រណសិរ្សខ្មែរឥស្សរៈ

សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ (ប្រែថា. 'រណសិរ្សខ្មែរឥស្សរៈ') គឺជាចលនាប្រឆាំងអាណានិគមកម្ពុជា ពីឆ្នាំ១៩៥០–១៩៥៤,  រៀបចំដោយសមាជិកឆ្វេងនិយមនៃចលនា ខ្មែរឥស្សរៈ ។ សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានសម្របសម្រួលកិច្ចខិតខំប្រឹងប្រែងរបស់ចលនាតាំងពីឆ្នាំ១៩៥០ ហើយបានធ្វើសង្រ្គាមប្រឆាំងនឹងកងកម្លាំងសហភាពបារាំង ។ នៅពេលនៃសន្និសីទសន្តិភាពទីក្រុងហ្សឺណែវ ឆ្នាំ១៩៥៥ គេប៉ាន់ប្រមាណថាសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានគ្រប់គ្រងប្រហែលពាក់កណ្តាលនៃទឹកដីកម្ពុជា។

ដាប ឈួន ខ្មែរឥស្សរៈ 

នរោត្តម ច័ន្ទរង្សី ខ្មែរឥស្សរៈ

ចលនាខ្មែរ ឥស្សរៈ ( ពុត ឆាយ សម  សារី សឺង ង៉ុកថាញ់ ទូសាមុត...។

ការបង្កើត សន្និសីទបង្កើតសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បាន​ប្រារព្ធ​ធ្វើ​នៅ​កំពង់​សោម​លើ ​ខេត្ត​កំពត ពី​ថ្ងៃ​ទី​១៧ – ​ថ្ងៃ​ទី​១៩ ខែ​មេសា ឆ្នាំ​១៩៥០។ ប្រតិភូ​ប្រមាណ ២០០​នាក់ បាន​ជួយ​ដល់​អង្គ​សន្និបាត ក្នុង​នោះ ១០៥​អង្គ ជាព្រះសង្ឃ ។ អ៊ុង សៅ ឧត្តមសេនីយវៀតមិញ ជួយសន្និសីទ។ នៅឯកន្លែងសន្និសីទ ទង់ជាតិខ្មែរ វៀតណាម និងឡាវ ត្រូវបានតាំងបង្ហាញ។ 

សន្និសីទបានជ្រើសរើសគណៈកម្មាធិការប្រតិបត្តិមជ្ឈិមជាតិ ដែលដឹកនាំដោយ សឺង ង៉ុកមិញ ។ សមាជិកគណៈកម្មាធិការផ្សេងទៀតមាន ចាន់ សាម៉ៃ (រង) សៀវ ហេង (លេខា) ចាន់ តារា (មេបញ្ជាការយោធា) មាស វង្ស (មេបញ្ជាការយោធា) មាស វណ្ណៈ (មេបញ្ជាការយោធា) ចូវ យិន (មេបញ្ជាការយោធា) ញ៉ែម ស៊ុន (មេបញ្ជាការយោធា)។, សុខ សាផៃ (មេទ័ព), ងិន ហោ (មេទ័ព), កែវ មុនី, ណៃ សារ៉ាន់ តំណាងភ្នំពេញ (អាចជាកែវ មាស) និងតំណាងខ្មែរអាណិកជនពីរនាក់។ អ្នក​ក្រោយ​គេ​ត្រូវ​គេ​ជឿ​ថា​ជា​តំណាង ​ខ្មែរ​ក្រោម លោក មាស វង្ស និង​លោក មាស វណ្ណៈ។ គេ​ប៉ាន់​ប្រមាណ​ថា​មាន​សមាជិក​គណៈកម្មាធិការ​ចំនួន​ប្រាំ​នាក់​មាន​ទំនាក់ទំនង​ជាមួយបក្សកុម្មុយនិស្តឥណ្ឌូចិន ។

រដ្ឋាភិបាលប្រឆាំង

សន្និសិទស្ថាបនិកនៃសហគមន៍ខ្មែរឥស្សរៈ បានសម្រេចបើកដំណើរការបដិវត្តន៍គំរូរដ្ឋាភិបាល គណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមរំដោះប្រជាជន(PLCC) ដឹកនាំដោយ សឺង ង៉ុកមិញ ។ ជួយលោកគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមរំដោះប្រជាជន មានអនុប្រធានបីនាក់; ចាន់ សាម៉ៃ, សៀវហេង (រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមរំដោះប្រជាជន) និង ទូ សាមុត (កម្មាភិបាល ICP ទាំងបី)។ សឺន ភូករតនា បានក្លាយជាលេខាធិការរដ្ឋបាលនៃគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមរំដោះប្រជាជន ។ ណុន សួន គឺជាសមាជិកទីប្រាំមួយ នៃថ្នាក់ដឹកនាំគណៈកម្មាធិការមជ្ឈិមរំដោះប្រជាជន។ 

ថ្ងៃទី ១៩ ខែ មិថុនា ឆ្នាំ ១៩៥០ សឺង ង៉ុកមិញ បានប្រកាសកម្ពុជាឯករាជ្យ។ ជាមួយគ្នានេះ លោកបានអះអាងថា កងកម្លាំងប្រដាប់អាវុធសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានគ្រប់គ្រងមួយភាគបីនៃប្រទេស។ 

នៅឆ្នាំ១៩៥២ សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានដាក់បញ្ចូលក្រុមឥស្សរៈជាគូប្រជែងនៃ គណៈកម្មាធិការរំដោះជាតិខ្មែរ ដែលដឹកនាំដោយលោក លាវ កែវមុនី និងមានមូលដ្ឋាននៅភាគពាយ័ព្យនៃប្រទេស ទោះបីជាធាតុប្រឆាំងកុម្មុយនិស្តមួយចំនួននៃគណៈកម្មាធិការរំដោះជាតិខ្មែ បានបន្តប្រតិបត្តិការដោយឯករាជ្យក៏ដោយ។ សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បន្ទាប់មកបានបង្កើត 'រដ្ឋាភិបាលតស៊ូខ្មែរ' ដោយមានសមាសភាពដូចខាងក្រោមៈ

1. ប្រធាន ៖ សឺង ង៉ុកមិញ ( អាចារ្យ ម់ៀន ចារកម្ម យួន)
2. អនុប្រធាន ៖ ចាន់ សាម៉ៃ
3. រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​មហាផ្ទៃ ៖ លោក ទូ សាមុត
4. រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការបរទេស ៖ កែវ មុនី
5. រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងអប់រំ ៖ ចូវ យិន
6. រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងការពារជាតិ ៖ សៀវ ហេង
7. រដ្ឋមន្ត្រី​ក្រសួង​ជាតិ ៖ លោក លាវ កែវមុនី
8. រដ្ឋមន្ត្រីក្រសួងសាសនា : សុះ ម៉ាន 

ជម្លោះប្រដាប់អាវុធ

នៅខែសីហា ឆ្នាំ១៩៥០ សាលាយោធាសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយមានកម្មាភិបាលសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ប្រដាប់អាវុធប្រហែលមួយរយនាក់ជាក្រុមដំបូងរបស់ខ្លួន។  នៅខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៥០ កងកម្លាំងសហភាពបារាំងបានបង្កើនយុទ្ធនាការរបស់ពួកគេប្រឆាំងនឹងសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ។ នៅពេលនោះ កងទ័ពឧទ្ទាមសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ មានការគាំទ្រពីកងទ័ពវៀតណាម វៀតមិញ ប្រមាណ ៣០០០នាក់។ 

នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៥៣ កងកម្លាំងសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ និងវៀតមិញ បានវាយឆ្មក់ និងសម្លាប់អភិបាលខេត្តព្រៃវែង ។ សកម្មភាពនេះបង្កើតបានជាជ័យជំនះនៃការឃោសនាដ៏ធំមួយសម្រាប់សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ដែលការអំពាវនាវជ្រើសរើសបុគ្គលិកត្រូវបានកាត់បន្ថយដោយការសន្យារបស់សម្ដេចសីហនុ ក្នុងការសម្រេចបានឯករាជ្យពីប្រទេសបារាំង។ 

សន្និសីទទីក្រុងហ្សឺណែវ

សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានបញ្ជូនប្រតិភូពីររូបគឺ កែវ មុនី និង ម៉ី ផូ ទៅសន្និសីទឆ្នាំ១៩៥៤ ស្តីពីដំណោះស្រាយដោយសន្តិវិធីចំពោះជម្លោះនៅឥណ្ឌូចិន។ អ្នកទាំងពីរបានអមដំណើរគណៈប្រតិភូវៀតមិញ ដែលបានមកដល់ទីក្រុងហ្សឺណែវកាលពីថ្ងៃទី ៨ ឧសភា។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ត្រូវបានអញ្ជើញជាផ្លូវការឱ្យចូលរួមក្នុងសន្និសីទនេះ។ ក្នុងសុន្ទរកថាដំបូងរបស់គណៈប្រតិភូវៀតមិញបានជំរុញថា រដ្ឋាភិបាលតស៊ូរបស់ខ្មែរដែលដឹកនាំដោយសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ គួរតែត្រូវបានបញ្ចូលទៅក្នុងកិច្ចពិភាក្សា ដោយឈរជើងស្មើភាពជាមួយរាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា។ ការ​អង្វរ​នេះ​ត្រូវ​បាន​គាំទ្រ​ដោយ​គណៈប្រតិភូ​នៃ ​សហភាព​សូវៀត និង ​ចិន វីយ៉ាឆេស្លាវ ម៉ូឡូតូវ និង ជូ អេនឡាយ។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ លោក ជូ អេនឡាយ ត្រូវបានបញ្ចុះបញ្ចូលដោយមហាអំណាចលោកខាងលិចឱ្យដកការគាំទ្ររបស់គាត់សម្រាប់ការចូលរួមសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ នៅក្នុងសន្និសីទ។

លទ្ធផលនៃសន្និសីទរួមមានបទឈប់បាញ់ដែលរួមមាន សមាគមខ្មែរឥស្សរៈឯករាជ្យភាពរបស់កម្ពុជាក្រោមសីហនុ និងការដកកងកម្លាំងវៀតមិញចេញពីកម្ពុជា។ សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ឈប់ដំណើរការ។ [១០] ក្រោយ​មក ពួក​កុម្មុយនិស្ត​កម្ពុជា​នឹង​ប្រកែក​ថា វៀតមិញ​បាន​ក្បត់សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ក្នុង​សន្និសីទ។

លទ្ធផលនៃកិច្ចពិភាក្សានៅទីក្រុងហ្សឺណែវបានផ្តល់ថា អតីតទ័ពព្រៃសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ នឹងត្រូវបានការពារដោយគណៈកម្មការត្រួតពិនិត្យ និងត្រួតពិនិត្យអន្តរជាតិក្នុងអំឡុងពេលយុទ្ធនាការបោះឆ្នោត ប៉ុន្តែតាមពិតការធានាបែបនេះមិនត្រូវបានផ្តល់ឱ្យទេ។ ជាមួយនឹងផ្ទៃខាងក្រោយនេះ កម្មាភិបាលសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ មួយពាន់នាក់បានចាកចេញទៅប្រទេសវៀតណាម រួមជាមួយនឹងកងកម្លាំងវៀតមិញដែលកំពុងចាកចេញ នៅលើនាវា ប៉ូឡូញ ដែលផ្តល់ដោយ ICSC នៅ ទន្លេមេគង្គ ។ 

សមាជិកភាព

ប្រភព​វៀតណាម​បាន​អះអាង​ថា សមាជិកភាពសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បាន​ឡើង​ដល់ ១៥ ម៉ឺន​នាក់​មុន​ដំណាច់​ឆ្នាំ ១៩៥០។ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ការប៉ាន់ប្រមាណដែលមានលក្ខណៈអភិរក្សជាងនេះ គឺថាសមាជិកភាពសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ មិនដែលលើសពី ២០ ០០០ នាក់ឡើយ។ 

សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ និងព្រះពុទ្ធសាសនា

ដោយយល់ឃើញថា មេដឹកនាំសំខាន់ៗពីររូបនៃសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ គឺ សឺង ង៉ុកមិញ និង ទូ សាមុត ជាអតីតព្រះសង្ឃសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ អាចមានឥទ្ធិពលយ៉ាងសំខាន់ក្នុងចំណោមមជ្ឈដ្ឋានសាសនាព្រះពុទ្ធ។ នៅខែកុម្ភៈ ឆ្នាំ ១៩៥១ សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ បានរៀបចំសន្និសីទព្រះពុទ្ធសាសនាខ្មែរ ដឹកនាំដោយ សឺង ង៉ុកមិញ។

នៅឆ្នាំ១៩៥២ សឺង ង៉ុកមិញ , ព្រំ សាមិត (ព្រះសង្ឃដែលបានចូលរួមជាមួយសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ និងក្លាយជានិពន្ធនាយកនៃការបោះពុម្ពផ្សាយ ឥស្សរៈ) ច័ន្ទតារា និងព្រះសង្ឃប្រាំអង្គបានធ្វើទស្សនកិច្ចនៅតំបន់ ខ្មែរក្រោម ។ ក្នុងដំណើរទស្សនៈកិច្ចនេះ ពួកគាត់បានសង្កត់ធ្ងន់លើតួនាទីរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនាក្នុងការតស៊ូរំដោះជាតិ។ ក្នុងឆ្នាំដដែលនោះ សឺង ង៉ុកមិញ បានបញ្ចុះបញ្ចូលអាចារ្យនៃវត្តចំនួនបីក្នុងខេត្តកំពត ថាពួកគេកាន់ទីប្រឹក្សាអ្នករត់ចោលជួរពីសមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ឱ្យត្រឡប់ទៅឋានន្តរស័ក្តិសមាគមខ្មែរឥស្សរៈវិញ។

ប្រភពឯកសារប្រភពឯកសារ

ចលនាតស៊ូ​ដំបូង​នេះ ត្រូវ​បាន​ផ្ដួចផ្ដើម​បង្កើត​ឡើង​ដោយ​បច្ឆាជន​ដ៏​មាន​ឥទ្ធិពល​ម្នាក់​របស់​អភ័យ ធីបេស “បែន” ឈ្មោះ ប៉ុក គុណ ឬ ប៉ុក ផល្គុណ ហៅ​តាត្រឡាច​។ គាត់ និង​បក្សពួក​បាន​ដាក់ឈ្មោះ​ថា “ចលនា​ខ្មែរឥស្សរៈ” មាន​មូលដ្ឋាន​បង្អែក​នៅ​ខេត្ត​បាត់ដំបង ដែល​កាលនោះ​ជា​ដែនដី​ស្ថិតនៅ​ក្រោមការ ត្រួតត្រា​របស់​ថៃ មួយរយៈពេល​ខ្លី ឆ្លៀតពេល​ដែល​បារាំង​ចាញ់​ដៃ​ក្នុង​សង្គ្រាមលោក​លើក​ទី​២ និង​ត្រូវ ស្ថិតនៅ​ក្រោម​ឥទ្ធិពល​នៃ​អំណាច​យោធា​ជប៉ុន​។ ចលនា​នេះ មាន​ទីស្នាក់ការ​ធំ​នៅផ្ទះ​អ្នក ល៉្មាយ ដែល ជា​កូនស្រី​ម្នាក់​នៃ​ត្រកូល “កថាថន” ដែល​ជា​បច្ឆាជន​របស់​អភ័យធីបេស “បែន” ដែរ​។ តា ត្រឡាច បាន​តាំង​មេដឹកនាំ​ផ្ទាល់ ដែល​ជា​អតីត​គ្រូបង្រៀន​ម្នាក់ ឈ្មោះ រស់ យឿន និង​ភូឈួយ​របស់​គាត់ ឈ្មោះ បូរិន​។ ចលនា​ខ្មែរឥស្សរៈ​បាន​ធ្វើ​ប្រតិបត្តិការ​តែ​នៅ​ក្នុង​តំបន់​ទីរួមខេត្ត និង​ជាយ​ទីក្រុង​បាត់ដំបង ពិសេស នៅ​ម្ដុំ វត្តក្តាំងងារ វត្តលៀប និង​វត្តពិភិទ្ឋរង្សី ហៅ​វត្តកំភិត​។

នៅ​ក្នុង​ស្នាដៃ “ចរិតខ្មែរ” របស់​គាត់, លោក ប៊ុណ្ណ ចន្ទម៊ុល ពិតជា​មិន​បាន​បង្ហាញ​កំណើត​ដើមទង របស់​ខ្មែរឥស្សរៈ​ឱ្យ​បាន​ជាក់ច្បាស់​នោះ​ទេ ហេតុដូច្នេះហើយ ទើប​មាន​អ្នកអាន​ជាច្រើន​យល់ថា រូប​គាត់ តែម្នាក់ ដែល​ជា​មេ​ផ្ដួចផ្ដើម​បង្កើត​ចលនា​ឥស្សរៈ​ដំបូងៗ​នោះ​។ ម៉្យាងទៀត ទាក់ទិន​នឹង​បញ្ហា វាក្យសព្ទ “ឥស្សរៈ” នេះ គាត់​បាន​ឱ្យ​និយមន័យ​ថា “ធំ, មិន​កញ្ជះ​គេ, ជា​អ្នកជា​។ ដូច្នេះ ខ្មែរឥស្សរៈ គឺជា​ក្រុម​ខ្មែរ ដែល​ជា​ម្ចាស់​លើ​ខ្លួនឯង គ្មាន​នៅ​ក្រោម​អំណាច​នរណា, ជា​ខ្មែរ​មាន​ឯករាជ្យ, មាន​សេរីភាព, មាន​សិទ្ធិ គ្រប់គ្រាន់​ជា​ខ្មែរ”​។ តើ​ដោយសារ ខ្មែរឥស្សរៈ ជា​ខ្មែរ​មិន​កញ្ជះ ឬ នៅ​ក្រោម​បង្គាប់​គេ​ដូច្នេះ​ហើយ​ឬ ដែល​បណ្តាល​ឱ្យ​ពួក​មេដឹកនាំ​ខ្មែរឥស្សរៈ​មិន​រវល់​ទៅ​ពឹងពាក់​កម្លាំង ឬ​ជំនួយ​ពី​បរទេស ដែល​អាច​នាំ​ឱ្យ ពួកគេ​ធ្លាក់​ក្នុង​អន្លង់ ឬ​នឹម​ត្រួតត្រា​របស់​បរទេស​នោះ​? ម៉្លោះហើយ ដើម្បី​ជំនួស​ជំនួយបរទេស តើ​ពួកគេ ត្រូវ​ធ្វើ​អ្វីខ្លះ ដើម្បី​ធ្វើការ​តស៊ូ​បាន​?

មាន​ហេតុផល​ជាច្រើន​ដែល​ផ្ដល់​ឱកាស​ឱ្យ​ចលនា​ខ្មែរឥស្សរៈ​រីក​ធំធាត់ និង​ប្រមូល​បាន​កា​រគាំទ្រ យ៉ាង​ច្រើន​ពី​សំណាក់​ប្រជាជន​ខ្មែរ​។ មូលហេតុ​មួយ​ក្នុង​ចំណោម​ហេតុផល​សំខាន់ៗ​បំផុត គឺ​ដោយសារ​ការ គាបសង្កត់​ពី​សំណាក់​បារាំង​។ ដូច​ដែល​គេ​បាន​ដឹង មាន​មន្ត្រី​ អាណានិគម​បារាំង​មួយចំនួនធំ តែង​ធ្វើការ គាបសង្កត់ ទារ​ពន្ធដារ​ធ្ងន់ធ្ងរ​មក​លើ​ប្រជារាស្ត្រ​ខ្មែរ​ក្រីក្រ​។ ដូច្នេះ​ហើយ ទើប​មាន​ការ​តស៊ូ​វាយ​បារាំង​ឆ្នាំ ១៩៨៤-១៩៨៦ ព្រឹត្តិការណ៍​១៩១៦ ព្រឹត្តិការណ៍​សម្លាប់​លោក​បារដេស​ឆ្នាំ១៩២៥ និង​បាតុកម្ម​ឆត្រ របស់​ព្រះសង្ឃ​ឆ្នាំ​១៩៤២​ជាដើម​។ ទាំងនេះ អាច​ជា​មូលហេតុ​សមរម្យ​សម្រាប់​ប្រជារាស្ត្រ​ខ្មែរ​ក្រោកឈរ​ឡើង ប្រឆាំង​បារាំង​។

លើសពីនេះ​ទៅទៀត ក្រោយ​ការ​ចាប់ខ្លួន​របស់​អាចារ្យ ហែម ចៀវ នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤២​ក៏​បាន​ជំរុញ​ឱ្យ ព្រះសង្ឃ​ខ្មែរ​ជាច្រើន រត់​ចូលរួម​ជាមួយ​ចលនា​នេះ​ដែរ​។ ការ​ភ័យខ្លាច​បណ្ដាលមកពី​ការ​មាន​ការ​រំលោភបំពាន​ពីសំណាក់​បារាំង ដូចជា​គំរូ​ក្នុង​ការ​តាម​ចាប់ខ្លួន​ជន​ស្នេហាជាតិ ប៉ាច ឈឺន និង​ចុងក្រោយ​ការ​ចាប់ខ្លួន​លោក ស៊ឺង ង៉ុកថាញ់ នា​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ព្រមទាំង​អ្នក​ពាក់ព័ន្ធ​ដទៃ​ទៀត នា​ពេល​បារាំង​វិល​មក​កម្ពុជា ជា លើកទី២ បាន​បង្ខំ​ឱ្យ​កូនចៅ បក្សពួក​របស់​គាត់ រត់​ទៅ​ខេត្ត​បាត់ដំបង និង ចូលព្រៃ​រួបរួម ជា​ចលនា​តស៊ូ​ឥស្សរៈ ដើម្បី​ជា​ការ​ដោះ​គេចខ្លួន និង​បុព្វហេតុ​ដ៏​សមស្រប​មួយ គឺ​តស៊ូ​ដណ្ដើម​ឯករាជ្យជាតិ នោះ​សម្រាប់ ពួក​អ្នកចេះដឹង​។ ដូច្នេះ​មធ្យោបាយ ដ៏​ល្អ​បំផុត​សម្រាប់​ពួកគេ គឺ​ចាប់កាន់​អាវុធ​ប្រឆាំង​បារាំង​។

ប៉ុន្តែ​បើ​តាម​លោក វ.ម. រេឌ្ឌី (V.M. Reddi) យល់ថា ការ​ចុះសន្ធិសញ្ញា ម៉ូឌុស វីវ៉ង់ឌី (Modus Vivendi) (កិច្ច​សន្យា​បណ្តោះ​អាសន្ន) ដែល​ទទួលស្គាល់​កា​វិលត្រឡប់​របស់​បារាំង មកកាន់​ប្រទេស​កម្ពុជា នា​ខែ​មករា​ឆ្នាំ​១៩៤៦ នោះ បាន​បញ្ឆេះ​អ្នក​មិន​ពេញចិត្ត​នឹង​រដ្ឋការ​បារាំង ឱ្យ​មាន​ចំនួន​កាន់តែ​ច្រើន​ឡើង នាំគ្នា​ប្រឆាំង​បារាំង ជាមួយ​ខ្មែរឥស្សរៈ​ដែរ​។ ប៉ុន្តែ បើ​តាម​លោក ចន កូស (Jonh Coast) លើកឡើង​ថា “ខ្មែរឥស្សរៈ មិន​អាច​ធំធាត់ និង​អាច​ទាក់ទាញ​ការ ចាប់ អារម្មណ៍​ពីសំណាក់​បារាំង និង​រដ្ឋាភិបាល​ខ្មែរ​បានទេ បើ​សិន​គ្មាន ការ​គាំទ្រ​យ៉ាងខ្លាំងក្លា​ពីសំណាក់​បញ្ញវន្ត និង ជនជាតិ​ថៃ​ដែល​មាន​ចិត្ត​ស្អប់​បារាំង និង​លោភលន់​ចង់បាន​ទឹកដី​ខ្មែរ​នៅ​តំបន់​អង្គរ​។ ដូច្នេះ តើ​មតិយោបល់​របស់ លោកអ្នក​ប្រាជ្ញ​ណា​ម្នាក់​ដែល​ត្រឹមត្រូវ​ជាង​? ឬ មួយ​មាន​ហេតុផល​អ្វី​ផ្សេង​? ហើយ​នរណា​អាច​ជួយ​ផ្ដល់​ចម្លើយ​សមស្រប និង​ជាក់ស្ដែង​តាម​ព្រឹត្តិការណ៍ នៅ​ក្នុងកំលុង​ពេល​នោះ​?

ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ រហូតដល់​ឆ្នាំ​១៩៤៥ ចលនា​ខ្មែរឥស្សរៈ​មាន​អ្នកគាំទ្រ​ដែល​មាន​សមានចិត្ត​ទាំង​ប្រុស​ទាំង​ស្រី​ប្រហែល ៣០០០​នាក់ និង​មាន​កងទ័ព​ប្រហែល ១០០០​នាក់​នៅ​ឆ្នាំ​១៩៤៦ ដែល​អ្នក ទាំងអស់​នោះ ត្រៀម​ខ្លួន​ជាស្រេច​សម្រាប់​ការវាយប្រហារ​ដំបូង នៅក្រុងសៀមរាប​នៅ​ថ្ងៃ​ទី​៧ ខែ​សីហា ឆ្នាំ​១៩៤៦​។

ដើម្បី​សម្រេច​បាន​គោលដៅ​របស់​ខ្លួន ក្រុម​ខ្មែរឥស្សរៈ​បាន​អនុវត្ត​នូវ​សកម្មភាព​ជាច្រើន​គួរឲ្យ​កត់ សំគាល់ និង​ភ័យខ្លាច​សម្រាប់​ អាណានិគម​បារាំង​។ ពួកគេ​បាន​កំណត់​ថា ធ្វើ​យ៉ាងណា ដើម្បី​រំខាន​អាជ្ញាធរ​បារាំង ឱ្យ​មាន​ការពិបាក​គ្រប់គ្រង​ស្រុកទេស ដូចជា ការ​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ទ័ពព្រៃ ការ​វាយឆ្មក់ និង​ការ​ពួនស្ទាក់ ដើម្បី​វាយ​យក​ភស្តុភារ និង​សម្ភារៈ​ផ្សេងៗ​ដែល​ពួក​បារាំង​ដឹកជញ្ជូន​តាម​ផ្លូវ​ជាដើម​។ ម៉្យាងវិញទៀត ពួកគេ​ក៏​តែង​បាន​បិទ​ផ្លូវ​ទំនាក់ទំនង​របស់​បារាំង ដែល​នាំ​ឱ្យ​បារាំង​ពិបាក​ទាក់ទង​គ្នា​ធ្វើការ​ត្រួតត្រា ឬ​បង្ក្រាប ក្រុម​បះបោរ​។ ខ្មែរឥស្សរៈ កម្ចាត់​ចោល​នូវ​ជនជាតិ​ខ្មែរ​ទាំងឡាយ ដែល​និយម​ចូលចិត្ត និង​ធ្វើ​គិញ​បារាំង ត្រូវ​រង​ការ​ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញ​ពី​កំហឹង​របស់​ខ្មែរឥស្សរៈ​។

ជា​ការ​ល្អ​ប្រសើរ​ដែរ​សម្រាប់​ការសិក្សា​ប្រវត្តិសាស្ត្រ ដែល​កន្លងមក លោក ប៊ុណ្ណ ចន្ទម៉ុល បាន រៀបរាប់​ឱ្យ​យើង​ដឹង​ពី​អំពើ​ឃោរឃៅ​មួយ​ចំនួន​របស់​ឥស្សរៈ ដូចជា​ការ​សម្លាប់​គិញ​បារាំង​ឈ្មោះ ប៊ុន ចាន់ និង​ការ​ធ្វើទារុណកម្ម​គិញ​ដទៃ​ទៀត បែប​ស្រងែ​ពែន​។ លើសពីនេះទៀត គាត់​បាន​រៀបរាប់​យ៉ាង​លម្អិត​អំពី​ព្រឹត្តិការណ៍​វាយប្រហារ​លើកដំបូង​របស់​ខ្មែរឥស្សរៈ​នៅ​ទីក្រុង​សៀមរាប នៅ​ថ្ងៃ​ទី៧ ខែ​សីហា ឆ្នាំ ១៩៤៦​។

ពួក​កងឯកភាព​រួម​របស់​ខ្មែរឥស្សរៈ ជា​អ្នក​បាន​ចាប់ផ្ដើម​ចេញ​ប្រតិបត្តិការ​វាយប្រហារ​នេះ​។ ពួកគេ​បាន​បែងចែក​គ្នា​ជា​ប្រាំ​ក្រុម ទីមួយ​គឺ​ក្រុម​ដឹកនាំ​ដោយ ហែម សាវ៉ាង និង ហែម សាវ៉ាត (ជា​បងប្អូនបង្កើត​នឹងគ្នា) ដែល​មាន​ទិសដៅ​វាយ​សណ្ឋាគារ​ខេត្ត​។ ក្រុម​ទីពីរ គឺ​ក្រុម​សម្រាប់​វាយ​បន្ទាយទាហាន​ជើង​ខ្មៅ​។ ក្រុម​ទីបី​គឺ ក្រុម​មាន​គោលដៅ​វាយ​ប៉ុស្តិ៍​ប្រៃសណីយ៍ និង​ផ្ដាច់​វិទ្យុ​។ ក្រុម​ទីបួន វាយ​ពន្ធនាគារ រំដោះ​អ្នកទោស​។ ក្រុម​ទីប្រាំ ដឹកនាំ​ដោយ​ដាបឈួន មាន​គោលដៅ​វាយ តម្រួត​ខេត្ត និង​ផ្ទះគយ​។ តែ​បើ​តាម​ការស្រាវជ្រាវ​របស់​ប្រវត្តិវិទូ​អូស្ត្រាលី ចន ទូលី (Jonh Tully) បាន​អះអាង​ថា ក្នុង​ការវាយប្រហារ​នេះ ប្រទេស​ថៃ​ត្រូវ​បាន​បារាំង​បន្ទោស និង​ចោទប្រកាន់​ថា បាន​ផ្សំ​គំនិត​រៀបចំ​ផែនការ និង​បញ្ជា​លើ​ការវាយប្រហារ​នេះ​។ តែ​តាម លោក ប៊ុណ្ណ ចន្ទម៊ុល អះអាង​ថា គឺ​ពួក​ថៃ​ក៏​មិន​បាន​ចូលរួម ឬ ដឹង​គម្រោងការណ៍​នេះ​ឡើយ​។ ពួក​ខ្មែរឥស្សរៈ​ផ្ទាល់​តែ​ម្ដង ដែល​រៀបចំ​ការវាយប្រហារ​ដូច​ខាងលើ​។

កងទ័ព​ខ្មែរឥស្សរៈ​បាន​វាយលុក​ក្រុង​បាន​រយៈពេល ៤​ម៉ោង តែ​ព្រឹក​ឡើង​ត្រូវ​ទ័ព​បារាំង​ដេញ​វាយ​វិញ​យ៉ាង​សង្ខុញ​។ ពួកគេ​ប្រមូល​ជ័យភណ្ឌ​បាន​យ៉ាង​ច្រើន ពិសេស​ក្រុម​ប្រតិបត្តិការ​របស់ ដាប ឈួន ដែល​ជាហេតុ​មួយ​ធ្វើ​ឱ្យ​គាត់​មាន​ឈ្មោះ​ល្បី​ឡើង និង​មាន​ថវិកា​ច្រើនជាង​ក្រុម​ដទៃ​ទៀត​។ គាត់​មិន​បាន ត្រឡប់​មក​បាត់ដំបង​វិញ​ទេ ក្រោយ​ការ​វាយ​បក​យ៉ាង​លឿន​របស់​បារាំង​នោះ​។ ជា​លទ្ធផល​នៃ​ការវាយប្រហារ​នេះ មាន​សាកសព​ស្លាប់​នៅកន្លែង ៣០​នាក់ រួមបញ្ចូល​ទាំង​នាយទាហាន​បារាំង​៧​នាក់​ផង​ដែរ​។ ចំណែក​កាសែត​បាងកក​ប៉ុស្តិ៍​ថា​ភាគី​ទាំង​សង្ខាង​មាន​មនុស្ស​ស្លាប់ និង​របួស​ប្រហែល​ច្រើនជាង​នេះ​។

វា​ហាក់​ដូចជា​ថា អស់​លោក​អ្នក​តស៊ូ និង​អ្នក​ស្រាវជ្រាវ​ទាំងអស់​នេះ​អាច​ផ្ដល់​ព័ត៌មាន​បាន​ល្អ និង​ច្បាស់​ជាង​គ្នា​ដោយអន្លើ ហើយ​អាច​បង្គ្រប់​គ្នា​ទៅ វិញទៅមក បង្កើត​បានជា​ទិដ្ឋភាព​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​មួយ​នៃ ចលនា​ខ្មែរឥស្សរៈ​។ តែ​ការពិត ខ្ញុំ​យល់ថា អស់លោក​ទាំងអស់ នៅ​មិន​ទាន់​បាន​លាតត្រដាង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ពិត​នៃ​ចលនា​នេះ​ទេ​។ ទីមួយ លោកម៊ុល ដូច​ដែល​គាត់​បាន​បញ្ជាក់ គឺ​គាត់​បាន​ដក​ខ្លួន​ចេញ​ពី​ចលនា​ខ្មែរឥស្សរៈ តាំងពី​ភាគ​ដំបូង​នៃ​ចលនា​តស៊ូ​នេះ​ម៉្លេះ​។ ម៉្លោះហើយ មាន​អាថ៌កំបាំង​ជាច្រើន​ទៀត ពិសេស ជីវភាព និង​របត់​នៃ​កម្លាំង​តស៊ូ​របស់​ខ្មែរឥស្សរៈ​របស់​ទ្រង់ ចន្ទរង្សី (នា​ពេលក្រោយ) ដែល​គាត់​មិន​អាច​ដឹង ឬ​មិន​បាន​សរសេរ​។

ទីពីរ ទាំង​ប្រវត្តិវិទូ​ឥណ្ឌា វ. ម. រេឌ្ឌី ទាំង​ប្រវត្តិវិទូ​អូស្ត្រាលី ចន ទូលី ក៏​ដូចជា​អ្នកស្រាវជ្រាវ មួយ​ចំនួន​ទៀត ពិតជា​មិន​បាន​សិក្សា​លំអិត​ពី​ចលនា​តស៊ូ​នេះ​ទេ​។ ជាក់ស្ដែង នៅ​ក្នុង​ស្នាដៃ​របស់​ខ្លួន ដែល​មាន​ចំណងជើង​ថា“ប្រវត្តិសាស្ត្រ​នៃ​ចលនា(ទាមទារ)ឯករាជ្យ​កម្ពុជា” លោក រេឌ្ឌី បាន​ត្រឹមតែ​រៀបរាប់ ខ្លះ​តែ​ប៉ុណ្ណោះ​អំពី​ចលនា​ខ្មែរឥស្សរៈ​។ ម៉្យាងទៀត គាត់​បាន​ត្រឹមតែ​បញ្ជក់​ពី​រូបភាព​ទូទៅ​នៃ​ចលនា​នេះ ដោយ​គាត់​ចំណាយ​ពេល​វែង ថ្លាថ្លែង​ពី​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​របស់​ក្រុម​តស៊ូ​ដោយ​វិធី​ការទូត​នៅ​ក្នុង​ស្រុក​។ ចលនា​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​នៅ​ក្នុង​ស្រុក​នេះ​រួមមាន ក្រុម​អភិរក្សនិយម (the Conservatives) ដែល​មាន សម្ដេច នរោត្ដម សីហនុ ជា​ប្រមុខ, ក្រុម​មជ្ឈន្តិកជន (the Moderators) ដែល​មាន​ពួក​បញ្ញវន្ត​សម័យ​ទំនើប​ជាគោល, ហើយ​គាត់​បាន​បន្ត​ចាត់​ទុក​ពួក​ខ្មែរឥស្សរៈ​សេរីនិយម ជា​ផ្នែក​មួយ​នៃ​ក្រុម​ក្រោយនេះ​។ ឯ​ក្រុម​ទីបី គឺ​ពួក​ឧទ្ទាម​ព្រៃ (the Radicals) ដូចជា​ពួក​ខ្មែរ​វៀតមិញ​។ ទោះជា​គាត់​បាន​បែងចែក យ៉ាង​ច្បាស់​ដូចនេះ​ហើយ​ក្ដី​តែ​គាត់​មិន​បាន​ថ្លឹងថ្លែង​ស្រាវជ្រាវ​ពី​ជំពូក​អ្នក​តស៊ូ​ទាំង​បី​ក្រុម​នោះ ឱ្យ​ស្មើគ្នា​ទេ​។ ទន្ទឹម​នឹង​នេះ​ចលនា​ខ្មែរឥស្សរៈ​ត្រូវ​បាន​លោក ចន ទូលី ពិភាក្សា​និង​ចំណាយ​ត្រឹមតែ​មួយ​ជំពូក​តូច នៃ​សៀវភៅ “ប្រវត្តិ​អាណាព្យាបាល​បារាំង នៅ​កម្ពុជា” របស់​លោក ដែល​មាន​ជាង ៥០០​ទំព័រ ឯណោះ​។

ក្រៅពីនេះ អ្នកនិពន្ធ​ដទៃ​ទៀត ហាក់​ដូចជា​មិន​មាន​ការស្រាវជ្រាវ​ផ្ទាល់​ខ្លួន​ឱ្យ​ច្បាស់​អំពី​ចលនា តស៊ូ​បែប​នេះ​ទេ គឺ​ពួកគេ​បាន​ត្រឹមតែ​ដកស្រង់ និង​យោង​លើ​ឯកសារ​ចាស់​របស់​គេ​ប៉ុណ្ណោះ​។

លោក ប៊ុណ្ណ ចន្ទម៉ុល បាន​យល់ថា“ការវាយប្រហារ​លើ​ក្រុងសៀមរាប​នេះ មិន​សន្មត​ថា ជោគជ័យ ឬ បរាជ័យ​អ្វី​ទេ​។ ប៉ុន្តែ​ជា​ស្រមោល​តស៊ូ​មួយ ដែល​ធ្វើ​ឱ្យ​ពួក​បារាំង​ភ័យផ្អែមមាត់​មួយ​គ្រា​ដ៏​ធំ​ទៅ​ដែរ ហើយ​វា​អាច​បណ្ដុះ​ទឹកចិត្ត​ខ្មែរ​ឯទៀត ឱ្យ​ភ្ញាក់​រលឹក​ឡើង​ផង​។” នេះ​គ្រាន់តែ​ជា​ការព្រមាន​មួយ​របស់​ខ្មែរឥស្សរៈ​ទៅលើ​ អាណានិគម​បារាំង​​។ ឯ​ការពិត​នោះ គឺ​ចាប់តាំងពី​ពេល​នោះ​មក​រហូតដល់​ពេល​បារាំង សម្រេចចិត្ត​ប្រគល់​ឯករាជ្យ​ពេញ​បរិបូណ៌ ដល់​ប្រទេស​កម្ពុជា​នោះ ចលនា​ខ្មែរឥស្សរៈ​បាន​បង្ក​បញ្ហា​ច្រើន​ណាស់​ដល់​អាជ្ញាធរ​បារាំង​។

បើ​តាម​ការ​អួតអាង​របស់​អតីត​ខ្មែរឥស្សរៈ​ម្នាក់​ឈ្មោះ ក្រុត ធាម បាន​ប្រាប់​ទៅ​លោក ប៊ិន ឃៀនិន ថា​ប្រសិនបើ​បារាំង​មិន​បាន​ផ្ដល់​ឯករាជ្យ​ពេញ​បរិបូរណ៍​ដល់​សម្ដេច​ សីហនុ​នោះ​ទេ ម៉្លេះ​ទ្រង់​ពិតជា​ប្រឈមមុខនឹង​គ្រោះថ្នាក់​ធ្ងន់ធ្ងរ​ជា​មិនខាន ព្រោះ​នា​ពេលនោះ​ដែនដី​កម្ពុជា​មួយភាគបី​ត្រូវ​បាន​ត្រួតត្រា​ដោយ​ខ្មែរឥស្សរៈ​។ ឆ្លើយតប​នឹង​ការ​អួតអាង​នេះ សម្ដេច សីហនុ ផ្ទាល់​បាន​សារភាព​ប្រាប់​រដ្ឋមន្ត្រីការបរទេស​ថៃ ថាបើ​គ្មាន​ព្រះរាជបូជនីយកិច្ច​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពី​បារាំង​ទេ ប្រទេស​កម្ពុជា​ប្រហែល​មាន​ផ្ទុះឡើង​នូវ​ការ​បះបោរ​ធ្ងន់ធ្ងរ​ប្រឆាំង​នឹង​បារាំង និង​ប្រឆាំង​រាជានិយម​ផ្ទាល់​តែម្តង​។ ប្រសិនបើ​ព្រះអង្គ​មិន​ប្រញាប់ប្រញាល់ ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ពេញ​បរិបូណ៌​ទេ​នោះ ប្រជាជន​កម្ពុជា​មុខតែ​នឹង​ងាក​ទៅ​សង្ឃឹម​លើ​លោក ស៊ឺង ង៉ុកថាញ់ និង ខ្មែរឥស្សរៈ​ជា​ពុំខាន ព្រោះ​ពួកគេ​ប្រាថ្នា​ចង់បាន​តែ​ឯករាជ្យ​ពេញ​បរិបូរណ៍ ដោយ​មិន​ពេញចិត្ត​នឹង​អ្វី​ដែល ព្រះអង្គ​ពី​មុន​បាន​ហៅថា “ឯករាជ្យ​៥០​ភាគរយ” នោះ​ទេ​។

ដូច្នេះ​ចង់ ឬ​មិន​ចង់ ទាំង​បារាំង ទាំង​សម្ដេច​ សីហនុ​ត្រូវ​ប្រុង​ប្រយ័ត្ន​ចំពោះ​ការ​រីក​ឡើង​នូវ​ឥទ្ធិពល របស់​ពួក​ខ្មែរឥស្សរៈ និង​ដឹង​នូវ​តួនាទី​សំខាន់​របស់​ខ្មែរឥស្សរៈ ក្នុង​ការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​សម្រាប់​ជាតិ មាតុភូមិ​កម្ពុជា​។ ដូច្នេះ សម្ដេច សីហនុ ត្រូវ​ស្រូតរូត​ផ្ដើម​យុទ្ធនាការ​ទាមទារ​ឯករាជ្យ​ឱ្យ​បាន​មុន​ការ​គំរាមកំហែង​ចំពោះ​ព្រះអង្គ​ដែល​អាច​កើតឡើង ហើយ​ដើម្បី​ជម្នះ​លើ​ការ​គំរាមកំហែង​នេះ ព្រះអង្គ​ត្រូវ​ឈានទៅមុខ មុន​ពួក​ជាតិ​និយម​ឥស្សរៈ និង​ពួក​កុម្មុយនិស្ត​វៀតមិញ​។ តែទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ ចាប់ពី ឆ្នាំ ១៩៤៨ ចលនា​ខ្មែរឥស្សរៈ ក៏​កាន់តែ​រីក​ធំ តាម​ការដឹកនាំ​របស់​មេ​ផ្ទាល់​របស់​ពួកគេ​តែ​រៀងៗ​ខ្លួន ដូចជា ខ្មែរឥស្សរៈ ក្រោម​ការ​ដឹកនាំ​របស់ ដាប ឈួន, ពុយ ឆាយ លាវ កែវមុនី មាន​ទីតាំងនៅ ភ្នំដងរែក, កៅ តក់ និង​ក្រុម ខ្មែរឥស្សរៈ​របស់​ទ្រង់​នរោត្តម​ចន្ទរង្សី ដែល​កំពុង​បោះ​ទីតាំងនៅ​តានៀវ នៃ​ខេត្តកំពង់ស្ពឺ​។

ដើមកំណើត​នៃ​បក្ស​កុម្មុយនីស្ត​កម្ពុជា

មុននឹង​ក្លាយទៅជា​បក្ស​មួយឯករាជ្យ ចលនា​កុម្មុយនីស្ត​ខ្មែរ​គឺជា​សាខា​មួយ​របស់​បក្ស​កុម្មុយនីស្ត​ឥណ្ឌូចិន ដែល​រួមមាន​ វៀតណាម កម្ពុជា និង​ឡាវ។ ក្រោយពី​បំបែក​ខ្លួន​ចេញពី​បក្ស​កុម្មុយនីស្ត​ឥណ្ឌូចិន​ ចលនាកុម្មុយនីស្ត​ខ្មែរ​បាន​ទៅបង្កើត​បក្ស​កុម្មុយនីស្ត​ឯករាជ្យមួយ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះថា បក្សប្រជាជន​បដិវត្តន៍ខ្មែរ។

បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌូ​ចិន

លទ្ធិកុម្មុយនិស្ត​បាន​រីកសាយ​នៅ​ទូទាំង​ពិភពលោក តាមរយៈ​ចរន្ត​ប្រឆាំង​នឹង​អាណានិគម​ នៅ​ក្រោយ​សង្រ្គាមលោក​លើកទីពីរ។ នៅ​ឥណ្ឌូចិន រួម​មាន​ប្រទេសកម្ពុជា វៀតណាម និងឡាវ ដែល​ស្ថិត​ក្រោម​អាណានិគម​​បារាំង​ ក៏​មាន​ចលនា​កុម្មុយនីស្ត​មួយ​ដែរ គឺ បក្សកុម្មុយនីស្ត​ឥណ្ឌូចិន ដែល​បង្កើត​​ឡើង​ដោយ ហូ ជីមិញ នៅ​ឆ្នាំ១៩៣០ ហើយ​ប្រមូលផ្តុំ​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​ដែល​មក​ពី​ប្រទេស​ទាំងបី​នៅឥណ្ឌូចិន​នេះ។

​នៅកម្ពុជា សាខា​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌូចិន​ត្រូវ​បាន​បង្កើត​ឡើង ​នៅឆ្នាំ​១៩៤២ ដោយអាចារ្យ​មៀន ហៅ សឺនង៉ុកមិញ។ យោង​តាម​អ្នកស្រី អេលីសាបិធ បេកឺរ (Elizabeth Becker) ឈ្មោះ សឺនង៉ុកមិញ នេះ គឺ​ជា​ការច្របាច់​បញ្ចូលគ្នា​រវាង​សឺនង៉ុកថាញ់ និងហូជីមិញ។ ការធ្វើ​បែបនេះ គឺ​ក្នុង​គោលដៅ​ឆ្លៀត​យក​​ចំនេញ​ពី​ប្រជាប្រិយភាព​របស់​សឺនង៉ុកថាញ់ ដែល​ជា​ប្រមុខ​ដឹកនាំ​ចលនា​ប្រឆាំង​បារាំង​ដ៏​ល្បីល្បាញ​មួយ គឺ​ចលនាខ្មែរឥស្សរៈ។ ប៉ុន្តែ សឺនង៉ុកថាញ់​ មិនមែន​ជា​ជន​កុម្មុយនិស្តនោះទេ។

បក្ស​ប្រជាជន​បដិវត្តន៍​ខ្មែរ

នៅឆ្នាំ ១៩៥១ សឺនង៉ុកមិញ ថែម​ទាំង​បាន​បង្កើត​ចលនា​ប្រដាប់​អាវុធ​​មួយ ដោយ​ដាក់​ឈ្មោះ​ថា សមាគមខ្មែរឥស្សរៈ ទៀត​ផង ដែល​ជាហេតុ​នាំ​ឲ្យ​មាន​ការភ័ន្តច្រលំ មិន​ដឹង​មួយណា​ជា​ខ្មែរឥស្សរៈ​កុម្មុយនិស្ត និង​មួយណា​មិនមែន​កុម្មុយនិស្ត។ នៅ​ឆ្នាំ​ដដែល​នេះ​ដែរ វៀតណាម​បាន​សម្រេច​បំបែក​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌូចិន​ឲ្យ​ទៅ​ជា​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ផ្ទាល់​របស់​ប្រទេស​និមួយៗ​វិញ។ ក្រុម​ខ្មែរ​កុម្មុយនិស្ត​ក៏​សម្រេច​បង្កើត​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ផ្ទាល់​របស់​ខ្លួន ដោយ​ដាក់​​ឈ្មោះ​ថា បក្សប្រជាជន​បដិវត្តន៍ខ្មែរ។ បក្ស​នេះ​ដឹកនាំ​ដោយ​គណៈ​កម្មាធិការ​​មជ្ឈិម​បក្ស​បណ្តោះអាសន្ន​មួយដែលមាន សឺនង៉ុកមិញ ជា​ប្រធាន ទូ សាមុត ជា​អនុប្រធាន និង​សៀវ ហេង ជា​អគ្គលេខាធិការ។ ក៏ប៉ុន្តែ ពី​ឆ្នាំ​១៩៥១ រហូត​ដល់​​ឆ្នាំ១៩៦០ ​ក្រុម​ខ្មែរ​កុម្មុយនិស្ត​មិន​បាន​​រៀបចំ​ធ្វើ​សន្និបាត​បង្កើត​បក្ស​ជាផ្លូវការ​ទេ ដែល​ជា​ហេតុ​នាំ​ឲ្យ​បក្ស​ប្រជាជន​​បដិវត្តន៍ខ្មែរ​មិន​មាន​ភាពឯករាជ្យ​​ដាច់​ស្រឡះ​​ពី​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌូចិន។ សូម្បី​តែ​លក្ខន្តិកៈ​របស់​បក្ស​ក៏​វៀតណាម​ជាអ្នក​​សរសេរ​ឲ្យ​ដែរ រួច​ទើប​យក​មក​បកប្រែ​ជា​ភាសា​ខ្មែរ។ ទោះ​ជា​យ៉ាងនេះ​​ក៏ដោយ គណបក្ស​ប្រជាជន​កម្ពុជា ដែល​បច្ចុប្បន្ន​ជា​គណបក្ស​កាន់អំណាច​​នៅ​កម្ពុជា បាន​កំណត់​យក​​បក្ស​ប្រជាជន​បដិវត្តន៍​ខ្មែរ​ថា​ជា​ប្រភព​ដើម​របស់​ខ្លួន ហើយ​កំណត់​យក​ថ្ងៃទី២៨ មិថុនា ឆ្នាំ១៩៥១ ថា​ជា​ថ្ងៃ​កំណើត​បក្ស។

ក្រោយ​ពី​សន្និសីទ​ក្រុង​ហ្សឺណែវ ខែកក្កដា ឆ្នាំ១៩៥៤ ដែល​មាន​ចុះ​កិច្ច​ព្រមព្រៀង​​​ហាមឃាត់​មិនឲ្យ​មាន​ចលនា​តស៊ូ​ប្រដាប់​អាវុធ​​នៅ​លើ​ទឹកដី​កម្ពុជា បក្ស​ប្រជាជន​បដិវត្តន៍ខ្មែរ​ក៏​បែក​ខ្ញែក​គ្នា​​ជា​បី​ក្រុម។ មួយក្រុម ដែល​រួមមាន សឺនង៉ុកមិញ កែវ មុន្នី ម៉ី ផូ រ័ត្ន សាមឿន ប៉ែន សុវណ្ណ ជាដើម​​ បាន​រត់​ទៅ​ប្រទេស​វៀតណាម។ ក្រុម​ទីពីរ រួមមាន ទូ សាមុត សៀវ ហេង នួន ជា សោ ភឹម ជាដើម នៅ​បន្ត​សកម្មភាព​ជា​សម្ងាត់​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជា។ ចំណែក​ក្រុម​ទីបី ដែល​រួម​មាន កែវ មាស នន សួន ប៉ែន យុទ្ធ ជាដើម​បាន​បង្កើត​ជា​គណបក្ស​ស្រប​ច្បាប់​មួយ ដាក់​ឈ្មោះ​ថា ប្រជាជន ដើម្បី​ចូលរួម​ប្រកួតប្រជែង​ក្នុង​ការបោះឆ្នោត​ជាតិ។ ក៏ប៉ុន្តែ ក្រុម​ទាំងបី​នេះ​នៅ​តែ​បន្ត​ទាក់ទង​គ្នា​ជា​ប្រចាំ។

បក្ស​ពលករ​កម្ពុជា

រហូត​ដល់​ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦០ ទើប​បក្ស​ប្រជាជន​បដិវត្តន៍ខ្មែរ​បាន​រៀបចំ​ធ្វើ​សន្និបាត​ដោយ​លួចលាក់​មួយ ក្នុង​គោលដៅ​បង្កើត​ជា​ផ្លូវការ​នូវ​គណបក្ស​កុម្មុយនិស្ត​មួយ​ផ្ទាល់​របស់​កម្ពុជា ​ប៉ុន្តែបាន​ប្តូរ​ឈ្មោះ​បក្ស​ទៅ​ជា បក្សពលករកម្ពុជា វិញ។ បក្ស​ថ្មី​នេះ មាន ទូ សាមុត ជា​លេខាបក្ស នួន ជា ជា​លេខារង ហើយ សាឡុត ស គឺ​ជា​មេដឹកនាំ​លំដាប់​ទីបី​ក្នុង​បក្ស។ សាឡុត ស គឺ​ជា​ឈ្មោះ​ដើម​របស់ ប៉ុល ពត។ អៀង សារី ដែល​ជា​មិត្តភក្តិ​របស់ សាឡុត ស​ ក៏​ត្រូវ​បាន​ជ្រើសរើស​ឲ្យ​ធ្វើ​ជា​សមាជិក​គណៈកម្មាធិការ​មជ្ឈិម​បក្សថ្មី​នេះ​ដែរ។ សម្រាប់​ក្រុម​ខ្មែរក្រហម ដែល​ដឹកនាំ​ដោយ ប៉ុល ពត សន្និបាត​ខែកញ្ញា ឆ្នាំ១៩៦០នេះ ទើប​ជា​ការ​ចាប់ផ្តើម​ពិត​ប្រាកដ​នៃ​ចលនា​កុម្មុយនិស្ត​​របស់​ខ្លួន ហើយ​បដិសេធ​មិន​ទទួលស្គាល់​ថា​ខ្លួន​មាន​កំណើត​ចេញ​ពី​បក្សប្រជាជន​បដិវត្តន៍​ខ្មែរ​នោះ​ទេ។ ពួក​ខ្មែរក្រហម​ធ្វើ​បែបនេះ​ក្នុង​ចេតនា​ផ្តាច់​បដិវត្តន៍​របស់​ពួកគេ​ឲ្យ​ដាច់​ស្រឡះ​ពី​បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​ឥណ្ឌូចិន ដើម្បី​​កុំ​ឲ្យ​មាន​ជាប់​ជំពាក់​វាក់វិន​ជាមួយ​ប្រទេស​វៀតណាម។ តាមពិត ការ​មិន​ចុះ​សម្រុង​គ្នា និងការ​ដែល​ចលនា​ខ្មែរ​កុម្មុយនិស្ត​ត្រូវ​បែក​ជា​ពីរ ដោយ​ពាក់កណ្តាល​រត់​ទៅ​ប្រទេស​វៀតណាម និង​ពាក់កណ្តាល​ទៀត​នៅ​ក្នុង​ប្រទេស​កម្ពុជាដូចនេះ​ហើយ ដែល​នាំ​ឲ្យ​មាន​ការ​កាប់​សម្លាប់​គ្នា​រវាង​សមាជិក​បក្ស នៅ​កំឡុង​ឆ្នាំ១៩៧៥ ដល់​​១៩៧៩ រហូត​ដល់​ខ្មែរ​កុម្មុយនិស្ត​មួយ​ក្រុម​រត់​ភៀសខ្លួន​ទៅ​វៀតណាម​ ហើយ​នាំ​ទ័ព​វៀតណាម​មក​វាយ​ខ្មែរ​កុម្មុយនិស្ត​ក្នុង​ស្រុក ដែល​ជា​អតីត​សហការី។

បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​កម្ពុជា

នៅ​ក្រោយ​ពេល​ដែល​ទូ សាមុត បាន​បាត់​ខ្លួន នៅ​ឆ្នាំ​១៩៦៣ សាឡុត ស ក៏​បាន​ឡើង​មក​កាន់​តំណែង​ជា​លេខា​បក្ស​ពលករ​កម្ពុជា​ រំលង​នួន ជា ដែល​ជា​លេខារង។ ក្នុង​អំឡុង​ចុង​ឆ្នាំ​១៩៦៤ ដើម​ឆ្នាំ​១៩៦៥ សាឡុត ស បាន​ទៅ​ធ្វើ​ទស្សនកិច្ច​នៅ​វៀតណាម និង​នៅ​ចិន។ ក្រោយ​ពី​បាន​ទទួល​នូវ​ការ​គាំទ្រ​ពី​សំណាក់​ប្រទេស​ចិន សាឡុត ស ក៏​បាន​ផ្តាច់​ខ្លួន​បន្តិច​ម្តងៗ​ពី​ឥទ្ធិពល​វៀតណាម។ នៅ​ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៦៦ សាឡុត ស បាន​ប្តូរ​ឈ្មោះ​បក្ស​ពលករ​កម្ពុជា មក​ជា​ "បក្ស​កុម្មុយនិស្ត​កម្ពុជា" វិញ។

ត្រលប់​មក​និយាយ​អំពី​បក្ស​ពលករ​កម្ពុជា​វិញ បើ​ទោះជា​បាន​បង្កើត​ជាផ្លូវការ​ហើយ​ក៏​ដោយ ក៏​បក្ស​នេះ​ស្ថិត​នៅ​ជា​សម្ងាត់​ដដែល ដោយ​មិន​ប្រកាស​ឲ្យ​ដឹង​ជា​សាធារណៈ​នោះទេ។ ពួក​កុម្មុយនិស្ត​នៅ​តែ​បន្ត​ធ្វើការ​តស៊ូ​ផ្នែក​នយោបាយ​ ជាពិសេស ចូលរួម​ក្នុងការបោះឆ្នោតជាតិ ដោយ​ប្រើ​ឈ្មោះ​គណបក្ស​ប្រជាជន​ដដែល៕

នៅកម្ពុជាចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈ  ត្រូវបានដឹកនាំកដោយបក្សកុំមុយនីសឥណ្ឌូចិន ចលនានេះបាននេះបានរីករាលដាលនៅពេលដែលកងទ័ពវៀតណាមខាងជើង បានចូលមកប្រទេសកម្ពុជាបានធ្វើឲ្យមានការប្រយុទ្ធប្រឆាំង នឹងពួកអាណានិគមបារាំងកាន់តែមានកម្លាំងឡើងៗ ។ នៅរវាងឆ្នាំ​១៩៤៧ ដល់ឆ្នាំ ១៩៤៨ ដោយមានការគាំទ្រពីសំណាក់កងទ័ពវៀតណាម រណសិរ្សខ្មែរឥស្សរៈបានកសាងមូលដ្ឋានទ័ពរបស់ខ្លួនក្នុងប្រទេសលុះមកដល់ចុងឆ្នាំ ១៩៤៩ កងទ័ពខ្មែរឥស្សរៈក៏បានពង្រីកកន្លែងកាន់កាប់ របស់ខ្លួននៅលើផ្ទៃដី ១ភាគ៣នៃប្រទេសទាំងមូល ដែលមានប្រជាជនប្រហែល១លាននាក់បានរស់នៅ ។

ស្រាវជ្រាវដោយ៖ ឈឹម សេរីភួន

(SBM News)៖ មកដល់ឆ្នាំ១៩៥០ អ្នកតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈដែលនៅក្រោមឥទ្ធិពលរបស់ពួកវៀតមិញ បានចូលជាសមាជិកបក្សកុម្មុយនិស្តឥណ្ឌូចិន តែ៤០នាក់ប៉ុណ្ណោះ។

នៅក្នុងខែមេសា ឆ្នាំ១៩៥០ រណសិរ្យឯកភាពឥស្សរៈ (UIF) បានបើកមហាសន្និបាតរបស់ខ្លួនជាលើកដំបូង។

ពេលនោះ ចាន់ ដារ៉ា ក្នុងនាមជាមេបញ្ជាការកងទ័ពរណសិរ្សនោះម្នាក់ដែរ បានឲ្យដឹងថា ក្នុងឱកាសនោះមានឧត្តមសេនីយ៍វៀតមិញម្នាក់ឈ្មោះ អុង សាវ បានស្នើឲ្យមហាសន្និបាតនេះ ធ្វើការពិភាក្សាពីបញ្ហាបង្កើតសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន និងធ្វើការជ្រើសរើសប្រធានម្នាក់ និងអនុប្រធានម្នាក់ ។

ប៉ុន្តែ ចាន់ ដារ៉ា បានលើកហេតុផលថា ការតស៊ូរបស់កម្ពុជា លាវ វៀតណាម (វៀតណាមភាគខាងត្បូង) មិនទាន់បង្កើតឲ្យមានរដ្ឋាភិបាលនៅឡើយទេ ហើយកាន់កាប់ទឹកដីមិនទាន់ដល់៥០ភាគរយផង ដូច្នេះការលើកយកបញ្ហាបង្កើតសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិន មកធ្វើការពិភាក្សានៅក្នុងមហាសន្និបាតនេះ ជាការពុំត្រឹមត្រូវទេ។

ក្នុងនាមគាត់ជាមេទ័ពម្នាក់ដែលចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈស្ទើរតែទូទាំងប្រទេសគាំទ្រនោះ គាត់ស្នើឲ្យមហាសន្និបាតផ្អាកការពិភាក្សាពីបញ្ហាបង្កើតសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិននោះមួយរយៈសិន។

ប៉ុន្តែទោះបីគម្រោងបង្កើតសហព័ន្ធឥណ្ឌូចិនរបស់ពួកវៀតមិញ ត្រូវបរាជ័យក៏ពិតមែន ក៏នៅក្នុងខែមីនា ឆ្នាំ១៩៥០ សម័យប្រជុំត្រីភាគី (វៀតណាម-កម្ពុជា-លាវ) នៅលើភ្នំមួយ នៃភាគខាងជើងវៀតណាម ដែលមានគួន ឌឹកថាំង តំណាងភាគីវៀតណាម, ទ្រង់សុផាន់វង្ស តំណាងភាគីឡាវ និងស៊ីវ ហេង អនុប្រធានរណសិរ្សឯកភាពឥស្សរៈ (UIF) និងជាប្រធានគណកម្មាធិការរំដោះប្រជាជនភូមិភាគពាយ័ព្យ តំណាងភាគីកម្ពុជានោះ បានឯកភាពគ្នាបង្កើតរណសិរ្សមួយឲ្យឈ្មោះថា រណសិរ្សរួបរួមឥណ្ឌូចិន។

នៅក្នុងខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០ ដើម្បីជាការរំឭកគុណដល់ពួកអ្នកជាតិនិយមទាំងឡាយដែលបានពលីជីវិតនៅក្នុងសង្រ្គាមលោកលើកទី២ ចាន់ សម័យ ជាប្រធានគណៈកម្មាធិការរំដោះជាតិនៅភូមិភាគនិរតី បានបង្កើតឲ្យមានសាលានយោបាយមួយជាលើកដំបូង ដោយបានដាក់ឈ្មោះថា សាលានយោបាយអាចារ្យហែម ចៀវ ហើយសាលានេះបានបើកវគ្គរៀនសូត្រកម្មាភិបាល តាំងពីថ្នាក់ភូមិ ដល់ថ្នាក់ស្រុក បានចំនួន១៤០នាក់។

នៅថ្ងៃទី១៩ ខែមិថុនា ឆ្នាំ១៩៥០ សឺង ង៉ុកមិញ បានប្រកាសថា រណសិរ្សឯកភាពឥស្សរៈ(UIF) បានកាន់កាប់ទឹកដី១ភាគ៣ នៃប្រទេសកម្ពុជាទាំងមូល ហើយថា ពួកគាត់ដណ្ដើមបានឯករាជ្យពីពួកបារាំង បានទាំងស្រុងហើយទៀតផង។

នៅក្នុងខែធ្នូ ឆ្នាំ១៩៥០ ពុត ឆាយ ដែលជាមេដឹកនាំខ្មែរឥស្សរៈប្រឆាំងនឹងពួកវៀតមិញ ក៏បានចរចាជាមួយរាជការខ្មែរ-បារាំង ដើម្បីវិលមកចូលក្នុងសង្គមជាតិវិញដែរ ។ ប៉ុន្តែដោយសារគាត់ចង់បានតំណែងខ្ពស់ដូចដាប ឈួន គឺគាត់ទាមទារតំណែងជាមេបញ្ជាការកងទ័ពស្វយ័តនៅខេត្តកណ្ដាល និងកំពង់ស្ពឺ ទាំងមូល ជាថ្នូរនឹងការចុះចូលនោះ អ្វីៗក៏ត្រូវចាត់ទុកថាជាមោឃៈវិញ។

នៅពេលដែលចលនាតស៊ូខ្មែរឥស្សរៈកាន់តែរីកធំឡើងៗនោះ នៅក្នុងឆ្នាំ១៩៥០ អាជ្ញាធររាជការខ្មែរ-បារាំង ក៏សម្រេចចិត្តបង្ខំឲ្យប្រជាជនដែលរស់នៅរាយប៉ាយក្នុងតំបន់ប្រទាញប្រទង់ជាមួយពួកឥស្សរៈ នៅក្នុងខេត្តតាកែវ, ខេត្តព្រៃវែង, ខេត្តស្វាយរៀង និងខេត្តកំពង់ឆ្នាំង សរុបប្រមាណ២២៨០០គ្រួសារ ឲ្យ មករស់នៅជាលក្ខណៈប្រមូលផ្ដុំ ដោយបានបង្កើតជាភូមិធំៗនៅជាប់នឹងផ្លូវជាតិ ដោយមានការការពារពីសំណាក់ទាហានរាជការខ្មែរ-បារាំង ផងដែរ៕

រូបភាព បាតុករខ្មែរនៅ ប្រទេសជប៉ុន ឆ្នាំ ២០២៤ ដែលប្រឆាំង រដ្ឋាភិបាលខ្មែរ ដោយស្នើរជប៉ុនផ្តាច់ជំនួយ និង គាបសង្កត់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាស្របច្បាប់តាមការបោះឆ្នោត

រូបភាព បាតុករខ្មែរនៅ ប្រទេសជប៉ុន ឆ្នាំ ២០២៤ ដែលប្រឆាំង រដ្ឋាភិបាលខ្មែរ ដោយស្នើរជប៉ុនផ្តាច់ជំនួយ និង គាបសង្កត់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាស្របច្បាប់តាមការបោះឆ្នោត

រូបភាព បាតុករខ្មែរនៅ ប្រទេសជប៉ុន ឆ្នាំ ២០២៤ ដែលប្រឆាំង រដ្ឋាភិបាលខ្មែរ ដោយស្នើរជប៉ុនផ្តាច់ជំនួយ និង គាបសង្កត់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាស្របច្បាប់តាមការបោះឆ្នោត