ជាដំបូងសូមចុចទីនេះ មើល បញ្ជីស្តេចខ្មែរសិន បន្ទាប់សូមចុចទីនេះ អានផែនទីប្រវត្តិសាស្រ្ត។ ដូច្នេះយើងបានជា គំនិត ផែនទីក្នុងខួរក្បាល ដែលអាសង្ខេបដូចតទៅ៖
- ប្រាសាទព្រះវិហារសាងសង់ ចន្លោះឆ្នាំ ៨០២- ៩១០ តំណាលគ្នាប្រសាទវត្តភូនៅ ឡាវសព្វថ្ងៃ ប្រាសាទកោះកេរ្តិ ប្រាសាទអង្គរវត្ត។ ចំណុចនេះចង់ថា សៀម នៅជារដ្ឋឬខេត្តចំណុះខ្មែរ ចំណុះមន នៅឡើយទេ។
- ក្នុងផែនទី គឺសៀម/ថៃ ចែកជា ៤ដំណាក់កាល គឺ
- សុខនថៃ (មិនមែន សុខោទ័យទេ) Sukhornthai!! ឆ្នាំ ១២៣៨ ដល់ ១៣៥០
- អាយុធ្យា Ayuthia ឆ្នាំ ១៣៥០ ដល់ឆ្នាំ ១៧៦៧
- ក្រោយអាយុធ្យា Post Ayuthia ឆ្នាំ ១៧៦៧ ដល់ឆ្នាំ ១៨០០
- សម័យបាងកក Bangkok Era ឆ្នាំ១៨០០ ដល់ ១៩០៤
- ចំណុខខាងលើ ចង់ថា ការប្រែប្រែខុស គឺ Sokhornthai មិនមែនជា សុខោទ័យទេ ដោយសារ ឆ្នាំ ១៩៣២ មានការដូរឈ្មោះពី សៀម ទៅជា Thai-land (Thailand) គឺប្រទេសថៃ បើបកស្រាយថា សុខោទ័យ គឺមិនមាននៅក្នុងភាសាសៀម ភាសាថៃឡើយ ក៍ខុសជាមួយភាសាអគ្លេសដែរ។ មួយទៀត ចង់សរសេរថា ប្រាសាទព្រះវិហារ ជាស្នាដៃរបស់ខ្មែរ កម្ពុជាផ្តាច់មុខ
- ឆ្នាំ ១៧៩៥ សៀមចូលកាន់កាប់ខេត្តមួយចំនួនរបស់ខ្មែរភាគខាងលិច
- ជំលោះបារាំង អគ្លេស នាំឲ្យអគ្លេសចាញ់បារាំង ដែលអគ្លេសជាម្ចាស់លើសៀម ដែល សៀមព្រមដកទ័ពជា ៤ ដំណាក់កាលចេញពីកម្ពុជា ដោយប្រើពេល ១៧ឆ្នាំ គឺ
- ឆ្នាំ ១៨៩០ ទ័ពសៀមដកចេញពីខេត្តក្រចេះ ឆ្លូវលើ
- ឆ្នាំ ១៨៩៣ ទ័ពសៀមដកចេញពីខេត្តស្ទឹងត្រែង
- ១៩០៤ ទ័ពសៀមដកចេញពីខេត្តម្លូរព្រៃ ទន្លេរពៅ (ព្រះវិហារ)
- ឆ្នាំ ១៩០៧ ទ័ពសៀមដកចេញពីខេត្ត បាត់ដំបង ខេត្តស្វាយជ្រុំ ខេត្តសៀមរាប
- ឆ្នាំ ១៩៤០ បារាំងចុះខ្សោយដោយសារអគ្លេសចូលវាយលុយប្រទេសបារាំង
- ឆ្នាំ ១៩៤១ បារាំងឈ្នះជប៉ុន បារាំងយកដីឲ្យខ្មែរ
- ឆ្នាំ ១៩៤១ ដដែល ជប៉ុនឈ្នះបារាំង ជប៉ុនកាត់ដីខ្មែរឲ្យ សៀម
- ឆ្នាំ ១៩៤៥ ជប៉ុនវាយលុកចូលអាមេរិក នៅ ហាវ៉ៃ អាមេរិក ទំលាក់គ្រាប់បែកសម្លាប់ជប៉ុន ១៧ម៉ឺននាក់
- ឆ្នាំ ១៩៥៣ ខ្មែរបានឯករាជ្យពីបារាំង
- ឆ្នាំ ១៩៥៤ សៀម ចូលកាន់កាប់ប្រាសាទព្រះវិហារ
- ឆ្នាំ ១៩៥៩ សម្តេចតាទូត នរោត្តមសីហនុ ប្តឹងទៅតុលាការយុត្តិធម៍ក្រុងឡាអេទាមទារប្រាសាទព្រះវិហារ
- ថ្ងែទី ១៥ ខែ ០៦ ឆ្នាំ ១៩៦២ តុលាការសម្រេចឲ្យខ្មែរឈ្នះក្តី ដោយសម្លេង ៧/៥ ឲ្យសៀមដកទ័ព និងសម្លេង ៩/៣ ឲ្យសៀមប្រគល់វត្ថុបុរាណមកខ្មែរវិញ
- ថ្ងៃទី ១៥ ខែ ០៧ ឆ្នាំ ១៩៦២ ម៉ោង ១២ ថ្ងៃត្រង់ ទ័ពសៀមបង្ហូតទង់ជាតិចុះ ដកទ័ព (ចុះទៅជើងប្រាសាទ!!!)
- ឆ្នាំ ១៩៦៣ សម្តេចតាទូត យាងទតប្រាសាទព្រះវិហារ
- ថ្ងៃ ០៧ ខែ ០៧ ឆ្នាំ ២០០៨ ព្រះវិហារចូលជាសម្បត្តិបតិកភ័ណ្ឌជាតិ
- ថ្ងៃទី ១៥ ខែ ០៧ ឆ្នាំ ២០០៨ ទ័ពសៀមចូលឈ្លានពានប្រាសាទព្រះវិហារ
- ឆ្នាំ ២០១១ កម្ពុជាប្តឹងទៅ តុលាការអន្តរជាតិ ICJ បកស្រាយសាលក្រមឆ្នាំ ១៩៦២ឡើងវិញ
- ថ្ងៃ ១១ ខែ ១១ ឆ្នាំ ២០១៣ តុលាការបកស្រាយឲ្យសៀមដកទ័ពចេញពីប្រាសាទ (តែសៀមនៅរក្សាកំលាំងនៅភ្នំទ្រព្យ ជាទឹកដីខ្មែរ)
- សង្រ្គាមព្រំដែនឆ្នាំ ២០០៨ ដល់ឆ្នាំ ២០១៣ កម្ពុជាពលី ប្រមាណ ១៥០នាក់ ទ័ពសៀមពលីច្រើនជាង ៨០០នាក់។ ទ័ពសៀមវាយលុកដណ្តើមទីតាំង ប្រើទ័ព ៥នាក់ ទល់ ទ័ពខ្មែរ ១នាក់ ដែល វាយការពារទីតាំង (រូមមន្ត ៥/១)។ រូបមន្តវាយ ទ័ពអាកាស គឺសៀម ប្រើកំាភ្លើងធំវាយ រយៈពេល ៣យប់៣ថ្ងៃ ចំណាយគ្រាប់ ៥ម៉ឺន គឺគ្រាប់បែកចង្កោម អាវុធគីមី ទ័ពខ្មែរប្រើ លេណដ្ឋានរឹងមាំ
- ការដកថយ របស់សៀម ចេញពី តំបន់នោះ មានប្រវត្តិ ដ៏អស្ចារ្យមួយ។ មេបញ្ជាការ សៀមម្នាក់ ដែលបញ្ជា ទាហានឡាវ ៣៧០នាក់ ទាហាន សៀម២២នាក់ និងដំរី ១៤ក្បាល បានបោះ ទីតាំង នៅតំបន់ បាន់ដុង (ចម្ងាយ ៣០គីឡូម៉ែត ខាងកើត ព្រំដែន ខេត្តមណ្ឌលគិរី សព្វថ្ងៃ) នៅខែកុម្ភៈ ១៨៩០។ លោកអនុសេនីយ៍ឯក បារាំងឈ្មោះ គុយប៉េ (Cupet) ដែលអម ដំណើរដោយ ទាហាន ខ្មែរម្នាក់ ត្រូវបាន បញ្ជូនទៅកាន់ ទីនោះ ដើម្បី បញ្ឈប់ ដំណើរ របស់ទ័ពសៀម។ លោកអនុសេនីយ៍ឯក បានបញ្ជា ដាច់ណាត់ ឲ្យទ័ពសៀម ត្រឡប់ ក្រោយវិញ។ ទ័ពសៀម បានគោរពតាម ដោយ ដកថយក្រោយ ឆ្ពោះទៅកាន់ ស្ទឹងត្រែង នៅក្រោម ការវាយ ប្រហារពី អ្នកភូមិ ដែលនៅ ចងចាំ អំពីអំពើ ឃោរឃៅ របស់សៀម ហើយនៅ ឆ្នាំ១៨៩៣ ទ័ពសៀម បានឆ្លង ផុតទន្លេ មេគង្គ ជាស្ថាពរ ទៅទិស ខាងលិច។
- ប្រាសាទព្រះវិហារ (Prasat Preah Vihear) ស្ថិតក្នុងភូមិស្វាយជ្រំ ឃុំកន្ទួត ស្រុកជាំខ្សាន្ត នៅលើខ្នងភ្នំដងរែក (៨០០ គុណនឹង ៤០០ ម៉ែត្រការ៉េ)។ ដងភ្នំនេះមានលក្ខណៈចោទខ្លាំងពីខាងប្រទេសកម្ពុជា និងជម្រាលពីខាងប្រទេសថៃ។ ប្រាសាទព្រះវិហារមានចម្ងាយ៤០៥គីទ្បូមែត្រពីទីក្រុងភ្នំពេញ តែបើគេធ្វើដំណើរចេញពីទីរួមខេត្តព្រះវិហារវិញ វាមានចម្ងាយត្រឹមតែ១០៨គីឡូម៉ែត្រត្រប៉ុណ្ណោះ ដោយធ្វើដំណើរតាមផ្លូវលេខ២១១ ទៅកាន់ស្រុកជាំខ្សាន្ត។ នៅឯភ្នំដងរែកនោះមានជណ្ដើរមួយ ដែលអាចឲ្យគេឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំ ដែលជាទីតាំងរបស់ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតនៅ។
- សព្វថ្ងៃនេះអ្នកលក់ដូរ និងប្រជាជនតំបន់នោះភាគច្រើនតែងតែឡើងទៅលើភ្នំតាមផ្លូវ ស៊ី១ ពីព្រោះថាផ្លូវនោះវាងាយស្រួលក្នុងការធ្វើដំណើរ។ ប្រាសាទព្រះវិហារគឺជាតំបន់ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដែលមានឈ្មោះថា សេការីស្វារៈ មានន័យថា អំណាចនៃភ្នំ ហើយត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងអំលុងចុងសតវត្សទី៩ និងដើមសតវត្សទី១០ ដោយព្រះមហាក្សត្រ៤អង្គព្រះនាម៖ ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ (សាងសង់ក្នុងគ.ស ៨៨៩-៩១០) ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១(សាងសង់ក្នុងគ.ស ១០០២-១០៥០) ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ (សាងសង់ក្នុងគ.ស ១១១៣-១១៥០) និងព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦ (សាងសង់ក្នុងគ.ស ១០៨០-១១០៩)។ ប្រាសាទព្រះវិហារបានប្រគល់ឲ្យប្រទេសថៃដោយពួកអាណានិគមបារាំង ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៤ តែត្រូវទាមទារបានមកវិញដោយការកាត់សេចក្ដីពីតុលាការអន្តរជាតិក្រុងទ្បាអេ ១៥ មិថុនា ១៩៦២ ក្រោមព្រះរាជកិច្ចដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ
- ឯកសារស្ថាបត្យកម្មប្រាសាទបុរាណខ្មែរ ប្រាសាទព្រះវិហាររបស់បណ្ឌិតសាស្ត្រាចារ្យ មីសែល ត្រាណេ បោះពុម្ពឆ្នាំ២០០៨ បានកត់ត្រាថា ការសាងសង់នៃប្រាសាទភ្នំព្រះវិហារនេះ ត្រូវបានផ្ដើមឡើងដោយព្រះរាជបញ្ជារបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរមួយព្រះអង្គ គឺព្រះបាទ យសោវរ្ម័នទី១ ដែលគ្រងរាជ្យពីឆ្នាំ៨៨៩ ដល់ឆ្នាំ៩០០ នៃគ្រិស្តសករាជ។ ព្រះអង្គជាព្រះស្ថាបនិកទីក្រុង យសោធរបុរៈ ឬទីក្រុងអង្គរនៅសៀមរាបសព្វថ្ងៃ។
- ឯកសារដដែលបន្តថា ប្រាសាទព្រះវិហារត្រូវបានស្ថាបនាបង្ហើយតាមព្រះរាជបំណងរបស់ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី១ ដែលសោយរាជ្យពីឆ្នាំ១០០២ ដល់ឆ្នាំ១០៥០ នៃគ្រិស្តសករាជ ដោយព្រះបរមគ្រូរបស់ព្រះរាជាខ្មែរអង្គនេះ ឈ្មោះថា ព្រាហ្មណ៍ទិវាករបណ្ឌិត។ ព្រះបរមគ្រូទិវារកបណ្ឌិត គឺជាគ្រូបាធ្យាយ និងជាទីប្រឹក្សាចាស់ទុំជាងគេម្នាក់ មានកេរ្តិ៍ឈ្មោះល្បីល្បាញ ដែលបានបម្រើរាជការតាំងតែពីសម័យជីតារបស់ព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី១ មកម្ល៉េះ។ រីឯព្រះបាទ សូរ្យវរ្ម័នទី២ ដែលបានសោយរាជ្យពីឆ្នាំ១១១៣ ដល់ក្រោយឆ្នាំ១១៤៥ នៃគ្រិស្តសករាជ ព្រះអង្គក៏បានសាងសង់បន្ថែមលើទម្រចាស់ដែរ។ សាស្ត្រាចារ្យផ្នែកសិលាចារឹកនៅសាកលវិទ្យាល័យ ភូមិន្ទភ្នំពេញ អនុបណ្ឌិត យាង វីរបុត្រ ឲ្យដឹងបន្ថែមថា ទាំងលក្ខណៈសំណង់ប្រាសាទ ទាំងអត្ថបទសិលាចារឹកដែលបានកត់ត្រាទុក និងដានប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ដែលស្ដីពីរាជវង្សានុវង្សនៃមហាក្សត្រ ដែលបានគ្រប់គ្រងប្រទេសនាពេលនោះ ជាភស្តុតាងបង្ហាញឲ្យឃើញថា សុទ្ធតែជាស្នាដៃខ្មែរទាំងអស់។
- ឯកសាររបស់បណ្ឌិតសាស្ត្រាចារ្យ មីសែល ត្រាណេ ដដែល ឲ្យដឹងទៀតថា ព្រះវិហារជាប្រាសាទដ៏ធំធេងអស្ចារ្យគួរឲ្យស្ញប់ស្ញែងក្រៃលែង ប្រកបដោយកម្រិតបច្ចេកទេសសាងសង់ និងវិចិត្រសិល្បៈក្បូរក្បាច់រចនាល្អប្រណីត ដែលត្រូវបានសាងឡើងលើសំណង់ប្រាសាទចាស់ ដើម្បីឧទ្ទិសថ្វាយដល់ព្រះតេជបារមីរបស់ព្រះស្រីសិខារេស្វរៈ ឬអាទិទេពនៃកំពូលភ្នំ។ ព្រះស្រីសិខារេស្វរៈ បានប្រសូតចេញពីព្រះដ្រេស្វរៈ ឬ ភទ្រេស្វរៈ ដែលជាព្រះនាមមួយទៀតរបស់ព្រះសិវៈ តំណាងដោយព្រះសិវៈលិង្គ។ឯកសារដដែលឲ្យដឹងទៀតថា ខ្លឹមសារសិលាចារឹកនៃប្រាសាទភ្នំព្រះវិហារ បានបញ្ជាក់ផងដែរថា បូជនីយដ្ឋានដ៏បវរដែលស្ថិតលើកំពូលភ្នំនេះ ត្រូវបន្តការសាងសង់នៅឆ្នាំ១០២៤ ហើយក្នុងឱកាសដ៏មហាអ៊ឹកធឹកនេះ ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ បានយាងព្រះដ្រេស្វារៈ នៃទីក្រុងលិង្គបុរៈ ឲ្យយាងមកប្រថាប់នៅលើកំពូលភ្នំដ៏ស័ក្ដិសិទ្ធិនេះ ដើម្បីបីបាច់ថែរក្សាទឹកដីខ្មែរឲ្យបានគង់វង្ស និងសម្បូរសប្បាយដូចជំនាន់មុនៗ។
- ទាំងនេះសឲ្យឃើញថា ព្រះស្រីសិខារេស្វរៈ គឺជាព្រះអាទិទេពកំពូលថែរក្សានគរខ្មែរទាំងមូលនាសម័យមហាអង្គរ។ ដោយហេតុនេះហើយបានជាកាលពីអតីត ព្រះរាជាខ្មែរគ្រប់អង្គរមែងយាងទៅកាន់ប្រាសាទព្រះវិហារ ប្រារព្ធពិធីគោរពបូជាចំពោះព្រះអាទិទេពខាងលើ ដើម្បីនិរន្តរភាពរបស់ខ្មែរ និងពូជសាសន៍ខ្មែរ៕
- ប្រាសាទព្រះវិហារ (Prasat Preah Vihear) ស្ថិតក្នុងភូមិស្វាយជ្រំ ឃុំកន្ទួត ស្រុកជាំខ្សាន្ត នៅលើខ្នងភ្នំដងរែក (៨០០ គុណនឹង ៤០០ ម៉ែត្រការ៉េ)។ ដងភ្នំនេះមានលក្ខណៈចោទខ្លាំងពីខាងប្រទេសកម្ពុជា និងជម្រាលពីខាងប្រទេសថៃ។ ប្រាសាទព្រះវិហារមានចម្ងាយ៤០៥គីទ្បូមែត្រពីទីក្រុងភ្នំពេញ តែបើគេធ្វើដំណើរចេញពីទីរួមខេត្តព្រះវិហារ វិញ វាមានចម្ងាយត្រឹមតែ១០៨គីឡូម៉ែត្រត្រប៉ុណ្ណោះ ដោយធ្វើដំណើរតាមផ្លូវលេខ២១១ ទៅកាន់ស្រុកជាំខ្សាន្ត។ នៅឯភ្នំដងរែកនោះមានជណ្ដើរមួយ ដែលអាចឲ្យគេឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំ ដែលជាទីតាំងរបស់ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតនៅ។ សព្វថ្ងៃនេះអ្នកលក់ដូរ និងប្រជាជនតំបន់នោះភាគច្រើនតែងតែឡើងទៅលើភ្នំតាមផ្លូវ ស៊ី១ ពីព្រោះថាផ្លូវនោះវាងាយស្រួលក្នុងការធ្វើដំណើរ។ ប្រាសាទព្រះវិហារគឺជាតំបន់ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដែលមានឈ្មោះថា សេការីស្វារៈ មានន័យថា អំណាចនៃភ្នំ ហើយត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងអំលុងចុងសតវត្សទី៩ និងដើមសតវត្សទី១០ ដោយព្រះមហាក្សត្រ៤អង្គព្រះនាម៖ ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ (សាងសង់ក្នុងគ.ស ៨៨៩-៩១០) ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១(សាងសង់ក្នុងគ.ស ១០០២-១០៥០) ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ (សាងសង់ក្នុងគ.ស ១១១៣-១១៥០) និងព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦ (សាងសង់ក្នុងគ.ស ១០៨០-១១០៩)។ ប្រាសាទព្រះវិហារបានប្រគល់ឲ្យប្រទេសថៃដោយពួកអាណានិគមបារាំង ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៤ តែត្រូវទាមទារបានមកវិញដោយការកាត់សេចក្ដីពីតុលាការអន្តរជាតិ ក្រុងទ្បាអេ ១៥ មិថុនា ១៩៦២ ក្រោមព្រះរាជកិច្ចដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ។[១] កាលបរិច្ឆេទសំខាន់ៗ ថៃ្ងទី១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦២ ។
- បណ្តឹងរបស់កម្ពុជាទៅតុលាការក្រុងឡាអេ ក្រោយពីដំណើរការតាមផ្លូវទូតត្រូវទទួលបរាជ័យ មិនអាចរកដំណោះស្រាយបាន កម្ពុជាក៏បានងាកទៅរកយន្តការតុលាការវិញម្តង។ កម្ពុជាបានដាក់ពាក្យបណ្តឹងទៅតុលាការយុត្តិធម៌អន្តរជាតិ ក្រុងឡាអេ នៅថ្ងៃទី៦ តុលា ឆ្នាំ១៩៥៩ ដើម្បីស្នើសុំឲ្យតុលាការប្រគល់អធិបតេយ្យដែនដីលើប្រាសាទព្រះវិហារមកឲ្យកម្ពុជា និងទាមទារឲ្យថៃដកកងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធទាំងអស់ចេញពីប្រាសាទ។
- នៅថ្ងៃទី៨ ធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥៩ តុលាការបានចេញដីកាបង្គាប់ កំណត់កាលបរិច្ឆេទ ដែលកម្ពុជា និងថៃត្រូវបញ្ជូនសារណា និងសារណាតបទៅតុលាការ។ សារណារបស់កម្ពុជាត្រូវបានបញ្ជូនទៅដល់ដៃតុលាការ តាមពេលកំណត់។ ចំណែកថៃវិញ ដល់ពេលកំណត់ត្រូវបញ្ជូនសារណាតប ថៃបែរជាបានបញ្ជូនពាក្យបណ្តឹងមួយ បដិសេធមិនទទួលស្គាល់សមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការអន្តរជាតិ ក្នុងការជំនុំជម្រះបណ្តឹងរបស់កម្ពុជា។
- បណ្តឹងរបស់ថៃច្រានចោលសមត្ថកិច្ចរបស់តុលាការ សវនាការសាធារណៈ ដើម្បីជុំនំជម្រះលើបណ្តឹងទាស់របស់ថៃ ត្រូវបានបើកធ្វើ ចាប់ពីថ្ងៃទី១០ រហូតដល់ថ្ងៃទី១៥ មេសា ឆ្នាំ១៩៦០។ គណៈប្រតិភូតំណាងភាគីកម្ពុជា ដឹកនាំដោយលោកទ្រឿង កាង សមាជិកឧត្តមក្រុមប្រឹក្សារាជបល្ល័ង្ក អមដោយអ្នកច្បាប់ល្បីឈ្មោះពីរនាក់៖ ម្នាក់ជាមេធាវីប្រចាំតុលាការកំពូលអាមេរិក និងម្នាក់ទៀតជាសាស្រ្តាចារ្យច្បាប់បារាំង។ ចំណែកខាងភាគីថៃ ដឹកនាំដោយព្រះអង្គម្ចាស់ វង់សាម៉ាហ៊ីប ចាយ៉ាន់គូរ៉ា (Vongsamahip Jayankura) ឯកអគ្គរាជទូតថៃប្រចាំប្រទេសហូឡង់
- នៅថ្ងៃទី២៦ ឧសភា ឆ្នាំ១៩៦១ តុលាការក្រុងឡាអេបានចេញសេចក្តីសម្រេចច្រានចោលបណ្តឹងជំទាស់របស់ថៃ ហើយប្រកាសថា តុលាការមានសមត្ថកិច្ចពេញលេញក្នុងការជំនុំជម្រះលើបណ្តឹងរបស់កម្ពុជា។
- ការជំនុំជម្រះលើអង្គសេចក្តី នៅក្នុងសារណាជាលាយលក្ខណ៍អក្សរ ព្រមទាំងនៅក្នុងអំឡុងសវនាការផ្ទាល់មាត់ជាបន្តបន្ទាប់ កម្ពុជាបានលើកយក “ផែនទីដងរែក” (ផែនទីឧបសម្ព័ន្ធទី១) ដែលជាផែនទីកើតចេញពីសន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម ឆ្នាំ១៩០៤ មកធ្វើជាមូលដ្ឋានច្បាប់។ តាមរយៈបន្ទាត់ព្រំដែន នៅក្នុងផែនទីឧបសម្ព័ន្ធទី១នេះ បង្ហាញថា ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីរបស់កម្ពុជា។
- ក៏ប៉ុន្តែ ភាគីថៃបានវិញបានលើកឡើងថា នៅក្នុងពាក្យបណ្តឹងដំបូង កម្ពុជាទាមទារតែរឿងប្រាសាទព្រះវិហារប៉ុណ្ណោះ មិនបាននិយាយអំពីបញ្ហាព្រំដែននោះទេ។ ដូច្នេះ តុលាការមិនអាចសម្រេចសេចក្តីទាក់ទងនឹងបញ្ហាព្រំដែនកម្ពុជា-ថៃបានទេ។
- នៅក្នុងសាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ ចៅក្រមតុលាការក្រុងឡាអេបានលើកឡើងថា ដើម្បីទាមទារអធិបតេយ្យលើប្រាសាទព្រះវិហារ ទាំងភាគីកម្ពុជា និងទាំងភាគីថៃ សុទ្ធតែបានអះអាងរៀងៗខ្លួនថា ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីរបស់ខ្លួន។ ដូច្នេះ ធាតុពិតនៃជម្លោះរវាងកម្ពុជា និងថៃ ដែលនាំមកដល់តុលាការនេះ គឺជាជម្លោះស្តីពីអធិបតេយ្យដែនដី។ ដើម្បីកាត់សេចក្តីទៅលើអធិបតេយ្យដែនដី នៅក្នុងតំបន់ព្រះវិហារ តុលាការចាំបាច់ត្រូវតែកំណត់អំពីព្រំដែនរវាងកម្ពុជា និងថៃ នៅក្នុងតំបន់នេះ (សាលក្រម ១៩៦២ ទំព័រទី១៤)។
- ដោយមិនអាចរារាំងតុលាការមិនឲ្យសម្រេចសេចក្តីលើខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនបាន ភាគីថៃក៏បានលើកឡើងនូវទឡ្ហីករណ៍មួយចំនួន ដើម្បីច្រានចោលខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន ក្នុងផែនទីឧបសម្ព័ន្ធទី១ ដែលលើកឡើងដោយកម្ពុជា។ ថៃបានលើកហេតុផលថា ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន នៅក្នុងផែនទីនេះ ខុសពីអ្វីដែលបានចែងនៅក្នុងសន្ធិសញ្ញាបារាំង-សៀម ឆ្នាំ១៩០៤។ យោងតាមមាត្រា ១ នៃសន្ធិសញ្ញានេះ សៀម និងបារាំង (ដែលពេលនោះជាអាណាព្យាបាលរបស់កម្ពុជា) បានព្រមព្រៀងគ្នាថា ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន នៅតំបន់ដងរែក គឺត្រូវយកតាម “ខ្សែបែងចែកផ្លូវទឹក” (មាត្រា ១ នៃសន្ធិសញ្ញា ១៩០៤)។ ភាគីថៃយល់ថា បើមើលទៅលើដីជាក់ស្តែង ខ្សែបែងចែកផ្លូវទឹក គឺស្ថិតនៅខាងត្បូងប្រាសាទព្រះវិហារ។ ដូច្នេះ ប្រាសាទព្រះវិហារត្រូវស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីថៃ។
- ក្នុងសាលក្រមឆ្នាំ១៩៦២ តុលាការក្រុងឡាអេបានលើកឡើងថា មាត្រា ១ នៃសន្ធិសញ្ញា ឆ្នាំ១៩០៤ បានចែងកំណត់យកខ្សែបែងចែកផ្លូវទឹកធ្វើជាព្រំដែនពិតមែន ក៏ប៉ុន្តែ នៅក្នុងមាត្រា ៣ នៃសន្ធិសញ្ញាដដែលនេះ ចែងថា ការកំណត់ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនពិតប្រាកដនឹងត្រូវធ្វើឡើងដោយគណៈកម្មការចម្រុះបារាំង-សៀម។
- ដូច្នេះ គេអាចសន្និដ្ឋានបានថា មាត្រា ១ នៃសន្ធិសញ្ញា ឆ្នាំ១៩០៤ កំណត់ត្រឹមតែលក្ខណៈវិនិច្ឆ័យជាគោលការណ៍ប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែកឯខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនពិតប្រាកដ គឺ គណៈកម្មការចម្រុះ ដែលជាអ្នកកំណត់។ ដូច្នេះ ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែនដែលគេអាចយកជាផ្លូវការបាន គឺព្រំដែនដែលកើតចេញពីការងាររបស់គណៈកម្មការចម្រុះ។ នៅតំបន់ដងរែក ខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន ដែលកើតចេញពីការងាររបស់គណៈកម្មការចម្រុះបារាំង-សៀម គឺមានតែមួយគត់ គឺខ្សែបន្ទាត់ព្រំដែន នៅក្នុងផែនទីឧបសម្ព័ន្ធទី១ ដែលកម្ពុជាបានលើកយកមកធ្វើជាសំអាង (ទំព័រទី២១ សាលក្រម ឆ្នាំ១៩៦២)។ ដូច្នេះ គេមិនចាំបាច់ស្វែងរកទីតាំងខ្សែបែងចែកផ្លូវទឹកអ្វីនោះទេ។
- ភាគីថៃបានបដិសេធថា ផែនទីនេះមិនមែនកើតចេញពីគណៈកម្មការចម្រុះបារាំង-សៀមទេ ហើយថៃក៏មិនដែលទទួលស្គាល់ផែនទីនេះដែរ។ ចៅក្រមបានសម្រេចថា ផែនទីឧបសម្ព័ន្ធទី១ គឺស្ថិតក្នុងចំណោមផែនទីទាំង១១ផ្ទាំង ដែលត្រូវបានបោះពុម្ព និងផ្សព្វផ្សាយជាសាធារណៈយ៉ាងទូលំទូលាយ។ ផែនទីនេះត្រូវបានចែកចាយទៅឲ្យរដ្ឋាភិបាលបារាំងផង រដ្ឋាភិបាលសៀមផង និងទៅឲ្យក្រុមអ្នកជំនាញខាងភូមិសាស្រ្តផង ទាំងអ្នកភូមិសាស្រ្តបារាំង អ្នកភូមិសាស្រ្តសៀម និងអ្នកភូមិសាស្រ្តធំៗ នៅក្នុងតំបន់។ លើសពីនេះទៅទៀត ផែនទីឧបសម្ព័ន្ធទី១ ត្រូវបានរដ្ឋាភិបាលថៃចែកចាយទៅតម្កល់ទុក នៅឯស្ថានតំណាងរបស់ថៃ ប្រចាំប្រទេសធំៗមួយចំនួន រួមមាន អង់គ្លេស អាល្លឺម៉ង់ រុស្ស៊ី និងសហរដ្ឋអាមេរិក។ ឆ្លងកាត់ការផ្សព្វផ្សាយយ៉ាងទូលំទូលាយបែបនេះ ថៃមិនអាចអះអាងថា ខ្លួនមិនបានដឹង មិនបានទទួលស្គាល់ផែនទីឧបសម្ព័ន្ធទី១បានទេ។
- ប្រាសាទព្រះវិហារ (Prasat Preah Vihear) ស្ថិតក្នុងភូមិស្វាយជ្រំ ឃុំកន្ទួត ស្រុកជាំក្សាន្ត នៅលើខ្នងភ្នំដងរែក (៨០០គុណនឹង៤០០ ម៉ែត្រការ៉េ)។ ដងភ្នំនេះមានលក្ខណៈចោតខ្លាំងពីខាងប្រទេសកម្ពុជា និងជម្រាលពីខាងប្រទេសថៃ ។ ប្រាសាទព្រះវិហារមានចម្ងាយ៤០៥គីទ្បូមែត្រពីទីក្រុងភ្នំពេញ តែបើគេធ្វើដំណើរចេញពីទីរួមខេត្តព្រះវិហារវិញ មានចម្ងាយត្រឹមតែ១០៨គីឡូម៉ែត្រប៉ុណ្ណោះ ដោយធ្វើដំណើរតាមផ្លូវលេខ២១១ ទៅកាន់ស្រុកជាំក្សាន្ត ។ នៅឯភ្នំដងរែកនោះមានជណ្ដើរមួយដែលអាចឲ្យគេឡើងទៅដល់កំពូលភ្នំ ដែលជាទីតាំងរបស់ប្រាសាទព្រះវិហារស្ថិតនៅ ។
- សព្វថ្ងៃនេះអ្នកលក់ដូរ និងប្រជាជនតំបន់នោះភាគច្រើនតែងតែឡើងទៅលើភ្នំតាមផ្លូវស៊ី១ ពីព្រោះថាផ្លូវនោះងាយស្រួលក្នុងការធ្វើដំណើរ។ ប្រាសាទព្រះវិហារគឺជាតំបន់ប្រវត្តិសាស្ត្រមួយដែលមានឈ្មោះថា «សេការីស្វារៈ » មានន័យថា «អំណាចនៃភ្នំ» ហើយត្រូវបានសាងសង់ឡើងនៅក្នុងអំឡុងចុងសតវត្សទី៩ និងដើមសតវត្សទី១០ដោយព្រះមហាក្សត្រ៤អង្គព្រះនាម៖ ព្រះបាទយសោវរ្ម័នទី១ (សាងសង់ក្នុង គ.ស៨៨៩-៩១០) ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី១ (សាងសង់ក្នុងគ.ស១០០២-១០៥០) ព្រះបាទសូរ្យវរ្ម័នទី២ (សាងសង់ក្នុងគ.ស១១១៣-១១៥០) និងព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៦ (សាងសង់ក្នុងគ.ស១០៨០-១១០៩)។ ប្រាសាទព្រះវិហារបានប្រគល់ឲ្យប្រទេសថៃដោយពួកអាណានិគមបារាំង ក្នុងឆ្នាំ១៩៥៤ តែត្រូវទាមទារបានមកវិញដោយការកាត់សេចក្ដីពីតុលាការអន្តរជាតិ ក្រុងទ្បាអេ ១៥ មិថុនា ១៩៦២ ក្រោមព្រះរាជកិច្ចដឹកនាំរបស់ព្រះមហាក្សត្រខ្មែរ ។
- -ថៃ្ងទី១៥ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៦២ ៖ ប្រាសាទព្រះវិហារត្រូវបានសាលក្រមតុលាការអន្តរជាតិក្រុងទ្បាអេ សម្រេចឲ្យភាគីកម្ពុជាជាអ្នកឈ្នះក្ដី រវាងវិវាទកម្ពុជា-ថៃលើប្រាសាទព្រះវិហារ ។
- -ថៃ្ងទី៧ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៨៖ អង្គការ UNESCO បានសម្រេចដាក់ប្រាសាទព្រះវិហាររបស់កម្ពុជាចូលក្នុងបញ្ជីបេតិកភណ្ឌពិភពលោក ក្នុងសម័យប្រជុំលើកទី៣២ នៅក្នុងទីក្រុងកេបិក ប្រទេសកាណាដា ។
- ប្រវត្តិនៃប្រាសាទព្រះវិហារ
- តាមការស្រាវជ្រាវពីឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរជាច្រើនបានឲ្យដឹងថា ប្រាសាទព្រះវិហារត្រូវបានស្ថាបនាឡើងពីថ្ម ចាប់តាំងពីរជ្ជកាលព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ ។ ព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ សោយរាជ្យ នៅពាក់កណ្តាលទីមួយនៃសតវត្សរ៍ទី១១ ។ ទីតាំងធ្វើប្រាសាទ ដែលស្ថិតនៅលើទីខ្ពស់ជាងគេនោះមានកម្ពស់៦២៥ម៉ែត្រ(ឯកសារបារាំង)ឬ៦១៥ម៉ែត្រ(ឯកសារអង់គ្លេស) ។
- ប្រវត្តិនៃការកសាងប្រាសាទព្រះវិហារ មាននៅលើសិលាចារឹកខ្មែរ នៅឯប្រាសាទបាពួន ក្នុងខេត្តសៀមរាប គឺកាលេខ៥៨៣ ៖ អ្នកដែលសរសេរសិលាចារឹកនោះ ឈ្មោះហរិវាហៈ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទរាជិន្ទ្រវរ័ន្ម គ្រឹស្តសករាជ ៩៤៤ដល់៩៦៨ ។ គេសរសេរជាភាសាសំស្ក្រឹតនិងជាភាសាខ្មែរ ។ គេសរសេរថា មានព្រះអង្គម្ចាស់មួយអង្គព្រះនាម ឥន្ទ្រាយុទ្ធ លោកបានយកលិង្គមួយឈ្មោះស្រីសិខៈ រិស្វារៈ មកតាំងមកប្រតិស្ឋនៅទីនេះគឺប្រាសាទព្រះវិហារនេះឯង ។ គេសរសេរថា ព្រះអង្គលោកខ្លាំងពូកែខ្លាំងណាស់ ។
- លោកមានមហិទ្ធឫទ្ធិ ទៅច្បាំងជាមួយនឹងស្តេចចាម ហើយចាប់ស្តេចចាមនោះបានទៀត ។ ចំពោះសេចក្តីសិលាចារឹកនេះ អ្នកប្រាជ្ញខាងប្រវត្តិសាស្ត្រគិតថា មិនមានសិលាចារឹកឯណាទៀត និយាយពីចម្បាំងទៅចាប់ស្តេចចាមនោះទេ ក៏ប៉ុន្តែស្តេចដែលលោកចាប់បាននោះប្រហែលជាមិនមែនជាស្តេចចាម ដែលត្រួតប្រទេសចាមទាំងមូលនោះទេ។ ប្រហែលជាស្តេចអង្គតូចមួយ ដែលត្រួតនៅនគរមួយ ដែលមានព្រំប្រទល់នៅជាប់នឹងប្រទេសខ្មែរ ។
- ព្រះអង្គម្ចាស់ឥន្ទ្រាយុទ្ធ អំពីជីវប្រវត្តិ សង្ខេបរបស់ព្រះអង្គម្ចាស់ ឥន្ទ្រាយុទ្ធ ៖ «ព្រះអង្គម្ចាស់ឥន្ទ្រាយុទ្ធ ដល់ពេលដែលលោកចាស់ទៅ លោកទៅរៀនធម៌ តាំងសីលនៅលិង្គបូៗ គឺជាវត្តភូ នៅខាងត្បូងស្រុកលាវ សព្វថ្ងៃនេះ ។ រួចហើយលោកបានកសាងលិង្គមួយយកថ្មនោះជាបំណែកនៃលិង្គធំមួយ ។ លិង្គនោះឈ្មោះថា ស្រីសិខៈ រិស្វារៈ លោកយកលិង្គនេះមកទុកនៅប្រាសាទព្រះវិហារ។ ឈ្មោះលិង្គ ស្រីសិខៈ រិស្វារៈនេះ ពេលក្រោយឆ្នាំក្រោយមកទៀត គេតែងតែហៅសម្រាប់ឈ្មោះលិង្គផង និងឈ្មោះទីប្រាសាទវិហារនេះផង ដូច្នេះអ្នកដែលមកប្រតិស្ឋស្ថាន ស្រីសិខៈ រិស្វារៈ ថ្មហ្នឹងគឺជាបំណែកមួយ ដែលនៅនឹងលិង្គបូនោះ នៅវត្តភូនោះ គឺយកមកទុកនៅប្រាសាទព្រះវិហារនោះ គឺព្រះអង្គម្ចាស់ ឥន្ទ្រាយុទ្ធ ។ ពេលនោះអ្នកប្រាជ្ញដែលសិក្សាពីសិលាចារឹក និងអំពីប្រាសាទព្រះវិហារនោះគេសន្មតថា ទីនោះប្រហែលជាទីតាំងទាំងប៉ុន្មាន គឺមិនមែនដូចសព្វថ្ងៃនេះទេ ។ មានតែអាស្រមធ្វើអំពីឈើ ពីព្រោះជាទីកន្លែងសម្រាប់ស្នាក់នៅនៃពួកព្រាហ្មណ៍ ដែលមានភារៈទទួលគោរពថែរក្សាលិង្គ ស្រីសិខៈ រិស្វារៈ នេះឯង» ។
- ព្រាហ្មណ៍តៈបៈស្វិន្ទ្របណ្ឌិត បើតាមអត្ថបទសិលាចារឹក នៅឯប្រាសាទព្រះវិហារ កាលេខ ៣៨១ ដែលសរសេរជាភាសាខ្មែរផង និងសំស្ក្រឹតផង បានឲ្យដឹងបន្ថែមថា មានព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ឈ្មោះតៈបៈស្វិន្ទ្របណ្ឌិត ជាមនុស្សសំខាន់ដែលទាក់ទិននឹងប្រវតិ្តប្រាសាទព្រះវិហារ ។ តៈបៈស្វិន្ទ្រៈបណ្ឌិតមានអាស្រមមួយនៅនឹងដែនដីនៃទីតាំងប្រាសាទព្រះវិហារនោះ ។ នៅអំឡុងឆ្នាំ១០២៤ គឺលោកបានទទួលអង្រឹងស្នែងមាស និងវត្ថុដ៏មានតម្លៃដទៃទៀតជាច្រើន ពីព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ ព្រោះតែព្រះអង្គដឹងគុណដល់លោក តៈបៈស្វិន្ទ្រៈបណ្ឌិត ដែលបានថែរក្សាលិង្គព្រះអាទិទេព ស្រីសិខៈរិស្វារៈ ។
- ព្រះបាទ សុរិយវរ្ម័នទី១ លោកជឿខ្លាំងណាស់ នេះបើតាមសិលាចារឹក ។ លោកជឿថា លិង្គដែលមានព្រះនាមស្រីសិខៈ រិស្វារៈ ដែលធ្វើរួចហើយពីវត្តភូ យកមកទុកនៅនឹងប្រាសាទព្រះវិហារលិង្គនេះឯងតែងតែសម្តែងមហិទ្ធិឫទ្ធិ បដិហារឲ្យលោកឃើញ ។ លោកគ្មានពេលនឹងទៅធ្វើពិធីគោរពបូជាដល់លិង្គហ្នឹង មានតែតៈបៈស្វិន្ទ្រៈបណ្ឌិត នោះទេ គាត់ធ្វើ ហើយលោកសុំឲ្យខំធ្វើនោះតទៅទៀត ដើម្បីឲ្យបានបុណ្យបានផលដល់លោក និងប្រទេសកម្ពុជា ។ សេចក្តីក្នុងសិលាចារឹកនោះ បញ្ជាក់ហើយបញ្ជាក់ទៀតព្រះអង្គម្ចាស់ខំធ្វើខ្លាំងណាស់។ អ្នកដែលនៅបម្រើនៅក្នុងប្រាសាទព្រះវិហារ នៅដើមសតវត្សរ៍ទី១ នៃរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១មានមនុស្សច្រើនណាស់ មិនមែនមានតែព្រាហ្មណ៍ទេ មានអ្នកខ្លះជាពល ជាអ្នកស្រុកនៃភូមិដែលនៅជិតៗនោះ គេមានឈ្មោះភូមិគេ ប៉ុន្តែភូមិខ្លះអត់ដឹងថា ទីតាំងនៅត្រង់ណា តែនៅនឹងជើងភ្នំអាចឡើងមកនៅលើភ្នំទៀត សុទ្ធតែជាអ្នកនៅគោរពនៅបូជាអ្នកដែលជួយធ្វើនេះធ្វើនោះដើម្បីថែរក្សា ។ អុីចឹងព្រះបាទ សុរិយវរ្ម័នទី១ លោកសុំឲ្យយកអ្នកទាំងអស់គ្នានេះ ចូលមកស្បថធ្វើឲ្យបានត្រឹមត្រូវ ។ មិនមែនគ្រាន់ជាអ្នកបម្រើ យើងធ្វើតាមចិត្តទេ ។
- សម្បថនោះមានអីខ្លះទៅ ? គឺថា សម្បថនោះមាន បើអ្នកឯងស្បថថា យាមប្រាសាទ គឺប្រាកដជាយាមប្រាសាទ ។ បើអ្នកឯងថែទាំប្រាសាទ ប្រាកដជាថែទាំប្រាសាទ ។ បើអ្នកឯងជាអ្នកថែទាំប្រាសាទ អ្នកឯងជាអ្នកការពារ អ្នកនៅបម្រើទាំងអស់ហ្នឹងសូម្បីតែនៅក្នុងប្រាសាទ ក៏ត្រូវការរពារ អ្នកអស់ហ្នឹង សូម្បីតែគេទៅធ្វើការនៅក្រៅប្រាសាទ ឧទាហរណ៍ដូចជាទៅធ្វើស្រែ ឃ្វាលគោ ដែលនៅក្រៅរង្វង់ប្រាសាទ ក៏ត្រូវការពារគេនោះដែរ ។ ហើយលោកឲ្យការពារកុំឲ្យមានពួកបះបោរ មកធ្វើបាបអ្នកស្រុកអស់នោះ ។ ដូច្នេះសម្បថនេះមិនដូចសម្បថដែលពួកអ្នករាជការ គេហៅតម្រួតលោកឲ្យធ្វើស្បថចំពោះលោក ដែលគេចារនៅលើខ្លោងទ្វារប្រាសាទវិមានអាកាស នៅអង្គរនោះមិនដូចគ្នាទេ ។ នេះគឺយើងស្បថ យើងសម្រេចថា យើងនៅបម្រើអាទិទេព សិខៈ រិស្វារៈ នៅនឹងភ្នំព្រះវិហារនេះ ។
- ស្រីសុកៈរាមា នៅក្នុងចំណោមអ្នកដែលនៅបម្រើលិង្គព្រះអាទិទេពស្រីសិខៈ រិ ស្វារៈ កាលណោះមានបុរសម្នាក់ឈ្មោះស្រីសុកៈរាមា ជាមនុស្សសំខាន់។ ស្រីសុកៈរាមានេះ មានក្រុមគ្រួសាររបស់គាត់ ជាអ្នករក្សាទុកឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ តាំងពីព្រះរាជាកម្ពុជា រឿងរ៉ាវទាក់ទងនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រ កិច្ចការរាជការ និងរឿងស្នាព្រះហស្ត ផ្សេងៗ តាំងពីសម័យមុនអង្គរគឺព្រះបាទស្រីប្បវរ្ម័ន រហូតមកដល់ព្រះបាទ ស្រីសុរិយវរ្ម័ននេះ មានទាំងអស់ គេសរសេរទុក ។ ទុកនៅនឹងប្រាសាទព្រះវិហារផង និងទុកនៅនឹងប្រាសាទមួយទៀត ដែលសព្វថ្ងៃនេះនៅនឹងប្រាសាទខាងជើងភ្នំដងរែក ។ គេយកគាត់មកនិយាយនេះ គឺគាត់ជាអ្នកគោរពត្រឹមត្រូវ ជួយធ្វើការបោសសំអាត រៀបចំគោរព ស្រីសិខារិស្វារៈ ។
- ព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ លោកជាអ្នកកាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ។ លោកនៅតែគោរពព្រះឥសូរ ព្រោះនៅក្នុងសិលាចារឹកនេះឯង គេបាននិយាយថា ដើម្បីកំណត់ព្រំប្រទល់អំណាចរបស់លោកបណ្តោះអាសន្ន លោកឲ្យគេធ្វើលិង្គ៤ ដែលលិង្គ នីមួយៗឈ្មោះដដែលគឺ សុរិយ វ៉ារមិស្វារៈ គឺឥសូរដែលមានឈ្មោះហៅថា សុរិយវរ្ម័ននេះឯង ។
- -លិង្គមួយត្រូវបានយកទៅទុកនៅក្នុងខេត្តបាត់ដំបង គឺវត្តឯក គឺឈ្មោះថា ជ័យក្សេត្រ នៅព្រំប្រទល់ខាងលិច ។-នៅព្រំប្រទល់ខាងជើង គឺយកលិង្គមួយ ផ្សេងទៀតដែលព្រះនាមដដែលនោះ យកមកទុកនៅព្រះវិហារ កំណត់បណ្តោះអាសន្នព្រំប្រទល់អំណាចរបស់លោកនៅផ្នែខាងជើង។
- មានមួយទៀតយកទៅទុកនៅលើភ្នំសូរិយាទ្រិ គឺភ្នំព្រះឥសូរ ភ្នំឥសូរនៅខេត្តតាកែវសព្វថ្ងៃនេះ ហ្នឹងគឺផ្នែកទិសខាងត្បូង ។ហើយមានមួយទៀត លិង្គឈ្មោះដដែលហ្នឹង គឺទុកនៅឥសាន តិរថៈ ប្រហែលជានៅតាមដងទន្លេមេគង្គ ប្រហែលជានៅខាងក្រចេះស្ទឹងត្រែង ។លិង្គទាំងបួននេះ គេយកទៅប្រតិស្ឋនៅទិសទាំងបួនហ្នឹង នៅនឹង គ.ស. ១០១៨ ។ នេះគឺជាអ្វីដែលព្រះបាទ សុរិយវរ្ម័នទី១ លោកបានធ្វើសម្រាប់ប្រាសាទភ្នំព្រះវិហារ ។
- ព្រាហ្មណ៍ទិវាការៈ ឬទិវាក សិលាចារឹកនៅនឹងភ្នំសន្តក កាលេខ ១៩៤ នៅភ្នំព្រះវិហារនេះ កាលេខ៣៨៣ និយាយច្រើនណាស់ តែអំពីព្រាហ្មណ៍ម្នាក់ ឈ្មោះទិវាក ឬទិវាការៈ ។ ហេតុអ្វីព្រាហ្មណ៍នេះបម្រើស្តេចខ្មែរតាំងតែពីនៅវ័យក្មេង តាំងតែពីជំនាន់រជ្ជកាលព្រះបាទឧទ័យៈទិត្យវរ្ម័នទី២ ដែលលោកកសាងប្រាសាទបាពួន ហើយរហូតមកដល់រជ្ជកាលព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី២។ លោកបានទទួលងារធំជាងគេបំផុត ក្នុងចំណោមព្រាហ្មណ៍ជាទីប្រឹក្សាផ្ទាល់របស់ព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី២ ហើយលោកតែងតាំងជាព្រាហ្មណ៍ធំ សម្រាប់ធ្វើរាជាភិសេកទាំងអស់ស្តេចទាំងប៉ុន្មាន។ សេចក្តីសំខាន់នៃសិលាចារឹកដែលទាក់ទងនឹងព្រះវិហារ គឺលោកជាអ្នកចាត់ចែងតបញ្ជាពីព្រះបាទ សុរិយវរ្ម័នទី២ មក ទ្រព្យសម្បត្តិទាំងប៉ុន្មានសម្រាប់ប្រាសាទទាំងអស់នៅក្នុងស្រុកខ្មែរ គឺលោកចាត់ចែង ។ ទ្រព្យសម្បត្តិភាគច្រើនដែលព្រាហ្មណ៍ទិវាក បានទទួលជាព្រះរាជទានពីព្រះមហាក្សត្រ រួមមានគ្រឿងអលង្ការជាមាស ជាពេជ្រដ៏មានតម្លៃ និងជាវត្ថុមានតម្លៃជាមធ្យមក្តី គឺលោកយកទៅថ្វាយព្រះអាទិទេព ស្រីសិខៈ រិស្វារៈ ទាំងអស់ ។ ដូច្នេះចំពោះប្រាសាទភ្នំព្រះវិហារនេះ ដែលមានអាទិទេព ស្រីសិខៈ រិស្វារៈ ហ្នឹង ព្រាហ្មណ៍ឈ្មោះទិវាការៈ លោកមានកិច្ចការសម្រាប់ប្រាសាទព្រះវិហារ ។
- ព្រាហ្មណ៍ទិវាការៈ ឬទិវាកនេះ លោកទៅសង់រូបអាទិទេព ផ្សេងៗ លោកឲ្យដីភូមិ លោកទៅបោះព្រំប្រទល់ លោកឲ្យពលសម្រាប់ភូមិណា ដែលត្រូវការសម្រាប់ធ្វើម៉េចឲ្យអាចបានធ្វើការ យកស្រូវយកអង្ករ យកមកបូជាធ្វើពិធី ផ្សេងៗ នៅក្នុងប្រាសាទព្រះវិហារនេះ ។ ហើយមួយពេលនោះលោកទទួលបានបុស្បុកមាសជារង្វាន់ពីព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី២ លោកយកទៅថ្វាយអាទិទេព ស្រីសិខៈ រិស្វារៈ ។ ពេលដែលចូលឆ្នាំក៏លោកធ្វើសម្រាប់អាទិទេពស្រីសិខៈ រិស្វារៈ គឺលោកយកសំរឹទ្ធិទៅក្រាលនៅកណ្តាលប្រាសាទ ដែលគេយល់ថាប្រាសាទនៅឯចុងភ្នំនោះ ហើយយកចានធ្វើអំពីមាស ពីប្រាក់ យកទៅប្រើប្រាស់នៅក្នុងប្រាសាទ មានឲ្យជាសត្វពាហនៈ មានឲ្យជាខ្ញុំបម្រើ ។ បន្ទាប់មកទៀត លោកជួសជុលសំណង់ ផ្សេងៗ លោកជាអ្នកទទួលព្រះករុណាយាងទៅណា លោកទៅតាមដើម្បីនឹងទទួលកិច្ចការដែលពិនិត្យមើលប្រាសាទនានា ក្នុងព្រះរាជាណាចក្រ។ អីុចឹងផ្នែកខាងបូជា ផ្នែកខាងរក្សាប្រាសាទ ព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី២ លោកប្រគល់ទៅលើព្រាហ្មណ៍ ឈ្មោះទិវាក ឬ ទិវាការៈ នេះឯង ។
- គោលបំណងនៃការកសាងប្រាសាទព្រះវិហារ ប្រាសាទព្រះវិហារ ត្រូវបានស្ថាបនាឡើងក្នុងបំណងពិសេស ខុសប្លែកពីការកសាងប្រាសាទអង្គរវត្ត ដែលស្ថាបនាឡើងដើម្បីរំឭកគុណព្រះវិស្ណុរ ប្រាសាទបាពួន រំឭកគុណព្រះឥសូរ។ ប្រាសាទព្រះវិហារត្រូវបានស្ថាបនាឡើងដើម្បីធ្វើជាទីដែលគេរក្សាទុកលិង្គព្រះអាទិទេព ស្រីសិខៈ រិស្វារៈ ពីព្រោះតាមជំនឿរបស់ព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ ជាពិសេសព្រះបាទ សុរិយវរ្ម័នទី២ ក៏អ៊ីចឹងដែរ លោកនៅតែគាំទ្រគំនិតដែលថា មហិទ្ធិឫទ្ធិធំណាស់អាទិទេពនេះ ដូច្នេះត្រូវធ្វើម៉េច បន់ស្រន់ គោរពបូជា យ៉ាងដាច់ខាត ។ ទីតាំងប្រាសាទភ្នំព្រះវិហារនេះ ៖
- -ទីមួយ គឺគេទុកអាទិទេព ស្រីសិខៈ រិស្វារៈ ជួនកាលគេសរសេរ ខរៈ ស្វារៈ ជួនកាលគេសរសេរ សិខៈ រិស្វារៈ ប៉ុន្តែគឺជាឈ្មោះតែមួយទេ ។ គឺជាកន្លែងដែលគេរក្សាទុក ពីព្រោះអាទិទេពនេះ ដែលមានលិង្គជាតំណាង មានមហិទ្ធិឫទ្ធិធំណាស់ ។ គេជឿថា នាំភោគផល នាំសេចក្តីសុខមកដល់ប្រទេសខ្មែរ ។
- -ទី២ ប្រាសាទភ្នំព្រះវិហារ ទីកន្លែងនេះមិនមែនជាទីកន្លែងសម្រាប់ព្រះរាជាគង់នៅទេ។ មិនមែនមានទីភូមិសម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋទេ ។ គឺមានតែកន្លែងសម្រាប់អ្នកបួស ឲ្យចូលមកតាំងសីល ហើយនិងដើម្បីនឹងជួយបន្តពិធីគោរពបូជានេះតទៅទៀត ។ បើបានអញ្ជើញទៅ គឺត្រូវពិនិត្យមើលនៅប្រាសាទ ដែលជាប់នឹងខ្លោងទ្វារទី៣ រាប់ពីក្រោមទៅ នៅខ្លោងទ្វារទី៣ ហ្នឹងមានសិលាចារឹកកាលេខ ៣៨១នោះ គេសង្ស័យថា នៅត្រង់កន្លែងហ្នឹង គឺជាកន្លែងដែលគេបំបួសឲ្យទៅជាព្រាហ្មណ៍ ដើម្បីនឹងបន្តកិច្ចការគោរព និងថែរក្សាអាទិទេព ស្រីសិខៈ រិស្វារៈ នោះតទៅទៀត ។ ដូច្នេះប្រាសាទភ្នំព្រះវិហារ ខុសពីប្រាសាទ ឯទៀតៗ ។
- ដំណាក់កាលនៃការសាងសង់ ការសាងសង់ប្រាសាទព្រះវិហារ មានបីដំណាក់កាល ធំៗ ៖ដែលក្រុមអ្នកប្រវត្តិវិទូគិតសង្ស័យថា កាលពីជំនាន់ព្រះអង្គម្ចាស់ ឥន្ទ្រាយុទ្ធ គឺអាស្រមប្រហែលធ្វើអំពីឈើ ។
- -តែមកដល់រជ្ជកាលព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី១ គឺគេឈូសភ្នំ យកថ្មភ្នំ ធ្វើជាកាំជណ្តើរធ្វើផ្លូវឡើងទៅលើភ្នំនិងយកថ្មភ្នំ ទៅកសាងជាទីតាំងប្រាសាទ ផ្សេងៗ នៅក្នុងដែនដីនៃប្រាសាទព្រះវិហារ ។ -បន្ទាប់មក គឺក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទសុរិយវរ្ម័នទី២ ពេលនោះហើយដែលគេគិតថា ប្រាសាទភ្នំព្រះវិហារ គឺបានស្ថាបនាឲ្យកាន់តែល្អឡើង នៅពាក់កណ្តាលសតវត្សរ៍ទី១២ ។ ព្រះបាទ សុរិយវរ្ម័នទី២នោះហើយ ដែលព្រះអង្គបានសាងប្រាង្គប្រាសាទអង្គរវត្ត ដែលស្ថិតនៅក្នុងខេត្តសៀមរាប សព្វថ្ងៃនេះ ។
- លក្ខណៈសំណង់ប្រាសាទព្រះវិហារ បើគិតចាប់ពីដីទំនាប ពីផ្លូវឡើងទៅដល់ប្រាសាទដែលនៅលើកំពូលភ្នំខ្ពស់ជាងគេនោះ គឺគេត្រូវដើរឡើងតាមជណ្តើរជាច្រើនកាំ ដែលមានចម្ងាយទាំងអស់៨០៤ម៉ែត្រ ។ មុននឹងឡើងពីដីទំនាបទៅដល់ប្រាង្គប្រាសាទលើកំពូលភ្នំ គេត្រូវឆ្លងកាត់ខ្លោងទ្វារ៥ ។ ទីតាំងដែលធ្វើប្រាសាទនៅលើកំពូលភ្នំខ្ពស់ជាងគេមានកម្ពស់ ៥២៥ម៉ែត្រ ។ តួប្រាសាទសំខាន់នោះមានទំហំ ៣៥ម៉ែត្រគុណនឹង៤៥ម៉ែត្រ ដែលគេគិតសង្ស័យថា ជាកន្លែងរក្សាទុកលិង្គអាទិទេព ឈ្មោះស្រីសិខៈ រិស្វារៈ ។
- ទីមួយ ពីដីយើងធម្មតាហ្នឹង ពីដីគឺជើងភ្នំរបស់ភ្នំដងរែកហ្នឹង យើងឡើងមកហ្នឹង គឺចម្ងាយ៥៤ម៉ែត្រគេធ្វើ ជាជណ្តើរៗ ទាំងអស់មាន ១៥៩កាំ ។ យើងឡើងជណ្តើរហ្នឹងមកហើយ បានគេធ្វើរាងជម្រាលបន្តិចចម្ងាយ២៥ម៉ែត្រហ្នឹង ចូលមកខ្លោងទ្វារទី១ ។
- បន្ទាប់ពីខ្លោងទ្វារទី១ហ្នឹង ត្រូវធ្វើដំណើរតាមកាំជណ្តើរនោះ ឡើងមកទៀតចម្ងាយ ២៤៤ម៉ែត្រ ។ ជណ្តើរនេះគេមានបោះគោលតាមសងខាងផ្លូវ ដើរមកបានចូលខ្លោងទ្វារទី២ ។ នៅខ្លោងទ្វារទី២ នោះមានហោជាង គេធ្វើរូបរឿងកូរសមុទ្រទឹកដោះ គឺការដែលបង្កើតលោក។ នៅពេលដែលឡើងមកហ្នឹង នៅខាងឆ្វេងដៃមានស្រះមួយ ។ ស្រះនេះគឺមានន័យសំខាន់ណាស់ ព្រោះថាកាលពីពេលដែលព្រះមហាក្សត្រថៃ គឺព្រះបាទភូមីបុល អាឌុល យ៉ាដេត ឡើងគ្រងរាជ្យនៅថ្ងៃទី៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៤៦ ថៃបានមកយកទឹកពីស្រះនេះទៅ ដើម្បីបំពេញពិធីអភិសេកព្រះមហាក្សត្រថៃ នៅឯទីក្រុងបាងកក ប្រទេសថៃ ។
- ឡើងមកទៀត ហើយចម្ងាយ១៥០ម៉ែត្រ មានបោះគោលតាមផ្លូវហ្នឹងរហូត ។ នៅខាងឆ្វេងដៃដដែលហ្នឹង មានតួប្រាសាទ តូចៗ ឡើងមកទៀតអ៊ីចឹងមក១៥០ម៉ែត្រហ្នឹង បានមកដល់ខ្លោងទ្វារទី៣ៗ ហ្នឹងមានសិលាចារឹក ដែលនិយាយអំពីការកសាងប្រាសាទ គឺនៅក្នុងជំនាន់រជ្ជកាលព្រះបាទ សុរិយវរ្ម័នទី១ ប្រហែលជាទីកន្លែងអ្នកចូលទៅបួស គេឲ្យតាំងសីល គេឲ្យរៀនធម៌ នៅហ្នឹងចូលផុតពីខ្លោងទ្វារទីបីមកនេះ ។
- នៅចន្លោះពីខ្លោងទ្វារទីបី និងខ្លោងទ្វារទីបួន មានផ្លូវដើរប្រហែល៤០ម៉ែត្រ ។ ផ្លូវដើរ៤០ម៉ែត្រនេះឯង ដែលមានធ្វើជាខ្លួននាគ ដូចជាបង្កាន់ដៃ ហើយនិងបោះគោលតាមផ្លូវនេះឯង ។ យើងដើរតាមផ្លូវនាគហ្នឹងមក បានមកដល់ខ្លោងទ្វារទី៤ ។ មកដល់ខ្លោងទ្វារទី៤ ប្រាសាទហ្នឹងបែរមុខទៅទិសខាងជើង ។ នៅទិសខាងលិច ឬក៏នៅស្តាំដៃហ្នឹង មានអគារមួយ នៅខាងឆ្វេងដៃអត់មានទេ ។អគារនេះឯងប្រហែលគេទុកឲ្យសម្រាប់ឥសី ធំៗសំណាក់ ឬក៏តាំងសីល នៅត្រង់កន្លែងហ្នឹង ។
- ចម្ងាយពីខ្លោងទ្វារទី៤ ទៅដល់ខ្លោងទ្វារទី៥នោះ មានប្រមាណពី៤០ ទៅ៥០ម៉ែត្រ ។ គេត្រូវដើរឆ្លងខ្លោងទ្វារទី៥នេះ ទើបទៅដល់ប្រាង្គប្រាសាទចុងក្រោយបង្អស់ ដែលស្ថិតនៅលើកំពូលភ្នំខ្ពស់ជាងគេ ។ ទីតាំងដែលធ្វើប្រាសាទនៅលើកំពូលភ្នំខ្ពស់ជាងគេនោះ មានកំពស់ ៥២៥ម៉ែត្រ ។ កន្លែងនេះឯង គឺជាកន្លែងដែលប្រហែលគេដាក់លិង្គ ដែលគេថា ជាអាទិទេពប្រចាំប្រាសាទព្រះវិហារ បើយើងគិតតែតួប្រាសាទធំចុងក្រោយនេះ គឺមានទំហំ ៣៥ម៉ែត្រគុណនឹង៤៥ម៉ែត្រតែប៉ុណ្ណោះ ហើយបើយើងដើរទៅខាងក្រោយប្រាសាទហ្នឹង ប្រយ័ត្នព្រោះហ្នឹងដល់ចុងភ្នំហើយ គឺកន្លែងដែលចោទហើយ ផុតត្រឹមប៉ុណ្ណឹង ។ ដូច្នេះចុងខាងក្រោយនេះឯង ប្រហែលជាគេទុកលិង្គអាទិទេព ឈ្មោះស្រីសិខៈ រិស្វារៈ នោះ ។ មកដល់ឆ្នាំ២០០៨នេះ មានបាត់បង់ក៏ច្រើន បាក់បែកក៏ច្រើន អ្វីដែលនៅឃើញសល់សព្វថ្ងៃនេះ យើងមើលទៅតាំងពីក្បាច់ចម្លាក់គួរឲ្យស្រឡាញ់ជាទីបំផុត ពីព្រោះស្អាតណាស់ ធ្វើហ្នឹង ធ្វើល្អខ្លាំងណាស់ ៕
No comments:
Post a Comment