខៀវ កាញារីទ្ធ ក៏បានមានប្រសាសន៍បញ្ជាក់ដែរថា ភាគីកម្ពុជាក៏បានបញ្ជូនកម្លាំងកងទ័ពទៅទីនោះផងដែរ ៖ «ប៉ុន្តែយើងបានបន្ថែមកម្លាំងរបស់យើងឡើងដល់៣០០ជាងហើយ ជិត៤០០កម្លាំងរបស់យើង ៣៨០នាក់ហើយ»។
ជាមួយគ្នានេះ លោក ខៀវ កាញារីទ្ធ ក៏បានថ្លែងឲ្យដឹងដែរថា ខុទ្ទកាល័យនាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃក៏បានទូរស័ព្ទមកភាគីកម្ពុជាដើម្បីស្នើឲ្យមានការចរចាអំពីរឿងនេះទ្វេភាគីផងដែរ ។
នៅថ្ងៃ១៧ កក្កដា ថៃ បានបង្កើនកម្លាំងទ័ពរហូតដល់ជាង១,០០០នាក់ ដែលក្នុងនោះមានប្រមាណជាង៤០០នាក់ស្ថិតនៅក្នុងតំបន់វត្តកែវសិក្ខាគិរីស្វារៈជារបស់កម្ពុជា ប៉ុន្តែកងទ័ពថៃបាននិយាយថាតំបន់នោះមិនមែនរបស់កម្ពុជាឡើយ។
យោងតាមប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរដែលរស់នៅក្នុងភូមិក្បែរវត្តកែវសិក្ខាគិរីស្វារៈ ហៅវត្តប្រាសាទព្រះវិហារ ព្រះសង្ឃខ្មែរបីអង្គនៅវត្តនោះដែលថៃកំពុងកាន់កាប់ដោយទាហានថៃ បានភៀសចេញពីវត្ត នៅសល់តែព្រះសង្ឃមួយអង្គប៉ុណ្ណោះដែលគង់នៅ។ ក៏ប៉ុន្តែមានព្រះសង្ឃថៃបីអង្គនិងអាចារ្យម្នាក់បានចូលមកនៅកាន់វត្តនោះ។
នៅថ្ងៃដដែលនោះដែរលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តី ហ៊ុន សែន បានសរសេរលិខិតមួយទៅលោកនាយករដ្ឋមន្រ្តីថៃ សាម៉ាក់ ស៊ុនថរៈវេដ ដោយអំពាវនាវឲ្យមានការដកកងទ័ពជាបន្ទាន់ចេញពីតំបន់នោះ។
នៅថ្ងៃ១៨ កក្កដា នាយករដ្ឋមន្រ្តីថៃ លោក សាម៉ាក់ ស៊ុនថរៈវេដ បានឆ្លើយតបលិខិតមកលោក ហ៊ុន សែន ដោយនិយាយថា កងទ័ពថៃដែលដាក់រាយនៅតំបន់ក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារនោះ គឺជាអធិបតេយ្យរបស់ថៃទេ។ នៅក្នុងលិខិតនោះ លោក សាម៉ាក់ បានបញ្ជាក់ទៀតថា កងទ័ពកម្ពុជា និងប្រជារាស្រ្តខ្មែរទេដែលមានការសាងសង់សំណង់លើទឹកដីដែលមានទំនាស់ ដែលមានផ្ទៃក្រឡាប្រមាណ ៤,៦គីឡូម៉ែត្រក្រឡា ដែលជាការរំលោភដល់បូរណភាព និងអធិបតេយ្យរបស់ថៃ ប៉ុន្តែរដ្ឋាភិបាលរបស់លោកនៅតែស្វែររកដំណោះស្រាយបញ្ហាដោយត្រឹមត្រូវនិងសន្តិវិធី។
នៅថ្ងៃដដែលនោះដែរ មន្ត្រីការពារនៅតំបន់ព្រំដែនខ្មែរដទៃទៀតបានឲ្យដឹងថា ទាហានឈុតខ្មៅថៃបានធ្វើសកម្មភាពជីករណ្តៅធ្វើប៉មការពារលើទឹកដីរបស់ខ្លួន ចំណែកឯពលរដ្ឋខ្មែរនៅតាមព្រំដែនមានការបារម្ភពីស្ថានភាពអសន្តិសុខ។
លោក ឈូក អាង ប្រធានវរការពារព្រំដែនលេខ៩១១ នៅច្រកទ្វារអន្តរជាតិប៉ោយប៉ែត បានថ្លែងថា កងទាហានឈុតខ្មៅថៃបានផ្តើមសកម្មភាពជីករណ្តៅចំនួន៥ ទំហំមួយម៉ែត្រកន្លះបួនជ្រុង ៖ «អ៊ីចឹងវាមាន៥រណ្តៅពីខាងជើងស្ពានមក ជាង៥០០ម៉ែត្រគឺមានរណ្តៅ៥ ។ ចន្លោះពីរណ្តៅមួយទៅរណ្តៅមួយ ១០០ម៉ែត្រ» ។
រីឯប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរនៅភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេសកម្ពុជាមានការព្រួយបារម្ភចំពោះសកម្មភាពទាហានឈុតខ្មៅថៃ ហាក់បីដូចជាត្រៀមលក្ខណៈចំពោះស្ថានការណ៍អ្វីមួយដែលអាចនឹងកើតមានឡើងនៅតាមព្រំដែន។
ប្រជាពលរដ្ឋម្នាក់បានឲ្យដឹងថា ៖ «ពីម្សិលម៉្ងៃវាមានឈុតខ្មៅ ហើយនិងឈុតប៉ារ៉ាហើយនិងកម្មករឈរជីកអ៊ីចឹងទៅណា៎ ។ យើងចេះតែភ័យខ្លាចមួយៗចេះតែមានអារម្មណ៍តក់ស្លុត»។
នៅពេលជាមួយគ្នានោះបាតុករថៃដែលបានលើកគ្នាមកតវ៉ារឿងករណីប្រាសាទព្រះវិហារបានដកថយ ប៉ុន្តែទាហានឈុតខ្មៅថៃមិនបានដកថយទេ។ ការកាន់កាប់របស់ទាហានឈុតខ្មៅថៃនៅក្នុងវត្តកែវសិក្ខាគិរីស្វារៈ ឬវត្តប្រាសាទព្រះវិហារមានចំនួន៤ថ្ងៃហើយ៕
កាលប្បវត្តិនៃជម្លោះព្រំដែនខ្មែរ-ថៃនៅក្បែរប្រាសាទព្រះវិហារ (ភាគ៥)
នៅថ្ងៃ១៩ កក្កដា មន្ត្រីរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានដឹកនាំក្រុមអ្នកកាសែតជាច្រើននាក់ទៅកាន់ប្រាសាទព្រះវិហារ និងបានធ្វើសន្និសីទកាសែតមួយនៅទីនោះ។
សមាជិកសភាតំណាងរាស្រ្តគណបក្សសមរង្ស៊ីនៃប្រទេសកម្ពុជា បានទាមទារឲ្យរដ្ឋាភិបាលខ្មែរដាក់ពាក្យបណ្ដឹងជាបន្ទាន់ទៅក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ (អ.ស.ប.) ដើម្បីធានានូវបូរណភាពទឹកដីខ្មែរ ។
ការទាមទារនេះធ្វើឡើងនៅក្រោយពីមានការអះអាងរបស់នាយករដ្ឋមន្ត្រីថៃ លោក សាម៉ាក់ ស៊ុនថរៈវេដ ថា ទឹកដីត្រង់តំបន់វត្តកែវសិក្ខាគិរីស្វរៈ ឬវត្តប្រាសាទព្រះវិហារ គឺជាទឹកដីថៃ មិនមែនជាទឹកដីកម្ពុជានោះឡើយ ។
នៅថ្ងៃ១៩ កក្កដា នោះដែរទាំងប្រទេសកម្ពុជានិងថៃ បានបង្កើនកម្លាំងទ័ពនិងមានការប្រឈមមុខដោយអាវុធធុនធ្ងន់ផងនៅតំបន់មានជម្លោះនោះ ទោះបីមានការប្រកាសពីដំណើរការចរចារវាងរដ្ឋមន្រ្តីការពារប្រទេសខ្មែរ គឺលោក ទៀ បាញ់ និងអគ្គមេបញ្ជាការកងទ័ពថៃ នៅថ្ងៃទី ២១ ខែកក្កដា ២០០៨ នោះក៏ដោយ។
នៅថ្ងៃដដែលនោះដែរមានព័ត៌មានស្តីពីប្រទេសកម្ពុជាបានដាក់សំណើទៅក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ ដើម្បីកោះប្រជុំអំពីបញ្ហាជម្លោះព្រំដែននេះ។
អតីតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរដែលឈ្នះក្តីលើប្រទេសថៃ និងបានបង្ខំឲ្យរដ្ឋាភិបាលក្រុងបាងកក ប្រគល់ប្រាសាទព្រះវិហារមកខ្មែរវិញកាលពីឆ្នាំ១៩៦២ បានមានបន្ទូលប្រាប់មន្ត្រីខុទ្ទកាល័យព្រះបរមរាជវាំងថា ប្រាសាទព្រះវិហារគឺជាប្រាសាទខ្មែរដែលប្រទេសថៃតែងតែប្រាថ្នាចង់បាន។
មន្ត្រីខុទ្ទកាល័យព្រះបរមរាជវាំង លោក អ៊ុំ តារាវុធ បានមានប្រសាសន៍រំឭកបន្ទូលអតីតព្រះមហាក្សត្រយ៉ាងនេះថា ៖ «[ព្រះមហាវីរក្សត្រ]លោកមានព្រះរាជតម្រិះមួយ គឺលោកថា រឿងនេះមិនអាចចប់អ៊ីចឹងទេ វាត្រូវតែមានការបន្ត ព្រោះភាគីថៃតែងតែលួចគយគន់មកលើប្រទេសកម្ពុជាយើង កុំថាឡើយត្រឹមប្រាង្គប្រាសាទព្រះវិហារ សូម្បីតែខេត្តដែលព្រះមហាវីរក្សត្រលោកទាមទារបានក្នុងឆ្នាំ១៩៤៧ ក៏ព្រះរាជាណាចក្រថៃ…»។
ចូលដល់ថ្ងៃទី២០ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ មន្ត្រីអ្នកនាំពាក្យរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា លោក ខៀវ កាញារីទ្ធ បានប្រាប់វិទ្យុអាស៊ីសេរីថា រដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា មិនបានសុំអន្តរាគមន៍ពីអង្គការសហប្រជាជាតិ (អ.ស.ប.) ឬភាគីទី៣ណាក្នុងករណីទាហានថៃ កំពុងតែឈរជើងនៅក្នុងដែនដីរបស់កម្ពុជានោះទេ។
លោក ខៀវ កាញារីទ្ធ មានប្រសាសន៍ដូច្នេះ ៖ «មិនដូចអ្វីដែលកាសែតនៅខាងក្រៅ ដែលបាននិយាយថា កម្ពុជាសុំអន្តរាគមន៍ពីអង្គការសហប្រជាជាតិ។ ព្រោះកន្លងមកនេះ យើងគ្រាន់តែឲ្យស្ថានបេសកកម្មអចិន្ត្រៃយ៍របស់កម្ពុជាប្រចាំនៅអង្គការសហប្រជាជាតិ ធ្វើលិខិតដើម្បីជម្រាបជូនអំពីសភាពការណ៍នេះទៅប្រធានមហាសន្និបាតនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ប្រធានក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ដើម្បីជម្រាបជូនអំពីសភាពការណ៍និងមូលហេតុនៃទំនាស់រវាងកម្ពុជានិងថៃ លើបញ្ហាតំបន់ជិតព្រំដែនព្រះវិហារនេះ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែជូនដំណឹង និងសុំឲ្យផ្ញើលិខិតនេះ ចែកលិខិតផ្លូវការជូនសមាជិកតែប៉ុណ្ណឹងទេ គឺមិនបានសុំអន្តរាគមន៍ពីអង្គការសហប្រជាជាតិទេ»។
នៅថ្ងៃទី២១ ខែកក្កដា រដ្ឋមន្រ្តីការពារប្រទេសខ្មែរលោក ទៀ បាញ់ និងអគ្គមេបញ្ជាការកងទ័ពថៃ លោក ប៊ុនស្រាង នីបប្រាឌីត បានបើកកិច្ចចរចាគ្នានៅស្រុកអារញ្ញ ខេត្តស្រះកែវ ប្រទេសថៃ ដែលពុំបានទទួលលទ្ធផលអ្វីឡើយ ក្រៅពីការឯកភាពមិនវាយប្រយុទ្ធគ្នាប៉ុណ្ណោះ។
នៅថ្ងៃដដែលនេះដែរ ប្រធានសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ហៅកាត់ថា អាស៊ាន បានអំពាវនាវឲ្យភាគីខ្មែរនិងថៃ មានការអត់ធ្មត់ឲ្យបានអតិបរមាចំពោះបញ្ហាប្រឈមមុខដាក់គ្នាផ្នែកយោធានៅតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ។
ប្រធានសមាគមអាស៊ាន លោក George Yeo ដែលជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេសសិង្ហបុរី បានសម្ដែងសេចក្ដីបារម្ភចំពោះការប្រឈមមុខផ្នែកយោធានោះ ហើយក៏បានអំពាវនាវឲ្យភាគីទាំងសងខាងដោះស្រាយបញ្ហាដោយមិត្តភាពក្នុងស្មារតីសាមគ្គីភាពអាស៊ាន និងភាពជាអ្នកជិតខាងល្អនឹងគ្នា។
នៅថ្ងៃទី២២ កក្កដា ប្រទេសថៃ បានបដិសេធការចូលរួមជួយដោះស្រាយជម្លោះពីបណ្តាប្រទេសក្នុងសមាគមប្រជាជាតិអាស៊ីអាគ្នេយ៍ (ASEAN) ដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះព្រំដែននោះ។
ការប្រកាសរបស់ប្រទេសថៃនោះ គឺស្របពេលដែលមានការបើកកិច្ចប្រជុំរដ្ឋមន្រ្តីការបរទេសអាស៊ាននៅប្រទេសសិង្ហបុរី។
អគ្គលេខាធិការអង្គការសហប្រជាជាតិ (អ.ស.ប.) លោក បាន គីមូន បានអំពាវនាវដល់កម្ពុជានិងថៃ ឲ្យរក្សាភាពអត់ធ្មត់ និងសង្ឃឹមថា ការដោះស្រាយបញ្ហានៅតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ នឹងធ្វើតាមការចរចាដោយសន្តិវិធី និងការទូត និងការបញ្ចៀសរាល់អំពើហិង្សា។
នៅថ្ងៃដដែលនោះ ស្ថានភាពប្រឈមមុខគ្នាដោយកម្លាំងយោធារវាងកម្ពុជានិងថៃ នៅតែមានសភាពគួរឲ្យកត់សម្គាល់ជាដដែល ក្រោយការចរចារវាងគណៈកម្មាធិការព្រំដែនទូទៅកម្ពុជា-ថៃ មិនបានសម្រេច។
ឧបនាយករដ្ឋមន្ត្រីនិងជារដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិប្រទេសកម្ពុជា លោក ទៀ បាញ់ បានមានប្រសាសន៍ថា ការចរចាបានជាប់គាំងនៅត្រង់ចំណុចមួយ ដែលថៃស្នើឲ្យសើរើខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនខ្មែរ-ថៃសាឡើងវិញ ប៉ុន្តែការសើរើនោះ មិនបានផ្អែកតាមសន្ធិសញ្ញាព្រំដែនខ្មែរសៀម ឆ្នាំ១៩០៤ និងឆ្នាំ១៩០៧ ដែលអន្តរជាតិបានទទួលស្គាល់នោះឡើយ។
យោងតាមឯកសាររបស់ថៃ ការស្នើឲ្យសើរើព្រំដែនខ្មែរថៃ ប្រវែង៨០៥គីឡូម៉ែត្រតាមតែការចង់បានរបស់ថៃនោះនឹងអាចធ្វើឲ្យកម្ពុជា បាត់បង់ប្រាសាទព្រះវិហារដែលបានទាមទារពីថៃមកវិញតាមរយៈក្តីតុលាការអន្តរជាតិក្រុងឡាអេ នាឆ្នាំ១៩៦២។
លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានចោទប្រកាន់ប្រទេសថៃថា បានបំពានដោយខុសច្បាប់ ក្នុងការបញ្ជូនទ័ពមកកាន់ទឹកដីដែលមានជម្លោះនៅក្នុងតំបន់ប្រាសាទព្រះវិហារ។ នៅក្នុងលិខិតមួយច្បាប់ដែលបានផ្ញើទៅឲ្យអង្គការយូណេស្កូ លោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន បានឲ្យដឹងថា ការបញ្ជូនទ័ពនោះ គឺជាការគំរាមកំហែងចំពោះសន្តិភាពក្នុងតំបន់ ។ ស្របពេលជាមួយគ្នានេះដែរ រដ្ឋាភិបាលបានជូនដំណឹងដល់ប្រជាជនខ្មែរទូទាំងប្រទេសឲ្យដឹងថា ប្រទេសថៃកំពុងតែធ្វើការឈ្លានពានលើអធិបតេយ្យជាតិខ្មែរហើយ៕
នៅថ្ងៃនេះ គឺជាខួបលើកទី៥៥ឆ្នាំ (១៥ មិថុនា ១៩៦២-១៥ មិថុនា ២០១៧) ដែលតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិទីក្រុងឡាអេ បានចេញសាលដីកា ដោយចែងថា ប្រាសាទព្រះវិហារគឺស្ថិតក្នុងដែនដីនៃអធិបតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា។
- ឆ្នាំ ១៩៥៤ កងទ័ពថៃ បានចូលកាន់កាប់ប្រាសាទព្រះវិហារ គឺ ១ឆ្នាំក្រោយពេលកម្ពុជា ទទួលបានឯករាជ្យពីបារាំង។
- ថ្ងៃទី៦ តុលា ឆ្នាំ១៩៥៩ កម្ពុជា ដាក់ពាក្យបណ្តឹងជាផ្លូវការទៅតុលាការអន្តរជាតិក្រុងឡាអេ។
- ថ្ងៃទី២៦ ឧសភា ឆ្នាំ១៩៦១ តុលាការក្រុងឡាអេ បានចេញសេចក្តីសម្រេចច្រានចោលបណ្តឹងជំទាស់របស់ថៃ ហើយប្រកាសថា តុលាការមានសមត្ថកិច្ចពេញលេញក្នុងការជំនុំជម្រះលើបណ្តឹងរបស់កម្ពុជា។
- ឆ្នាំ ១៩៦២ សម្តេច ព្រះនរោត្តម សីហនុ បានដឹកនាំមន្រ្តី ទៅកាន់ប្រាសាទព្រះវិហារ ក្រោយការប្រកាសសាលដីការបស់តុលាការក្រុងឡាអេ។
- ឆ្នាំ ១៩៩២ ប្រាសាទព្រះវិហារ ត្រូវបានបើកសម្រាប់អ្នកទេសចរ ប៉ុន្តែត្រូវបានបិទវិញ ដោយត្រូវខ្មែរក្រហមដណ្តើមកាន់កាប់ ពីរដ្ឋាភិបាល។
- ឆ្នាំ១៩៩៨ ប្រាសាទព្រះវិហារ ត្រូវបានបើកម្តងទៀត បន្ទាប់ពីរដ្ឋាភិបាល បានគ្រប់គ្រងប្រាសាទនេះវិញ។
- ថ្ងៃទី២២មិថុនា ២០០៨ កម្ពុជាបានបិទច្រកប្រាសាទព្រះវិហារនៅពេលដែលមានការតវ៉ាប្រឆាំង ក្នុងប្រទេសថៃនៅមាត់ច្រកព្រំដែននោះ។
- ថ្ងៃទី ៧កក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ ប្រាសាទព្រះវិហារ ត្រូវបានដាក់បញ្ចូលក្នុងបញ្ជីសម្បត្តិបេតិកភ័ណ្ឌពិភពលោក របស់អង្គការយូណេស្កូ។
- ១សប្តាហ៍ក្រោយមក គឺនៅថ្ងៃទី១៥កក្កដា ឆ្នាំ២០០៨ កងទ័ពថៃ បានចូលមកឈ្លានពានប្រាសាទព្រះវិហារសារជាថ្មី ដែលបណ្តាលឱ្យមានការផ្ទុះអាវុធរវាងកងទ័ពទាំង២ ជាបន្តបន្ទាប់។
- ចុងឆ្នាំ ២០១២ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា បានដាក់ពាក្យស្នើសុំឱ្យតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិក្រុងឡាអេ បកស្រាយសាលដីកាឆ្នាំ១៩៦២ឡើងវិញ។
- ថ្ងៃទី១១ វិច្ឆិកា ២០១៣ តុលាការនោះ បានបើកសវនាការជាសាធារណៈ ដោយប្រកាសសេចក្តីសម្រេចឱ្យកម្ពុជាឈ្នះក្តី និងបានបង្គាប់ឱ្យភាគីថៃដកទ័ពចេញពីព្រំដែនជម្លោះ នៅត្រង់តំបន់ជុំវិញប្រាសាទព្រះវិហារ៕
កាលបរិច្ឆេទសំខាន់ៗ
- ថ្ងៃទី១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦២៖ ប្រាសាទព្រះវិហារត្រូវបានសាលក្រមតុលាការអន្តរជាតិនៃទីក្រុងឡាអេ បានសម្រេចឱ្យភាគីកម្ពុជាឈ្នះក្តីលើប្រាសាទព្រះវិហារ លើភាគីថៃ។
- ថ្ងៃទី០៧ខែកក្កដាឆ្នាំ២០០៨៖ អង្គការយូនីស្កូបានសម្រេចដាកើប្រាសាទព្រះវិហាររបស់កម្ពុជាចូលទៅក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោកក្នុងសម័យប្រជុំលើកទី៣២ នាទីក្រុងកេប៊ិច ប្រទេសកាណាដា ក្រោមសេចក្តិសម្រេច 32 COM 8B. 102 ។
- ថ្ងៃទី១០ខែតុលាឆ្នាំ២០០១៖ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាមានស្នើសុំប្រាសាទព្រះវិហារចុះក្នុងបញ្ជីរបស់អង្គការយូនីស្កូ។
- ថ្ងៃទី៣០ខែមិថុនាឆ្នាំ២០០៦៖ បញ្ជូនសំណុំឯកសារសម្រេចទៅមជ្ឍមណ្ឌលបេតិកភណ្ឌពិភពលោកយូនីស្កូប៉ារីស។
- ថ្ងៃទី២៣-២៩ខែតុលាឆ្នាំ២០០៦៖ បេសកម្មបច្ចេកទេសរបស់តំណាងក្រុមព្រឹក្សាអន្តរជាតិវាយតម្លៃប្រាង្គប្រាសាទ និងរមណីយដ្ឋាន ICOMOS នៅតំបនើប្រាសាទព្រះវិហារ។
- ថ្ងៃទី២១ខែមករាឆ្នាំ២០០៧៖ យល់ព្រមលើសំណើចុះបញ្ជីដោយ ICOMOS។
- ថ្ងៃទី២៣ខែមិថុនា-ថ្ងៃទី២ខែកក្កដាឆ្នាំ២០០៧៖ កិច្ចប្រជុំលើកទី៣១ របសើគណៈកម្មាធិការបេតិកភណ្ឌពិភពលោកនៅហ្គ្រីសឆឺច(Christchuech) ប្រទេសណូវែលហ្សេឡង់។
- ថ្ងៃទី១១ខែសីហាឆ្នាំ២០១០៖ កម្ពុជាបានផ្ញើលិខិតទៅអង្គការសហប្រជាជាតិនាក្រុងញ៉ូវយ៉ក ដើម្បីសូមអន្តរាគមន៍អង្គការសហប្រជាជាតិឱ្យមានយន្តកម្មអន្តរជាតិ ដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះព្រំដែនខ្មែរ-ថៃមុំជាប់ប្រាសាទព្រះវិហារ។ ថៃបានបង្កើតផែនទីជាឯកតោភាគីមានទំហំ ៤,៦គីឡូម៉ែត្រការ៉េ ជាប់នឹងប្រាសាទព្រះវិហារថាជារបស់ខ្លួន ផែនទីនេះខុសបញ្ច្រាស់ទាំងស្រុងពីសាលក្រមតុលាការអន្តរជា ដែលមានន័យថា ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតលើទឹកដីខ្មែរ និងដែនអធិតេយ្យភាពរបស់កម្ពុជា។
- In January 2008, the Thai Defense Ministry from the 56th Cabinet of Thailand protested Cambodia's attempt to register the temple as a UNESCO World Heritage Site without agreement from Thailand.[19]
- In March 2008, Cambodia informed Thailand of their plan to register Preah Vihear Temple as a World Heritage Site.
- In April 2008, Thailand (the 57th cabinet) and Cambodia planned a talk on the issue before the registration. Thailand insisted that it would support the registration of the temple, but that the process "must not affect the disputed borderline".[20]
- On 18 June 2008, Thailand and Cambodia issued a joint communique regarding the temple registration.[21]
- On 22 June 2008, Cambodia closed the border crossing to Preah Vihear in response to Thai protests held at the border crossing. The protests were championed by an anti-Thaksin opposition figure, Sonthi Limthongkul, who claimed the government of Thai Prime Minister Samak Sudaravej had gained business concessions in Cambodia in return for ceding Thai territory to Cambodia when negotiating over the Preah Vihear site map that would be presented to UNESCO in Quebec, Canada.[18][22]
- On 20 June 2008 the Nation newspaper in Bangkok published an editorial online highly critical of the People's Alliance for Democracy for its use of Preah Vihear temple in its campaign against the People Power Party government of Prime Minister Samak Sudaravej.[23]
- On 2 July 2008, as UNESCO began its annual meeting in Quebec, Canada, the Bangkok Post online published a Deutsche Presse-Agentur (German Press Agency) report that erroneously stated that Preah Vihear partially sits on Thai territory.[24] Following the Thai government's decision to support Cambodia's bid for World Heritage listing, anti-Thaksin Shinawatra opposition figures mounted a legal challenge against Thai Foreign Minister Noppadon Pattama.
- The Thai Constitutional Court finally upheld the suit on 7 July 2008 in an eight to one judgment that the foreign minister's joint communique with Cambodia was "unconstitutional".[25][26] Whilst UNESCO met in Quebec, Canada, there were about 20 Thai people standing and protesting outside holding sign "Noppadon, you are a LIAR" and Thai flags.
- On 8 July 2008, thousands of Phnom Penh residents marched through the streets in celebration of the inscription of Preah Vihear temple by UNESCO. On the same day, the Municipality of Phnom Penh held an evening outdoor concert at Wat Phnom to celebrate the inscription of Preah Vihear temple by UNESCO earlier in the day. The concert was nationally broadcast on CTN, emceed by Cambodia's biggest television star and featured traditional Khmer performances as well as a fireworks display. Despite persistent rain, thousands of Cambodians attended.[18]
- On 10 July 2008, Thai Foreign Minister Nappadon Pattama resigned over the listing of Preah Vihear by UNESCO. His resignation followed the eight to one judgment by the Thai Constitutional Court that he had violated Article 190 of Thailand's 2007 Constitution, which calls for a public debate and cabinet-level approval before such authorization can take place.[18][27]
- On 14 July 2008, 8,000 Cambodians filled Phnom Penh's Olympic Stadium Indoor Arena for a concert hosted by Deputy Prime Minister Sok An and simulcast on Bayon Television. Sok An had just returned from UNESCO's annual conference in Quebec, Canada, where Preah Vihear was inscribed as a World Heritage site.[28]
- On 15 July 2008, cross-border tensions flared after Cambodian authorities arrested three Thai nationals who had attempted to plant the Thai flag near the temple. Cambodia claimed that several dozen Thai soldiers subsequently crossed the border. One Thai soldier lost his leg to a Cambodian landmine detonation.[29][30][31]
- Thailand maintains its troops are deployed to protect its sovereignty and ensure that any protests by Thais near the temple remain orderly, although a senior Thai military official acknowledged that his troops were on "disputed" ground.
- On 16 July 2008, Thailand increased the number of troops stationed in the border region[32] adjacent to Preah Vihear temple.
- On 17 July 2008, the total number of troops at the temple increased to over 1,000, with some of the 400 Thai troops in the area occupying a Buddhist pagoda near the temple and claimed by Cambodia. Thai forces denied they were inside Cambodian territory.[30][33][34]
- In a letter to the Thai Prime Minister, Cambodian Prime Minister Hun Sen called for the immediate withdrawal of Thai troops and protesters from the area.[35]
- On 18 July 2008, the Thai government handed Cambodia a letter from Prime Minister Samak Sundaravej insisting Thai troops are deployed on Thai soil. In a letter to Hun Sen, the Thai PM said Cambodian troops and buildings on the disputed 4.6 km2 (1.8 sq mi) area were a "violation of Thailand's sovereignty and territorial integrity", but that his government was "resolved to seek a just and peaceful solution to the situation."[36][37]
- On 19 July 2008, the Thai and Cambodian governments sent more troops and heavy guns to the disputed border[38] ahead of high-level talks scheduled for 21 July 2008 between the Cambodian defence minister and Thailand's supreme military commander.[39]
- On 21 July 2008, Cambodian Defence Minister Tea Ban and Thai Army commander Boonsrang Niempradit held talks in Thailand. The talks achieved no outcome.[40]
- On 22 July 2008, Thailand rejected the assistance of ASEAN in resolving the border dispute. Thailand's statement came as ASEAN foreign ministers began a meeting in Singapore. The BBC reported that Cambodia had requested UN assistance in resolving the border dispute. The previous week the Cambodian government denied it had made such a call after similar news stories were published.[41]
- On 23 July 2008, a spokesman for Cambodia's prime minister suggested that Cambodia may take the case to the International Court of Justice, as was done in 1962.
- On 24 July 2008, Cambodia announced it would postpone its request to the United Nations until the bilateral negotiation at Siem Reap on 28 July was finished.
- Cambodia and Thailand held the meeting on 28 July without any results.
- Reportedly, both sides are in favour of a troop withdrawal, beginning with Thailand's army; the date when Thailand would withdraw its troops was not agreed on, however.[42]
- On 1 August 2008, Bun Rany, wife of Cambodian Prime Minister Hun Sen, conducted a Buddhist ritual at the temple; thousands of Cambodians also joined the ritual. On the same night, the Thai anti-Thaksin and anti-government People's Alliance for Democracy (PAD) led thousands of their supporters in a rival ritual, by praying Suttas that the Gautama Buddha gave to his monks; they claimed this was to prevent any negative effects from the Cambodian ritual. Many Thais accused Bun Rany of conducting black magic aimed to weaken Thailand.[43][44][45]
- On 1 August 2008, The Nation newspaper in Thailand published an editorial criticizing Cambodia for calling on the international community to help resolve the Preah Vihear stand-off.[46]
- On 3 August 2008, Cambodia claimed that Thailand occupied a second Angkorian-era temple complex, Ta Moan Thom and Ta Moan Touch, at 14°20′57″N 103°15′59″E on the border of Oddar Meanchey Province.[47]
- On 5 August 2008, Kriengkrai Sampatchalit, Thailand Fine Arts Department director replied to Cambodia, claiming that "The Prasat Ta Moan Thom Temple is located just about 100 metres (330 ft) from the border on Thai soil."
- According to the Thai authorities, the Ta Moan Thom complex is in Thai territory as evidenced by the Fine Arts Department's registration of the ancient ruin as a Thailand national archaeological site 73 years ago in 1935, despite the ruin being 300 metres (980 ft) south of the border's watershed ridgeline.
- Tharit Charungvat, Thailand ministry's chief spokesman said, "Thailand has not boosted the number of its troops [in Ta Moan Thom Temple]."[8]
- Thai army chief Anupong Paochinda said Thai troops would remain at Ta Moan Thom because the temple is in Thailand.[48]
- On 7 August 2008, ASEAN reported that both Thailand and Cambodia have withdrawn their troops from the Ta Moan Thom temple area to their original bases, according to AFP (Agence France-Presse).[49]
- Thai Prime Minister Samak Sundaravej reportedly is expected to visit the area near the Preah Vihear Temple, but not the temple itself, according to Cambodian sources. Cambodia and Thailand will hold a second foreign ministers' meeting in Thailand on 18 August 2008 to seek a peaceful solution to the 25-day-long military standoff over the border dispute.[50]
- On 14 August 2008, both nations' militaries agreed to reduce troop levels at Preah Vihear Temple prior to a meeting between their foreign ministers.[51]
- In September 2008, Cambodia accused Thailand of sending troops to occupy the Ta Moan Thom and Ta Kwai temples. Thailand responded that the temples belong to them and are part of Surin province and that The Thai Fine Arts Department have done a registration of the ancient ruins since 1935.[52]
October
- On 3 October 2008, Thai and Cambodian troops exchanged fire with each other on the disputed territory near the Preah Vihear Temple. The fighting lasted for nearly three minutes, wounding two Thai soldiers and one Cambodian soldier.[53]
- On 4 October 2008, commanders of the two countries met at their disputed border area amid accusations that each side had caused a border skirmish on the previous day. Hosted by the Cambodian commander in the area Srey Dek and his Thai counterpart Colonel Chayan Huaysoongnern, the two sides called for the situation to return to normal.[54]
- On 6 October 2008, two Thai soldiers were wounded by landmines in the border area after allegedly wandering 1 kilometre (0.62 mi) into Cambodian territory.[55]
- On 13 October 2008, Cambodian Prime Minister Hun Sen, issued an ultimatum to Thailand to withdraw troops from a disputed border area by noon Tuesday, 14 October. Hun Sen said Thai troops had advanced on a border area called Veal Intry (Eagle Field) near the temple in an attempt to occupy Cambodian land near Preah Vihear. "They must withdraw," he said. Thailand's Prime Minister, Somchai Wongsawat, said he had ordered the army to "take care of the situation so there is no violence." "We do not object to redeployment so there is no confrontation," Somchai told reporters, adding that he was not aware of Hun Sen's deadline.[56]
- On 14 October 2008 in a televised interview, People's Alliance for Democracy leader (and future Foreign Minister) Kasit Piromya called Hun Sen "crazy", a "slave", and a "nak leng" (commonly translated as "gangster").[57]
- On 15 October 2008, Cambodian and Thai forces opened fire on each other once again in the border area. Three Cambodian soldiers were killed and two wounded. Seven Thai soldiers were wounded, one of whom died of his injuries a week later.[58] The Cambodians claimed to have captured 10 Thai soldiers during the battle, but the Thais denied this. Still, Reuters published photos of the soldiers being held by Cambodian troops.[59] Although commanders from both sides were trying to negotiate a cease fire, Thailand urged Thai nationals to leave Cambodia.[60]
- On 18 October 2008, a Thai soldier was accidentally killed by his own weapon at Phu Ma Khua.[61]
- From 25 November to 3 December 2008, the People's Alliance for Democracy executed "Operation Hiroshima": the seizure of Suvarnabhumi Airport. During occupation of the airport, PAD leader Kasit Piromya gave a speech in which he said "I will use Hun Sen's blood to wash my feet," recalling the historic incident where King Naresuan of Siam did the same to King Lovek of Cambodia.[57] The siege ended when the constitutional court dissolved the government of Somchai Wongsawat, resulting in the rise to power of Abhisit Vejjajiva as prime minister and Kasit as foreign minister.
សង្រ្គាមព្រំដែន ខ្មែរ សៀម ឆ្នាំ ២០០៨-២០១១ បណ្តាលឲ្យ ទាហានខ្មែរ ច្រើនជាង ១៥០នាក់ស្លាប់លើសមរភូមិ និងទាហានសៀមប្រមាណ ៨៥០នាក់ទៅ ១០០០នាក់ស្លាប់ដោយការប្រយុទ្ធ។ តួរលេខនេះជាការប៉ាន់ស្មាន ប្រចាំថ្ងៃ តាមរបាយការណ៍ពីសមរភូមិមុខ មកសមរភូមិក្រោយ។ សង្រ្គាមនេះ បង្ករដោយ ជនជាតិថៃ មានជំលោះជាមួយ ជនជាតិ សៀម ធ្វើបដិវត្តន៍ពណ៍ រួចគេ បង្វែរ មកជាសង្រ្កាម តំបន់ព្រំដែន តែដោយ ការចល័តទ័ពផ្លាស់់ប្តូរ ពីរូបភាព យោធភូមិភាក ទៅជា ក្របខ័ណ្ឌទូទាំងប្រទេស ឧ កម្ពុជាចល័តទ័ពពី យោធភូមិភាគ ទី១ ដល់ ទី ៦ ចំណែកថៃ ក៍ចល័តទ័ពមកពី ព្រំដែនភូមារ ព្រំដែនម៉ាឡេ...ដូច្នេះ ដង់ស៊ីតេទ័ពខ្ពស់ ខ្មែរមានប្រមាណ ១៥ម៉ឺននាក់ សៀមប្រើទ័ពប្រមាណ ២០ ម៉ឺននាក់។ តួរលេខនៃការស្លាប់ មិនយកពីប្រភពផ្លូវការណ៍ទេ ដោយសារភាគី សងខាង សុទ្ធតែលាក់ការណ៍ ដូចជា ខ្មែរ ស្លាប់ ០៦នាក់ ថៃ ស្លាប់ ០២នាក់់ ក្នុងជំលោះព្រំដែនព្រះវិហារ!!!! និងក្រោយមកដូរជា ថៃ ស្លាប់ ០៥ ខ្មែរស្លាប់ ២៦នាក់ (ពលី) តាមតួរលេខឆ្នាំ ២០១៨
https://royalcambodiaarmy.blogspot.com/2015/06/border-pass.html
https://royalcambodiaarmy.blogspot.com/2017/06/cmbodo-thais-boundary-3.html
https://royalcambodiaarmy.blogspot.com/2017/06/cambo-thais-troop-2008.html
https://royalcambodiaarmy.blogspot.com/2012/07/border-2008-vs-calendar-2008.html
https://royalcambodiaarmy.blogspot.com/2012/07/border-2009-vs-calendar-2009.html
https://royalcambodiaarmy.blogspot.com/2012/07/border-2010-vs-calendar-2010.html
https://royalcambodiaarmy.blogspot.com/2012/07/border-2011-vs-calendar-2011.html
